Nineteen Eighty-Four - George Orwell (1949)

Knap boek dat er uiteindelijk zelf niet aan kan doen dat het zo afgezaagd is intussen . Ik was het meest te spreken over de poëtische en psychologische kanten van het verhaal, de maatschappijkritiek zelf lag er wat mij betreft iets te dik op, dan mag het voor mij wat subtieler. Maar het is natuurlijk een echte klassieker die je gelezen moet hebben, en die het ook waard is gelezen te worden.

Ik heb dit boek begin dit jaar gelezen, en m'n mond viel ervan open! Zoveel dingen die ook echt zijn gebeurd of aan het gebeuren ZIJN! Zoveel grote dingen, maar ook zoveel kleine; laatst bedacht ik me dat Orwell ook vermeldde dat die propaganda-liedjes door middel van een machine werd gemaakt! En tegenwoordig heb je voor die verschrikkelijke popmuziek ook geen instrumenten meer nodig ! Helaas...

En een toekomstvisie hebben is iets anders dan de gehele wereld en diens gebruiken herscheppen. Of misschien is het hetzelfde, maar Orwell deed dit op een schitterende en tegelijk schrikbarende manier! Ook al was alles corrupt en verwrongen, zoals het werd geschreven KLOPTE het wel!

Ik geef dit magistrale boek de Volle Vijf, en hij komt ook in m'n Top-10, maar wat daarin nog meer komt, weet ik nog niet. Positie van "1984" valt voorlopig dus ook nog niet te bepalen.

Dit heb ik dan nu maar gedaan, na het een aantal jaren geleden op de middelbare school te hebben gelezen. Wat me nu pas echt opviel, is de enorme inhoudelijke kracht van het boek.

1984 gaat veel en veel verder dan eenvoudigweg maatschappijkritiek, hetzij op communistische régimes van die tijd, hetzij hedendaagse culturele missers (vergelijk de opmerking van Psychocandy over muziek mbv machines). Dit boek gaat veeleer over de mens en dan met name het mens-zijn in het algemeen. De mens die, onwillekeurig om welke reden, zijn aard als mens zou kunnen ontkennen en toch verder leven in een zekere mate van geluk. Het meest verontrustende is dat er tegen een dergelijk systeem niets valt in te brengen, en dat we theoretisch gezien met zijn allen voor zo'n systeem zouden kunnen kiezen. De enige kritiek die we daar nu op kunnen geven is dat wat het mens-zijn nu de moeite waard maakt, daar totaal ontkend wordt. Esthetiek is afwezig, het vermogen tot filosoferen oftewel in gedachten buiten de maatschappij te treden is overbodig.

Een van de meest briljante passages is die waarin Winston gevraagd wordt waarom dit alles is, wat de beweegredenen van de Partij zijn om het volk zo te onderwerpen. Niet uit belang van het volk, omdat het van zichzelf niet zou kunnen nadenken, maar uit puur machtsbelang. En het maakt niet eens uit!

Op verschillende wijzen zet Orwell de lezer op het verkeerde been, bijvoorbeeld door Julia uiterst pragmatisch te laten zijn in een boek dat schreeuwt om een uiterst principiele verwerping van het systeem. Julia maakt het niets uit om zich vol overgave op de machinerie van Engsoc te storten, om zich slechts af en toe in de armen van Winston te werpen, die juist in alles en principieel zich wil verzetten.

Nogmaals een erg krachtig boek, dat erom vraagt bij jezelf te rade te gaan wat het mens-zijn de moeite waard maakt. Daarnaast is het natuurlijk erg interessant om dit naast ontwikkelingen als cameratoezicht, machinale muziek e.d. te leggen, om te onderzoeken of dat dan ook verworpen moet worden, of dat dit onschuldige en nuttige vooruitgangen zijn.

Verhoogd naar 4,5 sterren, stukken beter dan Animal Farm.

Bijzonder boek waarbij je als lezer eigenlijk hetzelfde meemaakt als de hoofdpersoon. Beide word je gedwongen je aan te passen aan een nieuwe wereld, al is het natuurlijk als lezer op een ander niveau. De denkbeelden die hier al profitisch werden genoemd zijn fascinerend. Je leest het boek in een ruk uit,

Part I was ongelofelijk saai. Part II en III waren ijzersterk. Toch verplicht leesvoer voor iedere scholier! Alleen Part I had wel wat korter en leuker gemogen.

Dit is waarschijnlijk het beste boek wat ik ooit heb gelezen.
Heb er niet gigantisch veel gelezen vandaar maar wat een geweldig boek van Orwell.
Heb een jaartje filosofie gehad en toen telkens wat kleine teksten van dit boek gelezen en toen dacht ik deze moet ik gewoon helemaal lezen.
Houd ook van anti-utopische verhalen dus daar valt deze zeker tussen misschien wel de beste zelfs.
Hierna Animal Farm lezen van Orwell zal ook wel goed gaan bevallen.

4.5

Het mooie aan dit boek is dat de hoofdpersoon de dans niet ontspringt, door als 1 van de gelukkigen niet opgemerkt te worden door de Partij in z'n rebellie. Indrukwekkend is ook het verloop: op de achterflap van mijn boek staat "... an imaginary world that is completely convincing, from the first sentence to the last four words". Deze laatste 4 woorden - "He loved Big Brother" - zetten je vooral aan het denken wanneer je het standpunt van Winston in het begin van het boek kent...
Enig minpuntje is het lange stuk tekst uit the book: op zichzelf wel interessant, maar de wereld door de ogen van Winston is toch een stuk boeiender.

Na lang dralen toch maar eens gelezen, en hoewel ik er geen spijt van heb hoef ik 1984 niet zo snel weer te lezen. Dit is toch meer een boek dat ik heb gelezen vanwege de status van het boek. Daarnaast was Brave New World, dat eenzelfde thematiek heeft, mij heel erg meegevallen, dus wilde ik dit beroemder broertje ook wel eens lezen.

In tegenstelling tot de meesten hier, lijkt het, vond ik het begin het beste deel. Winston loopt helemaal alleen rond met zijn twijfels en voorzichtige rebellie en begint zelfs aan zijn eigen verstandelijke vermogens te twijfelen. Naarmate hij Julia beter leert kennen wordt dit wat minder belangrijk, en voor mij dus ook wat minder interessant. Toen het derde deel begon had ik wel een idee waar dit op uit zou lopen. Het einde is op een bepaalde manier goed, juist omdat het niet slechter had kunnen aflopen. Ik had liever gehad dat hij uiteindelijk vermoord werd, maar het eindigde nog erger: hij is compleet gehersenspoeld en verraadt alles waar hij ooit voor stond. Hij krijgt Grote Broer lief. Op zich dus een knap einde, maar ik had liever een einde met iets van een zwakke overwinning erin, ook al heeft niemand er iets aan. In dat opzicht houd ik meer van Brave New World.

De stijl van Orwell is prima leesbaar, mijns inziens, maar niet bijzonder mooi. Ik kan me het beschreven 1984 helemaal voorstellen, maar erg beklemmend wordt het nergens, evenmin komen de personages heel dichtbij. Al met al is 1984 voor mij niets meer dan een ideeënroman: een interessant concept, knap uitgedacht, leuk om eens gelezen te hebben, maar niet meer. 3,5 ster.

Ik vind dit een overschat boek. De onderliggende dystopische idee is sterk, maar wat mij betreft saai en zelfs wat kinderlijk uitgewerkt. Er zijn denk ik betere boeken in dit genre, en Orwell was ook niet de pionier. Dus waarom het boek zo hogelijk wordt gewaardeerd, is mij enigszins een raadsel.
In het eerste deel word je als lezer binnengeleid in het leven van de hoofdpersoon Winston Smith en de totalitaire staat waarin hij leeft. Hier is sprake van een overvloed aan technische details. Ik vond het wel interessant om te lezen hoe de maatschappij was ingericht, maar de manier waarop dit was opgeschreven vond ik ronduit vervelend. Ik kreeg de indruk een kinderboek te lezen; zo expliciet werd alles opgesomd. En de dialogen vond ik van een kinderlijk niveau (wellicht is hier mijn oordeel wat gekleurd doordat ik net Dostojewski heb gelezen; een groter verschil in psychologisch inzicht is nauwelijks denkbaar!). Het miste ieder literair gevoel en ging puur om het overbrengen van de basisidee. Even dacht ik dat het opzet van Orwell was om een 'mechanisch' gevoel aan de lezer over te brengen. Maar ik vond het vooral saai en dat mag een boek nooit zijn.
De theorie over het manipuleren van de werkelijkheid, en de werking van het geheugen - en de rol van taal hierin - vond ik wel ijzersterk. Best beangstigend hoe gesuggereerd wordt dat de individualiteit kan worden uitgewist door het geheugen te manipuleren. Hier is Orwell denk ik geslaagd in het overbrengen van de bedrukkende sfeer.

Het tweede deel bevatte duidelijk meer suspense, het verhaal liep hier beter en ook vond ik de taal mooier (ik las een wat gedateerde Nederlandse vertaling, dus ik weet niet zeker in hoeverre dit een rol heeft gespeeld).
Wel vond ik sommige overgangen in het verhaal onlogisch en moeilijk invoelbaar. Belangrijke wendingen in het verhaal worden nauwelijks ingeleid en overvielen mij wat.
De laatste passage van deel 2, waarin de hoofdpersoon voorleest uit het propagandaboek vond ik weer oersaai. Waarom heeft Orwell hier gekozen voor zulke lange passages van een traktaat en niet van fragmenten hieruit, met bijvoorbeeld gedachten erover van de hoofdpersoon? Bovendien werden hier talloze feiten herhaald, die al eerder in het boek waren genoemd.

Het derde deel vormt de climax van het boek. Het was spannend om te lezen, en in menig opzicht zelfs schokkend. Hier wordt de basisidee (dat de werkelijkheid alleen in ons hoofd bestaat en daarmee - door het denken te controleren - ook zelf gecontroleerd kan worden) verder uitgewerkt. Hoewel de hoofdpersoon zich in een hachelijke situatie bevond, vond ik het nog steeds moeilijk om me echt betrokken te voelen. Het einde is op zich wel sterk en bedroevend. Ik denk dat ik het derde deel het beste vond, en ik vraag me dan ook sterk af of Orwell het niet had kunnen doen zonder het eerste deel (ik begrijp dat net als in 'Brave New World' de 'nieuwe wereld' eerst moet geintroduceerd worden, maar dat gebeurt m.i. uitentreuren in delen twee en drie.). In dit opzicht vind ik het boek gedateerd, want een moderne roman zou wellicht hogere eisen hebben gesteld aan de lezer en hem meer hebben laten zoeken in welke wereld de hoofdfiguur zich bevindt, zonder dit alles voor te kauwen.

In zijn geheel vind ik het een matig boek. Of het visionair is durf ik niet te zeggen. Maar ik vind wel dat alleen een goede idee geen literatuur vormt. Daarvoor vind ik het veel te weinig mooi taalgebruik, platte personages die niet tot leven komen, en een wat amateuristische opbouw van het verhaal, met teveel feiten en veel herhalingen.
Er is iets voor te zeggen om het boek op zijn visonaire waarde te schatten, los van de literaire kwaliteit. Daarbij vraag ik me echter af of Huxley (1932!) niet meer lof toekomt. Neil Postman geeft een interessante analyse van de beide boeken, waarin hij aangeeft dat Huxley met zijn visie op de futuristische maatschappij dichterbij de huidige maatschappij komt. Bij Orwell is pijn het regulerend principe, bij Huxley is dat juist genot. Het is wel een interessante vraag (vind ik) hoe je mensen beter kunt conditioneren tot gehoorzaamheid...

Voor een langere tijd wist ik al dat '1984' een goed boek was, maar tijdens het lezen zelf had ik vaak dat ik, na het lezen van enkele hoofdstukken, het boek weglegde en even een lange, half-zuchtende 'kuuuutttt....' eruit moest gooien.

Ondanks mijn beperkte leeservaringen, denk ik dat er weinig romans zijn die de rottigheden van het totalitarisme zo goed weergeven. Wat ik vóór het lezen van 1984 echter niet verwachtte, was dat deze roman tevens diep ingaat op de menselijke psyche en enkele filosofische disciplines. Ook was ik verbaasd hoe gewelddadig 1984 was, ofschoon dit een boek is uit de jaren '40.

De angst van de hoofdpersoon om betrapt te worden, nota bene omdat hij verliefd is, is haast elke pagina voelbaar. Die spanning, plus zijn eigen achtergrondverhaal, maakt de eerste helft van 1984 boeiend. De tweede helft van de roman is spannend, omdat nou... dat weten de mensen die het gelezen hebben zelf!

Een aangrijpend en duister boek, dat zeker een herlezing waard is.

In het kader van een cursus Business Engels op het werk heb ik het boek Nineteen Eighty-Four gelezen. Een Engels exemplaar uit de Zwarte Lijster (Blackbird) serie dat misschien wel meer dan 15 jaar in mijn boekenkast stof heeft staan vangen en inmiddels vier keer met mij mee is verhuisd.

Ooit lang geleden aan begonnen, maar niet ver gekomen. Ik meen enkel het eerste hoofdstuk. Te somber, wat ik mij herinneren kan en waarschijnlijk was mijn Engels toentertijd ook niet toereikend genoeg om het boek volledig tot me te nemen. Ik heb daarom lang met het idee gelopen om eens een Nederlandse vertaling te lezen. Tot mijn Engelse cursus dus.

Ik kan me eigenlijk wel vinden in de meeste kritieken die hier eerder zijn neergepend dat Nineteen Eighty-Four vooral door de sfeer en de setting van het verhaal zo tijdloos is en tot de verbeelding spreekt. Ik zag tijdens het lezen vooral het dictatoriale Oost-Duitsland voor me en in het bijzonder de Stasi gevangenis Hohenschönhausen in Berlijn die heden een museum is.

Ik vraag me eigenlijk af of George Orwell nou zoveel toekomstvisie moet worden toegedicht. De meest uiteenlopende menselijke verschrikkingen hadden zich net in Europa voorgedaan toen hij dit boek in 1949 schreef. Daarnaast las ik in een summiere biografie over de schrijver dat hij allerlei nare ervaringen had opgedaan in het koloniale Birma, Parijs en de burgeroorlog in Spanje.

Zijn kijk op de wereld was begrijpelijke wijze alles behalve vrolijkmakend, zelfs misantropisch en het vergde niet veel fantasie om te bedenken waar de mens allemaal toe in staat is.

1999: Voor mijn schoolexamen Engels moest ik vijftien boeken lezen. Een en ander werd behandeld in twee mondelinge examens met een half jaar tussentijd. Voor de eerste helft worstelde ik me braaf door een stuk of zeven Engelstalige boeken heen en haalde ik een 7. Punt van kritiek was onder meer dat ik niet wist hoe de hoofdpersoon uit The Old Man and the Sea heette. "Dat kan efficiënter", dacht ik, dus de voorbereiding voor de tweede helft werd een potpourri van een film, een Nederlandse vertaling en nog wat half werk. Voor 1984 heb ik me tot een uittreksel beperkt. Kennelijk genoeg om de essentie die je er als 17/18-jarige uit op kunt pikken op te pikken. Cijfer: een 8.

2020: Vorig jaar Brave New World (in Nederlandse vertaling gelezen), dan moest 1984 nu ook maar eens voor het echie (in het Engels).

Sommige elementen uit 1984 hebben het tot het populaire spraakgebruik geschopt, maar de accuratesse van Orwells wereld gaat een stuk verder dan dat iedereen een beeld heeft bij Big Brother of, in iets mindere mate, bij Newspeak. Kennelijk anders dan anderen, ben ik onmiddelijk naar de Newspeak-appendix gesprongen toen ernaar verwezen werd. Ik hoefde hem dus niet meer als mosterd na de maaltijd te lezen toen het verhaal eenmaal ten einde was. Wel een technische en ietwat absurdistische verhandeling, maar toch... ik zie mensen hierboven (in berichten van meer dan tien jaar oud) de vergelijking met sms- of msn-berichten maken (lees daar nu dan maar Whatsapp voor), maar ik heb er een andere associatie bij: de NS die op zeker moment ophield om te roepen dat een trein vertraging had en in plaats daarvan zei dat de trein van 17 uur 25 "over enkele minuten" binnenkwam. Een vrij triviaal voorbeeld van hoe uitdijende communicatieafdelingen de werkelijkheid mooier schilderen dan zij is en kritische vragenstellers met een kluitje het riet insturen.

Het lange hoofdstuk waarin (via het boek) de zin van oorlogvoering uiteengezet wordt (wat door sommigen hierboven nogal taai bevonden wordt) is zo mogelijk nog pijnlijker spot-on. Allicht is verdeel-en-heers ouder dan 1948, maar leg eender welke oorlog sindsdien, met waarschijnlijk het Midden Oostenconflict met stip voorop, naast de beschrijving hoe oorlog nodig is voor waardedestructie, om aldus de status quo in stand te houden, de mensen arm, etc. en zie dat er nog weinig verbeterd is.

Een uitermate relevant boek al met al. Over de leesbaarheid/entertainmentwaarde ben ik wat minder enthousiast. Vooral deel 1 slaagde er moeilijk in mij bij het verhaal te betrekken. De verboden romantiek in deel 2 bood het nodige smeermiddel (en was overigens ook gewoon functioneel, anders kon Julia immers niet verraden worden. Overigens herinnerde ik me de "Do it to Julia!" nog uit het uittreksel van weleer, dat moet toch indruk gemaakt hebben). Mijn Engelse taalvaardigheid is 21 jaar na mijn eindexamen (waarvan 14 jaar werkzaam in een internationale omgeving) wel opgeknapt, maar hier heb ik toch wel regelmatig een woordenboek bij nodig gehad. Wellicht wreekt de inmiddels al wat gevorderde leeftijd van het boek zich daar ook.

Ik neigde eigenlijk naar 3*, maar na nieuwe elementen uit de discussie hier gehaald te hebben en me nog eens tot mijn eigen naijleffect verhouden te hebben... 3,5* dan maar. 1984 wint het van Brave New World qua relevantie, maar verliest het op leesbaarheid. Of een andere leesvolgorde of een andere leestaal de balans had doen omslaan, zullen we nooit weten. There's no second chance for a first impression.

Een boek waarvan je niets of weinig verwacht zal je niet gauw heel erg teleurstellen maar kan je wel enorm verrassen in positieve zin. Dat ik me, als vrij fantasieloze lezer, zo zou kunnen laten meegaan in het pessimistische toekomstbeeld van een auteur uit de jaren 40 had ik immers niet direct aan zien komen. Het is dhr. Orwell zowaar gelukt schrijvenderwijs een (nagenoeg) plausibele alternatieve realiteit vorm te geven in circa 300 bladzijden en deze opvallend toegankelijk te presenteren. De kennismaking met deze fictieve wereld leest als een soort openbaring die als vanzelfsprekend een bepaalde suspense met zich meebrengt. De onbekendheid met de in het boek beetje bij beetje opgehelderde wereldorde zorgt er bovendien voor dat niets voor de hand ligt en het leven van Winston Smith niet bepaald doorsnee is of voorspelbaar verloopt. Met groeiende interesse heb ik het boek tot me genomen.

Deze dystopische roman roept het schrikbeeld op van het ultieme totalitaire regime. Het is vooral een allegorie op de stalinistische dictatuur. Het gezicht van Big Brother lijkt op dat van Stalin. Staatsvijand nummer 1 Emmanuel Goldstein zou gebaseerd zijn op Trotsky, die door George Orwell bewonderd werd. De materiële omstandigheden, met slechts één alcoholische drank en één soort slechte koffie, doen denken aan de rantsoenering tijdens de oorlog en aan de armoede achter het IJzeren Gordijn. De wisselende allianties met Eurasia en Eastasia zijn herkenbaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Sovjetunie een bondgenoot; tijdens de Koude Oorlog was het plots de grote vijand.

Sommige “voorspellingen” zijn uitgekomen. Bewakingscamera’s zijn alomtegenwoordig en mobiele telefoons traceerbaar. Mensen laten zich meningen inlepelen en worden dom gehouden door de massamedia. Een sterk concept is de schijnoppositie. De Brotherhood geeft mensen het gevoel dat ze zich af kunnen zetten tegen het establishment, maar die beweging is evengoed georkestreerd door het regime.

Winston Smith heeft de voornaam van de Grootste Brit en de ordinairste familienaam. Hij is een Elckerlyc, maar behoort ook tot een minderheid die nog zelfstandig nadenkt. Z'n poging om te rebelleren leidt onvermijdelijk tot z’n ondergang. Het pijnlijkste is dat hij niet als een heilige martelaar eindigt, maar als een gehersenspoelde meeloper.

De openingszin heeft een symbolische betekenis. Als je een dertiende klokslag hoort, moet je je herinnering in twijfel trekken. In het antiekwinkeltje wordt Winston nostalgisch bij het zien van een klok met slechts twaalf getallen.

Schrijven en lezen zijn belangrijk bij Winstons pogingen om z’n eigen identiteit te bewaren. Zijn dagboek en het geheime boek van de Brotherhood bevatten verboden ideeën. Meermaals begint een wending met een velletje papier, dat hij van Julia of van O’Brien krijgt. Ironisch genoeg wantrouwt hij de verliefde Julia, maar vertrouwt hij Charrington - een vermomde overheidsagent.

Orwell gebruikt korte, heldere zinnen. Overbodige woorden zijn geschrapt. Minstens twee tv-programma’s hebben een naam die hieruit komt: Big Brother en Room 101. Ook andere termen hebben hun ingang gevonden in het collectieve taalgebruik: Newspeak, doublethink, vaporization en de Thought Police. Kortom, dit boek is doubleplusgood!

Het is blijkbaar anderhalf jaar geleden dat iemand over dit meesterwerk schreef, dus haal ik hem nog eens naar boven. Maar... wat kan ik nog zeggen over een boek dat binnenkort 75 jaar wordt? Wel, met plezier laat ik het boek zelf aan het woord:






Je kan paralellen met Oekraïne, gasleveringen, Trump en nog eindeloos veel dingen trekken, maar ik ga dat niet doen. Ik ga zeggen dat iedereen dit boek zou moeten lezen. Iedereen!

5*