Nineteen Eighty-Four - George Orwell (1949)

Een boek waarvan je niets of weinig verwacht zal je niet gauw heel erg teleurstellen maar kan je wel enorm verrassen in positieve zin. Dat ik me, als vrij fantasieloze lezer, zo zou kunnen laten meegaan in het pessimistische toekomstbeeld van een auteur uit de jaren 40 had ik immers niet direct aan zien komen. Het is dhr. Orwell zowaar gelukt schrijvenderwijs een (nagenoeg) plausibele alternatieve realiteit vorm te geven in circa 300 bladzijden en deze opvallend toegankelijk te presenteren. De kennismaking met deze fictieve wereld leest als een soort openbaring die als vanzelfsprekend een bepaalde suspense met zich meebrengt. De onbekendheid met de in het boek beetje bij beetje opgehelderde wereldorde zorgt er bovendien voor dat niets voor de hand ligt en het leven van Winston Smith niet bepaald doorsnee is of voorspelbaar verloopt. Met groeiende interesse heb ik het boek tot me genomen.

Helaas is het eerder de huidige realiteit dan een toekomstbeeld.

Laat ik maar meteen een open deur intrappen: 1984 is meer dan ooit actueel. Het is al tot vervelens toe herhaald, maar het klopt wel gewoon.

Zoals velen heb ik deze roman voor de eerste keer gelezen toen ik op de middelbare school zat. Destijds vond ik het concept nogal saai en belegen. Allerlei nieuwe “sociale” mediakanalen stonden symbool voor vrijheid-blijheid. Opeens kregen stemloze mensen een forum. Maar goed, de wereld is ondertussen enigszins veranderd. Ook hier in het “vrije Westen” wordt steeds meer gedweept met Chinese recepten als censuur, surveillance en groepsdenken. Nieuwskanalen ontpoppen zich tot hondstrouwe PR-machines voor bevriende politici. En wanneer iemand ongepaste dingen zegt, dan doen we toch gewoon alsof deze persoon nooit bestaan heeft (*kuch*Twitter*kuch*).

Orwell focust in 1984 ook heel erg op het gebruik van taal om het volk in de "juiste" richting te sturen. Politici maken daar natuurlijk al langer dankbaar gebruik van (met klassiekers als de “Patriot” Act), maar het valt op dat ook steeds meer journalisten taboewoorden bannen of neutrale woorden vervangen door een gekleurd woord voor extra sensatie.

Dus ja, op bijna ieder vlak heeft Orwell gelijk gekregen. Behalve dan misschien over het dictatoriale aspect, gezien veel mensen vandaag juist vrijwillig meegaan met bovenstaande evoluties. Hoe dan ook zou ik 1984 absoluut niet meer belegen noemen, zoals ik vroeger deed. Ik vind het boek echter wel nog steeds te theoretisch en te “uitleggerig”. Orwell leeft zich helemaal uit met ideeën en metaforen, maar hij mist de finesse om relaties tussen mensen op een authentieke manier in het verhaal te verwerken. Dan vond ik de film Das Leben der Anderen (gelijkaardige thematiek) veel verfijnder.

TL;DR: 1984 is na 70 jaar nog steeds een must read, al vond ik het bij momenten wel een taaie brok. 3,5*

Geweldig boek, waar zo ongeveer alles wel in zit: een mooie verhaallijn met veel spanning, veel symboliek, leerzame maatschappijkritiek/-analyse die nog steeds actueel is en een prettig zakelijke schrijfstijl (heb het wel in het Nederlands gelezen). Het gehele boek leef je mee met de hulpeloze, eigenlijk kansloze hoofdpersoon die vastzit in een perspectiefloos, onvermijdelijk systeem. Het uiteindelijke slot (laatste paragraaf) had wat mij betreft wel wat uitgebreider gekund/gemoeten, maar dit doet niet af aan de hoge totaalwaarde van het boek. 4,5*

Goeie recensie Joe, al ben ik het niet met je punt over de relaties eens, maar dat mag.
Hoe vrijwillig is het eigenlijk als je als mens "mee" gaat met een volledig gestuurde en geframede werkelijkheid? De manier waarop mensen vervolgens vanuit hun eigen bubble steeds bevestigd worden in hun eigen gelijk is misschien uiteindelijk net zo gevaarlijk.
De dictatuur van de grote tech bedrijven? Misschien zat George er minder naast dan je op het eerste gezicht zou denken.

Goed punt. Helaas ontbreekt die complexiteit enigszins in 1984, al kun je dat Orwell moeilijk kwalijk nemen. Hij kan ook niet alles voorspellen en het boek heeft natuurlijk een allegorisch karakter, waardoor nuance wat moeilijker wordt.

Hahaha, heerlijk hoe je zelf de dictatuur ondersteund door 'alternatieve feiten' desinformatie te noemen. Daar gaat dit boek toch gewoon over? Lees het maar.

Ik heb het boek inmiddels gelezen, maar het gegeven van mijn bericht van toen is niet opmerkelijk, toch? In het boek van George Orwell is de fictieve taal Newspeak uiteraard het equivalent van de retorische kunst in het overbrengen van alternatieve feiten of andere algemene propagandatechnieken.

Deze dystopische roman roept het schrikbeeld op van het ultieme totalitaire regime. Het is vooral een allegorie op de stalinistische dictatuur. Het gezicht van Big Brother lijkt op dat van Stalin. Staatsvijand nummer 1 Emmanuel Goldstein zou gebaseerd zijn op Trotsky, die door George Orwell bewonderd werd. De materiële omstandigheden, met slechts één alcoholische drank en één soort slechte koffie, doen denken aan de rantsoenering tijdens de oorlog en aan de armoede achter het IJzeren Gordijn. De wisselende allianties met Eurasia en Eastasia zijn herkenbaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Sovjetunie een bondgenoot; tijdens de Koude Oorlog was het plots de grote vijand.

Sommige “voorspellingen” zijn uitgekomen. Bewakingscamera’s zijn alomtegenwoordig en mobiele telefoons traceerbaar. Mensen laten zich meningen inlepelen en worden dom gehouden door de massamedia. Een sterk concept is de schijnoppositie. De Brotherhood geeft mensen het gevoel dat ze zich af kunnen zetten tegen het establishment, maar die beweging is evengoed georkestreerd door het regime.

Winston Smith heeft de voornaam van de Grootste Brit en de ordinairste familienaam. Hij is een Elckerlyc, maar behoort ook tot een minderheid die nog zelfstandig nadenkt. Z'n poging om te rebelleren leidt onvermijdelijk tot z’n ondergang. Het pijnlijkste is dat hij niet als een heilige martelaar eindigt, maar als een gehersenspoelde meeloper.

De openingszin heeft een symbolische betekenis. Als je een dertiende klokslag hoort, moet je je herinnering in twijfel trekken. In het antiekwinkeltje wordt Winston nostalgisch bij het zien van een klok met slechts twaalf getallen.

Schrijven en lezen zijn belangrijk bij Winstons pogingen om z’n eigen identiteit te bewaren. Zijn dagboek en het geheime boek van de Brotherhood bevatten verboden ideeën. Meermaals begint een wending met een velletje papier, dat hij van Julia of van O’Brien krijgt. Ironisch genoeg wantrouwt hij de verliefde Julia, maar vertrouwt hij Charrington - een vermomde overheidsagent.

Orwell gebruikt korte, heldere zinnen. Overbodige woorden zijn geschrapt. Minstens twee tv-programma’s hebben een naam die hieruit komt: Big Brother en Room 101. Ook andere termen hebben hun ingang gevonden in het collectieve taalgebruik: Newspeak, doublethink, vaporization en de Thought Police. Kortom, dit boek is doubleplusgood!

Het is blijkbaar anderhalf jaar geleden dat iemand over dit meesterwerk schreef, dus haal ik hem nog eens naar boven. Maar... wat kan ik nog zeggen over een boek dat binnenkort 75 jaar wordt? Wel, met plezier laat ik het boek zelf aan het woord:






Je kan paralellen met Oekraïne, gasleveringen, Trump en nog eindeloos veel dingen trekken, maar ik ga dat niet doen. Ik ga zeggen dat iedereen dit boek zou moeten lezen. Iedereen!

5*

In het jaar 2000 gekocht en nu weer herlezen (het stond ook op mijn boekenlijst voor Engels op de Havo). Een halfje eraf vanwege het saaie gedeelte dat gaat over het Goldstein pamflet. Dat gaat echt te lang door.