Absalom, Absalom! - William Faulkner (1936)

Het lezen van William Faulkner, in mijn geval eerst Het Geluid en de Drift en nu Absalom Absalom!, is net als het lezen van Marcel Proust en Mircea Cartarescu absolute topsport. En net als bij die boeken is ook hier gebleken dat volledige overgave en opperste concentratie leidt naar een eenmalige literaire ervaring die ik niet snel of misschien wel nooit meer zal vergeten. Absalom Absalom! is een meesterwerk.

Het eerste dat opvalt aan dit boek is de eindeloze brei aan woorden die zich aaneenrijgen tot ongekend lange, ingewikkelde en de meest prachtige zinnen. De overheersende verteltechniek die hierbij wordt gehanteerd is een hoge mate van ‘Stream of Consciousness’, en daar moet je van houden. Structuur wordt hier grotendeels losgelaten. Gedachten en gevoelens worden onsamenhangend weergegeven, heden en verleden(s) verschuiven abrupt, alsof je letterlijk in iemands hoofd zit. In het begin van een leessessie las ik daardoor vaak hele zinnen en soms zelfs hele stukken opnieuw. Gaandeweg de rit raakte ik echter gehypnotiseerd door de woordenstroom en las bladzijden en bladzijden aan een stuk door terwijl de wereld om me heen langzaam verdween. Op dat moment BEN je echt even het verhaal.

Het tweede bijzondere aan dit boek is de structuur. Dat begint eigenlijk al bij het eerste hoofdstuk waarin het gehele verhaal uit de doeken wordt gedaan, hetzij in grote lijnen. En geloof me: dat verhaal neemt epische proporties aan (ik bedoel hier serieus Bijbelse proporties). De overige 8 hoofdstukken dienen om de gebeurtenissen verder uit te diepen, en de wijze waarop dat gebeurd vind ik briljant. Het verhaal wordt namelijk gereconstrueerd op basis van de herinneringen van meerdere personages die, door verschillen in afstand en emotionele betrokkenheid tot de gebeurtenissen, in grote lijnen hetzelfde vertellen en elkaar aanvullen, maar in de details toch in tegenstrijdigheden vervallen. Als deze reconstructies vervolgens beinvloed worden door gebeurtenissen in het heden, stijgt dit boek echt naar ongekende hoogtes.

Het resultaat van deze optelsom is een grote psychologische en avontuurlijke puzzel waarin het ware verhaal met veel geduld stukje voor stukje in elkaar wordt gezet. En ook daar moet je van houden. Het vergt een grote mate van acceptatie dat veel van het verhaal vooral in het begin gewoon niet te bevatten is, en dat veel van wat er nou werkelijk is gebeurd zelfs aan het einde nog niet volledig opgehelderd is. Het zelf construeren van dit verhaal zorgde bij mij in ieder geval voor grote vreugde. Alsof je een landschap van Jheronimus Bosch aanschouwt die, eerst bevangen door een dikke mist, gaandeweg opklaart, maar waarin je nog steeds niet goed kan ontwarren wat zich nou allemaal in de achtergrond afspeelt. En wat een kunstwerk zie je dan! Als je daar verder het diep psychologische en filosofische inzicht bij optelt waar dit doek mee doordrenkt is, hoef ik alleen nog maar te eindigen met de quote op de achterkant van het boek: ‘Een duizelingwekkend verhaal waarvan je bijna niet kan voorstellen dat het door één mens uitgedacht en opgeschreven is. Groots en meeslepend.’

En o ja: ga je Faulkner lezen, lees dit boek dan eerder dan Het Geluid en de Drift. Ondanks dat die laatste eerder is geschreven, kan dit verhaal toch op vele vlakken als de opvolger van Absalom Absalom! worden gezien. De gebeurtenissen uit dit boek maken de gebeurtenissen uit het Geluid en de Drift nog intenser!

Door Absalom, Absalom! realiseerde ik me weer wat een kunstmatig concept de verteller in literatuur vaak is. Zeker bij raamvertellingen verdwijnt die verteller vaak al snel naar de achtergrond, waarna de schrijver gewoon zijn eigen afgewogen kost serveert, zonder dat je nog het idee hebt naar een verteller te ‘luisteren’. Hoe anders is dat in Absalom, Absalom!. Je voelt aan alles dat Faulkner in een traditie van orale vertelkunst staat en daar een literaire vorm aan tracht te geven. Absalom, Absalom! heeft mijn inziens dan ook weinig van doen met stream of consciousness. Al helemaal niet in de vorm zoals we die van James Joyce of Virginia Woolf kennen; interne monoloog die door het onbewuste gestuurd wordt en min of meer ongefilterd op papier verschijnt. Vrijwel alles in AA is namelijk verbale expressie, zij het in zijn meest primitieve vorm. Vertellers lijken bij het begin van een zin niet te weten waar die gaat eindigen, sturen continue bij met preciseringen en verliezen zich in bijzinnen. Er ontstaat een heel specifiek (betoverend) ritme dat ik met geen enkele andere schrijver kan vergelijken.

De vertelkunst is als thema ook doorgevoerd in de structuur van de roman: er zijn personages aan het woord die deelnemer waren aan de vertelde gebeurtenissen, personages die aan de zijlijn meekeken, maar ook personages van latere generaties, die als het ware doorvertellen wat zij verteld hebben gekregen. Op deze manier toont Faulkner de ontwikkeling die een verhaal in de loop der tijd doormaakt. Waar bijv. de directe deelnemers zelf het totale plaatje missen en hun perspectief gekleurd is door de eigen ervaring, is de latere generatie veel reflexiever maar ook speculatiever over de gebeurtenissen.

Hoewel Faulkner met al dit soort ingrepen een perfect begrip van het fenomeen vertelkunst aan de dag legt, kun je toch niet zeggen dat AA daarmee dicht bij een bepaald soort realisme raakt. Het taalgebruik is bijvoorbeeld tegelijkertijd ongepolijst maar ook vol woorden waar zelfs mijn zakwoordenboek het antwoord op schuldig moest blijven. En dat gebezigd door (soms) ongeschoolde personages. Het lijkt wel één van de tactieken om een rookgordijn op te werpen die het de lezer moeilijk maakt grip te krijgen op het verhaal. Uiteindelijk is het punt natuurlijk dat een keten aan gebeurtenissen zich niet werkelijk kan laten kennen. Nou, een gevoel van tekortschieten in begrip is precies wat je als lezer bijblijft…

Om toch iets over het verhaal te melden; dat vond ik bepaald een minder geslaagd onderdeel van de roman. Veel toevalligheden (of beter gezegd: niet nader verklaarde zaken) die een tamelijk bizarre plot met een hoog soapgehalte maken. Een soap, of een tragedie rond Griekse goden en godinnen misschien, want mythologisering is ook onderdeel van Faulkners kijk op vertelkunst. Maar ja, die goden en godinnen waren met hun primitieve ideeën en verlangens al niet de meest boeiende figuren, en dat geldt voor deze personages wat mij betreft ook. Hierin legt AA het af tegen The Sound and the Fury, die ik alles bij elkaar nog net iets hoger waardeer.

Ik gebruik het boek 1001 books you must read before you die wel eens om inspiratie uit op te doen en Absalom, Absalom! is een boek dat ik door dit naslagwerk ben gaan lezen. Ik had van tevoren al gehoord dat dit een vrij complex werk was, dus ik was een klein beetje bang, maar deze roman is alle moeite meer dan waard.

Er is een Nederlandse vertaling door Bartho Kriek, maar ik las de Engelstalige versie. In mijn videorecensie zeg ik trouwens heel fout dat dit boek uit 1932 komt, maar dat moet natuurlijk 1936 zijn. Dat had ik even verkeerd in mijn hoofd en geen tijd en zin meer om dat te veranderen.

De roman verhaalt over de opkomst en teloorgang van Thomas Sutpen. Sutpen arriveert op een dag met slaven en een architecht in Jefferson, Mississippi en bouwt een groot landhuis en een grote plantage. Hij trouwt, wordt steeds meer geaccepteerd door het stadje, maar raakt uiteindelijk alles kwijt, inclusief zijn goede naam.

Vond het zowel wat betreft schrijfstijl, compositie en thematiek een erg indrukwekkend boek. Dit is echt een boek om te slowreaden en waarbij het waardevol is om na ieder hoofdstuk even opnieuw de balans op te maken. Het verhaal wordt namelijk door verschillende personen, in flarden verteld en ieder hoofdstuk krijg je stukje bij beetje een beter beeld van Sutpens levensverhaal.

In mijn videorecensie heb ik het verder nog over de interpretatie en thematiek van het boek. Tijdens het maken van die video merkte ik door over het boek te praten pas eigenlijk hoeveel indruk het boek op me had gemaakt. Ik vind een stemverhoging dan ook wel op zijn plek.

Videorecensie