Wij Zijn Ons Brein: Van Baarmoeder tot Alzheimer - Dick Swaab (2010)

Met bewondering gelezen. Het is toch niet mis een dergelijk onderwerp toegankelijk te houden. Pagina na pagina wordt het idee van de vrije mens afgebroken tot een haast voorspelbare uitwisseling van informatie in het neurologisch stelsel. De vloer wordt aangeveegd met wetenschappers die de moed hebben verder te durven kijken dan de aanvaarde wetenschap. Niet echt prettige kost, geschreven door iemand die geen enkele twijfel kent, maar zeker de moeite waard.

Swaab is ongetwijfeld een briljant hersenwetenschapper, maar van psychologie heeft hij weinig begrepen. Met zijn extreme standpunten wordt hij in de psychologische wetenschap dan ook niet serieus genomen. Swaab zoekt feiten bij de mening die hij al heeft, en negeert de rest. Dat heet luiheid (aangeboren of niet).

Als de psychologische wetenschap Swaab niet serieus neemt lijkt me dat vooral voort te komen uit angst, en misschien ook luiheid. Ik zeg niet dat hij in alles gelijk heeft, maar zijn expertise is onbetwist.

Bij mijn weten niet helemaa, eRCee: ik heb vaak genoeg collega psychologen en psychiaters hem horen afvallen vanwege zijn halsstarrigheid en retorische talent (wat af en toe neer schijnt te komen op: het weglaten van allerlei nuances en tegenvoorbeelden).

Als Swaab gelijk heeft wordt de psychologie zo'n beetje overbodig, dus het verbaast me niks dat ze hem afvallen. Maar of ze echt tegenargumenten hebben op het vlak van de neuro-biologie, het expertise-gebied van Swaab, waag ik te betwijfelen.

Wij Zijn Ons Brein: Hersenspinsels van Dick Swaab


Bovenstaande quote, die ik als wervende tekst op de achterflap druk, is natuurlijk de slechtst denkbare eigenschap voor een wetenschapper. De hersenen van Swaab twijfelen niet, zijn meest gebruikte neuronenbanen zijn in beton gegoten. De overige delen van zijn brein en bewustzijn vormen een verlaten steppe; een onherbergzaam, ongetemd en angstaanjagend gebied waar kleine Dickie zich angstvallig verre van houdt. Hij voelt zich veilig in zijn eigen kleine wereldje, het maak zijn leven overzichtelijk. Want hoe bepaal je je standpunt en neem je verantwoordelijkheid in een complexe wereld waarin het ondoenbaar is alle mogelijkheden te overzien en verstandelijk te beredeneren? Swaab doet dit door zich op te sluiten in zijn neurobiologisch paradigma, een veelgebruikte tactiek van fundamentalisten om niet gek te worden van alle keuzemogelijkheden des levens. Nadeel hiervan is dat het deel van de werkelijkheid waarin Swaab zich begeeft wel erg drastisch beperkt wordt.

Swaab is onbetwistbaar een autoriteit op het gebied van de neurobiologie. Dit deel van de werkelijkheid is voor hem een uitgesleten olifantenpaadje dat hij dagelijks op en neer loopt en dat geen geheimen voor hem kent. Op dit gebied hoeft dan ook niemand met hem in discussie te treden. Waar hij echter de mist in gaat is in zijn generaliserende uitspraken over de mens en het leven op basis van zijn neurobiologische werkelijkheid. De titel "Wij Zijn Ons Brein" en de delen in het boek waarin Swaab zijn neurobiologische levensbeschouwing uiteenzet, zijn dan ook het resultaat van tunnelvisie voortkomend uit de fragmentatie van de moderne wetenschap, waardoor elke wetenschapper als hij niet uitkijkt een prediker wordt van het eigen neurologisch patroon.

Een interdisciplinaire benadering van de (medische) wetenschap, uit de eigen comfort zone treden en verder kijken dan de eigen neus lang is, wordt dan ook steeds urgenter, want wie denk zijn brein te zijn zal nooit in staat blijken zijn eigen domheid te bevatten.

Op momenten erg boeiend, vol voorbeelden en duidelijk met kennis van zaken. Maar als boek als geheel erg matig. Dit boek komt voort uit columns voor NRC en dat merk je. Er zit veel herhaling in. Sommige dingen worden meermaals geroepen en Swaab komt een keer of 10 terug op de hongerwinter. Maar ook mist het boek een rode draad (ergens gaat dit van geboorte naar dood, maar die wordt vaak losgelaten) waardoor nieuwe hoofdstukken met nieuwe onderwerpen ook op elkaar gaan lijken. Een zoveelste voorbeeld van een zoveelste persoon met hersenschade, op den deur weet je het wel. Dit boek had de helft korter gekund en dan maar als essay met één centraal thema echt rond de titel van het boek. Nu zitten er zelfs pagina's in waar Swaab zijn mening over religie geeft dat niets met het boek vandoen heeft. 2,5*.