İnce Memed 1 - Yaşar Kemal (1955)

Op vijfjarige leeftijd is Yaşar Kemal getuige van een afschuwelijke moord: in de moskee steekt zijn broer zijn vader neer, terwijl deze aan het bidden is. Als gevolg hiervan krijgt Kemal serieuze spraakproblemen: vandaag de dag nog is hij moeilijk verstaanbaar vanwege zijn stotteren. Zijn boeken schrijft hij echter met zulk een geweldige passie en een onovertroffen gevoel voor zijn land en volk, dat het lijkt alsof hij wraak wil nemen op al die jaren van "sprakeloosheid".

Zo ook in İnce Memed, een vierdelige roman waarvan, naar ik meen, slechts het eerste deel is vertaald naar andere talen en ik vraag me nog steeds af waarom.

Kemal begon als journalist aan zijn schrijverscarrière en er wordt wel gezegd dat er geen enkele huis is in de vruchtbare gronden van Çukurova en omgeving (zijn geboortegrond) waar hij in die tijd niet heeft aangeklopt en door de bewoner niet is uitgenodigd om te logeren. Onder andere uit İnce Memed kunnen we opmaken, dat zijn grondige studie van het platteland en de mensen die er leven (Turken, Koerden, Tsjerkessen, Arabieren, landheren, horigen, politici, bandieten, jagers, militairen en ga zo verder) duidelijk zijn vruchten heeft afgeworpen. Schrijvers als Kemal die hun volk zo nauwkeurig en oprecht weten te beschrijven en het zelfs tot epische proporties weten te verheffen, zijn dun bezaaid.

İnce Memed is een epos over Memed, de Slanke, een in eerste instantie doodnormale puber uit een dorp aan het Taurusgebergte. Zijn misfortuin begint wanneer zijn enige liefde dreigt te worden uitgehuwelijkt aan de neef van de machtige Abdi Ağa, de landheer van hun dorp. Dat is het moment waarop Memed een onverwachte toekomst tegemoet gaat: zoals hierboven vermeld, mislukt zijn schaakpoging en moet hij vluchten omdat het bloed van een persoon met groot aanzien aan zijn handen kleeft. Vanwege de goede relaties tussen de Ağa en de autoriteiten, is het bandietenleven in de bergen het enige alternatief dat hem nog rest. Wanneer hij toetreedt tot de bende van Gekke Durdu, heeft hij al naam gemaakt als de schrik van Abdi Ağa. Dit doet echter niets af aan het feit dat Memed in wezen nog steeds het onschuldige herdertje is, zonder enige kwaad in de zin. Het is waarschijnlijk dan ook deze controverse dat zijn verhaal zo interessant maakt. Memeds goedheid vormt als het ware de rode draad van de roman. Gebruikmakend van deze oprechtheid en de daarmee gepaard gaande persoonlijke conflicten van Memed met zijn bandietenleven, weet Kemal het harde en tot op het bot corrupte leven op het platteland tot in de kleinste details te schetsen. Kenmerkend hiervoor is een passage in deel twee, waarin Memed, na begrepen te hebben dat de uitschakeling van Abdi Ağa weinig heeft uitgehaald omdat een veel wredere landheer (Hamza) voor hem in de plaats is gekomen, in een toestand van vertwijfeling alsmaar herhaalt: Abdi is weg, Hamza is gekomen. Hamza gaat weg, Ali zal komen. Ali gaat weg, Veli zal komen…

Behalve episch vermaak, is İnce Memed daarom ook te beschouwen als een ongekende sociale studie. Door de lezer mee te nemen naar de beginjaren van de Republiek waarin door lokale machthebbers misbruik wordt gemaakt van de onwetendheid van de bevolking over de nationale hervormingen, biedt Kemal een unieke kijk in de totstandkomingsgeschiedenis van de huidige kromme verhoudingen en de vicieuze cirkel (Abdi-Hamza-Ali-Veli…) op het Turkse platteland.

Dit alles in combinatie met de lyrische en de voor Kemal typische beschrijvingen van zijn geboortestreek (Adana, aan de voeten van het Taurusgebergte), bezorgt dit meesterwerk een stabiele plaats in mijn potentiële top 10. İnce Memed mag naar mijn gevoel plaatsnemen in het rijtje Achilles, Don Quichot en Robin Hood.