Moriae Encomium - Desiderius Erasmus (1511)
Alternatieve titels: Lof der Zotheid, of De Dwaasheid Gekroond: Een Pronkrede | Morias Enkomion, Id Est, Stultitiae Laus, Erasmi Roterodami Declamatio | Lof der Zotheid
Latijn
Ideeƫnliteratuur
174 pagina's
Eerste druk: Gilles de Gourmont,
Parijs (Frankrijk)
De 'Lof der Zotheid' hoort tot het al in de Oudheid populaire genre van de paradoxe lofrede, waarin geprezen wordt wat niet prijzenswaardig is. Erasmus laat zich dan ook vaak inspireren door de sarcastische Griekse humorist Lucianus. Daarnaast verwerkte hij natuurlijk, in de beste humanistische traditie, talloze citaten van antieke auteurs in zijn werk. De Lof is uniek doordat de lezer voortdurend op het verkeerde been wordt gezet: moet hij in deze lofprijzen dóór de Dwaasheid van de Dwaasheid haar uitspraken over de dwaasheid van alles en iedereen, inclusief de Kerk en haar dienaren, serieus nemen of is alles ironie? Of soms het een en soms het ander?
"En dan de pausen, de stedehouders Christi op aarde! Stel, dat zij werkelijk eens trachtten Diens leven na te volgen, door armoede, arbeidzaamheid, onderrichting, zelfopoffering, verzaking van al het aardse; stel dat zij zich eens realiseerden wat hun naam Papa, dat is Vader, of hun titel 'Heilige Vader' betekent, wat ter wereld zal dan drukkender zijn dan het pausschap? Of wie zou nog die waardigheid coute que coute willen kopen en die koop met wapenen, vergif, ja met alle denkbare machtsmiddelen tegen inbreuk willen verdedigen?"
De bovenste regel staat wel recht. De verticale lijnen tekst ook. Alleen die middenafbeelding heeft aparte proporties.
De digitale print liet nog heel erg lang op zich wachten.
Hoe dan ook: 4,5*
Dit is ook zo fantastisch gedaan, je weet gewoon dat we in 500 jaar geen scheet zijn opgeschoten.
4.5*
Ja, klopt. Ik heb ook de brievenbundel van Erasmus, met annotatie. Die is ook briljant. Want een geweldig mens.
Wanneer je het mikpunt van zijn kritiek beperkt tot de vertrouwde Europese verhoudingen (die in zijn tijd voornamelijk gekenmerkt werden door 'het Vaticaan versus de Hervorming'), ben ik het inderdaad met je eens dat grote waarde moet worden gehecht aan Erasmus' woorden. Echter, zijn tolerantie dient aan een flinke relativering onderworpen te worden en wel om de volgende reden:
Dat boek begint mooi. In felle bewoordingen veroordeelt Erasmus de oorlog:
"Zelfs wilde dieren doen zoiets elkaar niet aan. Hoe ongelukkig is het lot
van hen die aan een oorlog deelnemen. Wie overwint is een broedermoordenaar,
wie overwonnen wordt , komt om en is even goed schuldig aan broedermoord,
omdat hij een poging daartoe gedaan heeft."
En: "Oorlog is alleen maar aangenaam voor wie de oorlog niet kent."
Mooi..
Maar dan de volgende passage:
"Wanneer het een noodlottige ziekte is van de menselijke geest dat hij
het absoluut niet zonder oorlogen kan uithouden, waarom wordt deze ramp dan
niet over de Turken uitgestort?Ofschoon het beter zou zijn ook hen door
onderricht, weldaden en een schuldeloos leven tot aanvaarding van de
christelijke godsdienst te verlokken, dan hen gewapenderhand aan te vallen.
Maar toch, als de oorlog met hen, zoals we zeiden, absoluut niet te vermijden
is, zou dat zeker een minder groot onheil zijn dan dat christenen zo misdadig
op elkaar worden aangehitst en met elkaar in botsing komen. Als wederzijdse
liefde hen niet verbindt, zal tenminste zo goed en zo kwaad als het gaat de
gemeenschappelijke vijand hen verenigen en zal er toch een zekere mate van
saamhorigheid zijn, ook al ontbreekt de ware eensgezindheid."
Beste Erasmus, moet ik in een Turkse Moskee in jouw naam over Humanisme spreken? Moet ik de Turken, jouw advies volgend, tot christendom aanzetten of in elkaar timmeren? De Jihad in de naam van jouw christendom? Wat denk jij wel? Jij bent helemaal geen humanist. Alleen christenen zijn jouw broeders en der rest is in jouw ogen crapuul. Je had een voorbeeld moeten nemen aan je geloofsgenoot kardinaal Nicolaas de Cusa, een echte humanist!
Een multiculturele samenleving zag jij ook niet echt zitten Je schreef immers toen je de grootheid van Frankrijk verkondigde:
"Nergens worden de wetten zo in acht genomen, nergens is de godsdienst zo
gaaf en bovendien niet bedorven door de omgang met Joden, zoals in Italië, en
niet verpest door de nabijheid van Turken en Moren , zoals Spanje en Hongarije."
Ja zeggen ze: dat moet je in die tijd zien, het is te gemakkelijk achteraf zo te oordelen. De Turken stonden toen voor Wenen. O, ja?
Is niet het enige kenmerk van menselijke grootheid het ontstijgen van de bekrompenheid van de eigen tijd? Kijk maar naar Epicurus, Montaigne of Spinoza. Om zo maar een paar groten te noemen.
Schroomt u niet om de rest van het felle betoog van Gerard Burger (voorzitter van de afdeling Deventer van het Humanistisch Verbond) te lezen, al is het alleen maar omdat hij een mijns inziens wel zeer opmerkelijke vergelijking trekt
Maar goed, zoals gezegd valt er weinig te betwijfelen aan de grootsheid van Erasmus' ideeën, wanneer je de juiste grenzen weet te trekken. Wat dat betreft is Lof der Zotheid dan ook een geweldige en buitengewoon humoristische weerspiegeling van zijn intellect. En ik geef ook meteen toe dat ik als lezer zo nu en dan dacht te verdrinken in deze geniale stortvloed van satirische uithalen naar zowat alle heilige huisjes uit zijn tijd: niet zelden is het voorgekomen dat ik me voor de kop sloeg omdat het me maar niet lukte de achterliggende gedachte van een bepaalde passage te doorgronden. Vandaar ook dat dit boekje (dat ik hoe dan ook met veel plezier heb kunnen lezen) een permanente plaats in mijn kast heeft veroverd, zodat ik me er om de zoveel tijd opnieuw aan kan wagen. De beste lezer is nu eenmaal de herlezer
4,5*. De 5* zullen waarschijnlijk komen wanneer ik de stof iets meer onder de knie heb, waarmee ik tot een betere beoordeling in staat zal zijn.
(Of is dit onzin?)
P.S. Maar liefst 485 voetnoten op slechts 160 bladzijden heb ik in mijn versie staan: 485 voetnoten zijn er dus voor nodig om de lezer Erasmus' immense kennis van zaken te laten bijbenen.
Het gedeelte waarin de Roomse kerkstructuur op de korrel wordt genomen is duidelijk het sterkst. (4) Hier maakt Erasmus een punt, in plaats van wat rond te babbelen.
Het matige eind dat haast serieus lijkt bedoeld maakt ook al niet veel goed. Mij rest niets dan het geven van 2,5*. (5)
Noten
(1) Zie met name de berichten van Anatolia en dutch2.
(2) Het merendeel van de tijd zijn deze verwijzingen of irrelevant of onjuist.
(3) Contra Anatolia.
(4) Saillant detail is dat Erasmus in de strijd tussen Luther en de paus uiteindelijk voor de paus koos (ondanks zijn duidelijke sympathie voor de reformatie).
(5) Op een schaal tot 5. (6)
(6) Veel noten zijn al net zo irrelevant als de verwijzingen. Zie (2).
je weet gewoon dat we in 500 jaar geen scheet zijn opgeschoten.
Ha, dat wilde ik dus ook kwijt alhier na het uitlezen van de Lof der Zotheid gisteravond. Dit werkje is nog steeds modern.
Het leuke vond ik vooral dat er veel herkenbare kenmerken voorkwamen uit m'n eigen 'bekendenkring'. En natuurlijk herken je jezelf ook. Sowieso, iedereen die dit werkje uberhaupt leest, komt zichzelf tegen wanneer Erasmus het volgende behandelt [heb het niet voor me, anders gaf ik wel even de paragraaf-referentie]: dat we intellectueel willen zijn, en aldus ons leven vergooien door het lezen van intellectuele werken (ook fikse zelfspot van Erasmus). Net als dit, want de verwijzingen zijn op intellectuele leest gemaakt. Zelfs een vriend van me maakte me uit voor wannabe-intellectueel toen hij me ophaalde zaterdagavond voor een avondje stappen, terwijl ik diep verzonken was in de Lof der Zotheid. 'Dat lees je toch niet voor je lol!' Ach, geluk is bij de dwazen zullen we maar zeggen.
Prima tijdverdrijf. Maar ook veel herhalingen, dat vond ik toch wel het minpunt.
Sowieso, iedereen die dit werkje uberhaupt leest, komt zichzelf tegen wanneer Erasmus het volgende behandelt [heb het niet voor me, anders gaf ik wel even de paragraaf-referentie]: dat we intellectueel willen zijn, en aldus ons leven vergooien door het lezen van intellectuele werken (ook fikse zelfspot van Erasmus).
Zegt de zotheid. Tsja, echt confronterend kan ik dat dan niet noemen. Misschien is dat wel de grondfout van dit werkje: het is niet alleen een lof op de zotheid maar ook van de zotheid.
Maar ik kan me goed voorstellen dat je dit ziet als een negatief punt. Het lijkt net alsof Erasmus niet te hard tegen de heilige huisjes wilde schoppen, vandaar dat hij zich verschuilt achter Vrouwe Stultitia, met de notie dat niet alles serieus genomen dient te worden. Maar ja, het werk werd populairder en populairder, en Erasmus bleef in de loop der jaren dingen bijvoegen, m.n. de kritiek op the big shots in de religieuze wereld, die vinniger is dan de rest van de kritiek/spot. Lof der Zotheid werd langzaam maar zeker toch een werk door Erasmus ipv Stultitia.
Maar ik kan me goed voorstellen dat je dit ziet als een negatief punt. Het lijkt net alsof Erasmus niet te hard tegen de heilige huisjes wilde schoppen, vandaar dat hij zich verschuilt achter Vrouwe Stultitia, met de notie dat niet alles serieus genomen dient te worden.
De vraag is naturlijk of Erasmus in die tijd wel de mogelijkheid had om echt zo hard te schoppen. De huisjes waren in die tijd nog een stuk heiliger, en voor hervormers was het vooral zaak om (letterlijk) niet het hoofd te verliezen. De dapperheid van hervormers moet je wat dat betreft toch altijd zien in het licht van de heersende omstandigheden.
Dat de woorden van Erasmus (hoe verhullend ook) wel degelijk effectief waren, blijkt wel uit het feit dat hij nog altijd wordt gezien als een wegbereider van de reformatie.
De vraag is naturlijk of Erasmus in die tijd wel de mogelijkheid had om echt zo hard te schoppen. De huisjes waren in die tijd nog een stuk heiliger, en voor hervormers was het vooral zaak om (letterlijk) niet het hoofd te verliezen. De dapperheid van hervormers moet je wat dat betreft toch altijd zien in het licht van de heersende omstandigheden.
Dat de woorden van Erasmus (hoe verhullend ook) wel degelijk effectief waren, blijkt wel uit het feit dat hij nog altijd wordt gezien als een wegbereider van de reformatie.
Bovendien zijn het ook de woorden van iemand die, ondanks al zijn bezwaren tegen de woekerende corruptie binnen de Katholieke kerk, nooit de intentie had om geheel en al met dit instituut te breken. Zijn wens (cq. hoop) om de Kerk intern te hervormen is hetgene dat hem scheidt van figuren als Luther en Calvijn. Dus waarschijnlijk had hij ook de wil niet om zo hard te schoppen, het Katholieke huisje was in Erasmus' ogen heiliger voor hem dan voor diegenen die hij met zijn schrijfsels aanviel.
Mijn punt is dat het een beetje anachronistisch is om hem te beoordelen naar de mate waarin hij tegen bijvoorbeeld de clerus aanschopte. Zijn tactiek, die van het verschuilen achter het masker van vrouwe Stultitia, was gewoonweg briljant. Hiermee was hij ontzettend effectief in zijn doelen, op het randje, zonder dat het hem zijn kop kostte.
Maar ik kan me goed voorstellen dat je dit ziet als een negatief punt. Het lijkt net alsof Erasmus niet te hard tegen de heilige huisjes wilde schoppen, vandaar dat hij zich verschuilt achter Vrouwe Stultitia, met de notie dat niet alles serieus genomen dient te worden.
Precies, en daardoor had ik tijdens het lezen ook helemaal niet het idee wat jij beschreef, namelijk dat je jezelf tegenkomt. Confronterend is het nu allerminst.
Zijn tactiek, die van het verschuilen achter het masker van vrouwe Stultitia, was gewoonweg briljant. Hiermee was hij ontzettend effectief in zijn doelen, op het randje, zonder dat het hem zijn kop kostte.
Zelfde verhaal: toen effectief, nu totaal niet. Effectiviteit is daarbij een weinig literair criterium.
Zelfde verhaal: toen effectief, nu totaal niet. Effectiviteit is daarbij een weinig literair criterium.
Daar heb je zeker een punt, ware het niet dat mijn beleving van een boek (maar evenzo bij een film) voor een deel ook vaak bepaald wordt door het historisch perspectief waarin het kunstobject staat. Als een boek op enige wijze een grote of interessante context heeft, voegt dat voor mij echt iets toe. Die context bestaat dan vooral uit de revolutionariteit van het boek, of kan ook wel, maar in mindere mate, bestaan uit de reacties die het teweeg heeft gebracht.
Een literair criterium is dit inderdaad niet, dat geef ik onmiddellijk toe.
Het geheel vind'k overigens een ietwat rommelige en onsamenhangde indruk maken.
hehe... kostelijk!
Het raamwerk waarbinnen hij zijn kritische lofrede plaatst (die van een oratie van een Griekse god der Dwaasheid) is een mooie vondst en waarborgde met name Desiderius' veiligheid, maar het is niet een gimmick die de volledige tekst opslag briljant maakt. Dwaasheid is, beoordeeld strikt op de tekst, zelfs geen onbetrouwbare verteller: haar lofrede is oprecht en dient ook gelezen te worden zoals ze wordt uitgesproken, zonder dubbele agenda.
Zoals hij zelf ook al aangaf bij meerdere gelegenheden; het is snel geschreven, niet bijzonder overdacht, en zo kun je de tekst ook het beste lezen. Als een werk dat de lezer even aan het denken zet, maar geen geniale nieuwe inzichten geeft. Wel is het lekker toegankelijk geschreven en niet al te dik, waardoor het al snel populair kon worden en een groot publiek bereiken.
Daarnaast treedt Erasmus geregeld in herhaling of blijft rond dezelfde principes hangen, waardoor het geheel zich makkelijk laat samenvatten in slechts enkele voornaamste ideeën. Vermakelijk is het bij vlagen, maar hilarisch of werkelijk grappig helaas nergens. Ja, het geeft hier en daar een glimlach, en op andere plaatsen een instemmende knik. Geplaatst binnen het historische kader valt wel te achterhalen waar de status van klassieker vandaan komt, maar mijn inziens past het niet tussen de groten of diegenen die werkelijk indruk maakten. Oftewel: een aardig werkje, niets meer, niets minder.
Verder is de kritiek op allerlei figuren in de maatschappij natuurlijk heel treffend. Mij hielp het boekje om me te verplaatsen in die tijd; een tijd waarin de aflatenhandel bijvoorbeeld nog hoogtij vierde. Veel sprekender dan wanneer je hierover leest in een geschiedenisboek.
Ik geniet van alle verwijzigen naar de klassieken. De voetnoten in de uitgave die ik gelezen heb, zorgden ervoor dat ik gelijk ook wat meepakte van die werken (bijvoorbeeld het verhaal van de personen in een grot die alleen maar schaduwen van andere personen zien; voor hen zijn die schaduwen de werkelijkheid, terwijl een ander zal zeggen dat die andere personen zelf de werkelijkheid zijn).
Prettig leesbaar, grappig, historisch relevant maar ook actueel. Wat mij betreft verdient de Lof der Zotheid de volle lof.
Het overgrote deel is een overzicht van alle soorten zotheid, en hoe deze de maatschappij verandert, doorspekt met 101 verwijzingen naar Bijbelse figuren en de Griekse mythologie (een geannoteerde editie is echt geen overbodige luxe). Maar het is verbazingwekkend hoe een vijfhonderd jaar oud werkje nog steeds prangende vragen stelt en op satirische wijze de vinger op de wonde weet te leggen. Na al die jaren zijn we als mens nog niet veel veranderd.
Nu vraag ik u: zal iemand die zichzelf haat ooit een ander kunnen liefhebben? Zal hij het ooit met een ander eens kunnen zijn als hij het met zichzelf niet eens is? Zal hij ooit iemand genot kunnen bezorgen als hij zichzelf hinderlijk en lastig vindt? Volgens mij is niemand die mening toegedaan als hij tenminste niet zotter is dan de Zotheid zelf. (...) Want wat heeft de schoonheid voor zin, die voornaamste gave van de onsterfelijke goden, als zij wordt bezoedeld door de stank van ontbinding? Wat heefd jeugd voor zin als zij wordt bedorven door de zure droefgeestigheid van de ouderdom?
En wat veel mensen ook schijnen te vergeten is dat vrijwel al het werk van Erasmus (brave) religieuze teksten zijn of taalkundige tekstkritiek. Maar de wens om alle figuren uit de renaissance als radicale vernieuwers te zien blijft te sterk...
Typisch dat dit het enige werk van Erasmus op boekmeter is.
Een ieder kan boeken toevoegen: het staat je vrij om dit hiaat op te vullen.