Benim Adim Kirmizi - Orhan Pamuk (1998)

Een boek waarover ik gemende gevoelens heb. Aan de ene kant is de schrijfstijl, het spelen met perspectief en het vertelplezier briljant te noemen. Echter, het boek weet me niet echt te grijpen. Het is moeilijk om de personages werkelijk te leren kennen (zelfs de hoofdpersoon Kara blijft een schimmige figuur). Ook, doordat mijn kennis van het Osmaanse Rijk niet erg groot is, is het lastig de vele namen, geschiedenissen etc. uit elkaar te houden. Dit zorgt ervoor dat je sommige stukken gewoon maar moet aannemen, zonder dat je echt 'in' het verhaal komt.

Toch is de thematiek van het verhaal zonder meer boeiend. Hoe beinvloedt het Westen het Oosten? Het is zeker ook vandaag nog, een zeer gevoelig thema. Door de kwestie toe te spitsen op de (miniatuur)schilderkunst krijgt het een specifieke invulling en dus voeten aan de grond. De uitweidingen over het hebben van een eigen stijl (in het Westen gemeengoed, in het Oosten strikt verboden) zijn soms lang, maar leiden wel tot interessante bespiegelingen.

Een aanrader als je houdt van ingewikkeld gecomponeerde romans, historische taferelen en de islam.

De tekening van het paard klaagt echter over de wijze waarop het door de miniatuurschilders wordt afgebeeld.


Ooit een boek gelezen waar een tekening van een boom, een kleur of een muntstuk tegen je praat? En dit zijn maar drie van de twintig personen of tekeningen die tegen je 'aanpraten'.

Het is een laat-middeleeuwse detective met 2 moorden, een liefdesgeschiedenis, een gevaarlijk boek in opdracht van de sultan, een profeet die tegen koffie drinken preekt, 3 verdachte illuminatoren en nog veel meer.
En alsof dat nog niet genoeg 'verhaal' is, vertelt alles en iedereen regelmatig verhalen of (delen van) sagen. De verhalenman niet in de laatste plaats.

Het is verrassend, spannend en boeiend. Een aanrader, zeker als je (ook) geïnteresseerd bent in de oosterse / islamitische ideeën omtrent (schilder)kunst en dan met name voor wat betreft het maken van portretten.

Want de miniatuurschilderkunst is niets dan de zoektocht van de illuminator naar de manier waarop God de wereld beziet.

Vooralsnog mijn minst favoriete boek van Orhan Pamuk. Zijn archaïsche taalgebruik en ellenlange zinnen meanderen nu wel erg veel kanten op zonder dat het iets toevoegt aan het grotere geheel. Het levert een overvolle roman op die uit zijn voegen barst van intertekstuele verwijzingen naar volksverhalen, kunstwerken en discussies over iconoclasme en vermenging van stijlen. Iets meer gedoseerd en deze intelligent gecomponeerde roman was ook beter tot zijn recht gekomen. De detective-insteek en het liefdesverhaal houden er nog een beetje de spanning in, maar over de gehele linie is het een roman waarbij ik iets te vaak door de zure appel heen moest bijten om bij de mooie passages te komen.

Pamuk weet me opnieuw te verbazen en zelfs te imponeren met deze geweldige roman. Wat een veelzijdige schrijver is dit toch. Zowel in thema's als in stijl beheerst deze Nobelprijswinnaar ongelofelijk veel registers. Maar er zijn ook overeenkomsten tussen z'n boeken, tenminste twee.

De eerste is werkelijk een rode draad door zijn oeuvre: de verhouding tussen het Oosten en het Westen. In Ik heet Karmozijn wordt dat vormgegeven rondom het thema van de schilderkunst. Pamuk trekt je de wereld in van de oosterse miniatuurschilders, een onderwerp waar maar weinig hedendaagse lezers op voorhand affiniteit mee hebben lijkt me, maar dat is geen enkel probleem voor Pamuk. Vanuit deze basis ontstaan alle andere elementen van de roman: het liefdesverhaal van Kara (de ontegenzeggelijke held van het boek, ondanks dat hij door veel van de andere personages minachtend wordt beschreven) en Sjekure, daarnaast het moordmysterie én tenslotte het belangrijkste inhoudelijke thema, namelijk de relatie tussen de verbeelding en de werkelijkheid. Ik vind dat werkelijk briljant gedaan, niet alleen op een cerebraal niveau maar ook als het gaat om leesplezier.

Ik heet Karmozijn wordt in korte hoofdstukken verteld vanuit wisselende personages, een vormgeving die Pamuk al eerder gebruikte (Het huis van de Stilte). Dit geeft volop suspense en past ook zeer goed bij het vertelde. Sommigen zullen het wellicht gekunsteld vinden maar volgens mij is deze techniek hier een soort literair equivalent van de oosterse miniatuurschilderkunst, waarin het perspectief altijd ligt bij God die alles overziet. Binnen de romansetting is dat de lezer.

Twee overeenkomsten schreef ik in het begin. Pamuk slaagde er echter in me die tweede overeenkomst tot aan de laatste alinea te laten vergeten. Dan katapulteert hij alsnog zichzelf de romanwereld in, een vermetele cameo die wat mij betreft glorieus uitpakt omdat hiermee nog maar eens de werkelijkheid zoals die is gepresenteerd in twijfel wordt getrokken.

Een heerlijk boek dus dat ik samen met Sneeuw beschouw als het beste wat Pamuk al geschreven heeft.

Op een dertig procent in dit boek en ik vind het werkelijk waar prachtig geschreven. Meestal valt de esthetica van het schrijven mij niet zo op, maar hier moet ik toegeven dat ik geregeld een pagina opnieuw lees omdat het allemaal zo mooi gebracht wordt. Ik lees het zelfs niet op de trein omdat ik dit het liefst wil lezen weggekropen op de sofa in complete stilte.