Slow Man - J.M. Coetzee (2005)

Het begint erg mooi, ik zat er direct in. Er zitten ook mooie thema's in, over ouder worden, zorg, liefde, spijt.

Als halverwege het boek de schrijfster Elizabeth Costello opeens bij Paul voor de deur staat en zich met zijn leven gaat bemoeien, wordt het allemaal wat taaier. Ze legt de reden van haar komst en haar geneus niet uit, doet zielig en is erg kritisch over Paul. Een erg bizar en ook vervelend mens en daar wordt het boek ook een beetje vervelend van. Toch, aan het eind wordt eindelijk de bedoeling van haar bemoeienis wat duidelijker en worden er nog mooie dingen over o.a. liefde gezegd.

Ik ben benieuwd naar andere meningen.

Prima verwoord ingrid.
toch vond ik elizabeth aanwezigheid wel prettig, (van wat ik mij kan herinneren) zij was de spiegel van zijn gedrag. Ik mocht het karakter wel, maar misschien kwam het ook omdat ik hem de liefde wel gunde met zijn verpleegster.

Liefde en zorg als ultieme menselijke behoeften

Na drie romans begin ik de Zuid-Afrikaanse auteur J.M. Coetzee steeds meer te waarderen. Mijn kennismaking met hem via zijn bekendste boek In ongenade was er een met gemengde gevoelens. Het is een intrigerend en vooral verontrustend boek, maar ik had het gevoel dat ik de portee ervan miste. Daarna las ik In het land van het land, zo mogelijk nog verontrustender, maar wel een boek waar ik volop van genoot - voorzover bij zoveel zwartgalligheid van genieten sprake kan zijn.

Met boek nummer drie Langzame man, een recentere roman van hem uit 2005, heb ik mij tot Coetzee bekeerd. Hoewel Coetzee's thema nogal aan de zware kant zijn en zijn hoofdpersonages weinig sympathiek (vooral dat blijkt nogal wennen te zijn), zijn zijn boeken de moeite waard, zowel vanwegen de prachtige schrijfstijl als vanwege de onderwerpen die hij aansnijdt. Coetzee laat je nooit onaangedaan achter, en dat is voor een boekenschrijver toch een bijzondere eigenschap.

Langzame man is verhaaltechnisch wat minder sterk, maar dit boek moet het hebben van de thematiek. Via het verhaal van de oudere Paul Rayment, die kind noch kraai op de wereld heeft, raakt Coetzee aan onderwerpen als ouderdom en ouderschap, en aan de sterke behoefte van mensen om liefde te ontvangen en liefde te geven, maar ook om zorg te ontvangen en te geven. Het verhaal speelt zich af in het Australische Adelaide, maar die plaatsbepaling doet in het boek eigenlijk helemaal niet terzake. Terwijl andere romans van hem nadrukkelijk in Zuid-Afrika spelen en ook tegen de politieke achtergrond van dat land, is Langzame man een veel universeler verhaal.

Rayment is de langzame man uit de romantitel, wiens onderbeen na een ongeluk wordt geamputeerd. Met dat stuk been is ook de levenslust en het levensdoel uit Rayment weggesneden. Na de ziekenhuisopname belandt hij weer thuis en komt dan pas tot de ontdekking hoe alleen hij eigenlijk is. Eenzaam was hij tot dan toe niet, maar het besef van alleen zijn maakt hem bang voor de eenzaamheid.

De zorg die de Kroatische Marijana Jokic, een door hem ingehuurde verpleegster, wil hij met liefde beantwoorden. Het gebrek aan eigen kinderen doet hem besluiten haar zoon financieel te helpen. Maar deze onverwachte liefdesaanbiedingen worden niet zonder slag of stoot aangenomen. Onbedoeld zet hij de verhoudingen in de familie Jokic helemaal op zijn kop.

En dan stapt de mysterieuze Elizabeth Costello Rayments leven binnen. Geheel ongevraagd staat zij ineens op zijn stoep en kondigt aan bij hem te zullen blijven voor een tijdje. Costello kwam al in een eerder boek voor, en uit de besprekingen maak ik op dat ze daarin vooral de rol als geweten speelde. In dit boek blijft haar precieze functie wat ongewisser, maar ik heb de neiging haar als schrijver van het verhaal van Rayment te zien. Costello is als het ware een alter ego van Coetzee die zijn eigen roman binnenstapt, om zijn hoofdpersonage voor verdere fouten te behoeden en hem te adviseren over leven en liefde.

Hoe het ook zij, de komst van Costello is in de opbouw van het verhaal nogal merkwaardig. Het is een flinke breuk in de roman. Aangezien Coetzee verder geen andere surrealistische trucjes uithaalt, staat deze mysterieuze personage op zichzelf. Verteltechnisch niet erg fraai, maar inhoudelijk verrijkt zij het verhaal. Zij gaat met Rayment het gesprek aan, de strijd soms. Zij dwingt hem te reflecteren en zo brengt Coetzee zijn thema's verder dan wanneer hij die impliciet had gelaten.

Heeft een mens kinderen nodig om gelukkig te zijn? Of is het misschien zelfs de taak van de mens om het gekregen leven weer door te geven? Kan een mens uiteindelijk alleen zijn, lees: zonder liefde? Heeft de mens een diepgewortelde behoefte om voor een ander te zorgen? Deze levensvragen komen zeer pregant aan de orde in dit boek. En dat vanuit de aanvankelijk niet zo sympahtieke Rayment, die je als lezer gaandeweg wel steeds meer gaat begrijpen waardoor je uiteindelijk zeer begaan raakt met zijn lot.

Ik vind het thema heel origineel, de confrontatie van een ouder wordende vrijgezel met zijn levensstijl die hij opeens niet meer kan volhouden dankzij een ongeluk. Dat ongeluk lijkt ook zijn geluk te worden. Want het brengt hem in contact met Marianna die de liefde van zijn leven wordt. Alleen beantwoord zij die liefde niet., De liefde bestaat slechts in het hoofd van Rayment.
Het personage Costello vind ik echter niet zo erg geslaagd. Zij duikt regelmatig uit het niets op terwijl de lezer nauwelijks informatie krijgt over wie zij is en wat zij beoogt. Zij wordt steeds irritanter en bemoeizuchtige en je vraagt je steeds meer af wat de bedoeling daarvan kan zijn. Mij wordt dat niet duidelijk. Verder heeft het boeki veel bespiegelingen en lange monologen, vooral van Elizabeth Costello. Uiteindelijik komt er tegen het eind wel wat meer spanning en loopt het tenslotte uit op een levensles voor de arme Rayment.