Wij Zijn Ons Brein: Van Baarmoeder tot Alzheimer - Dick Swaab (2010)

Met bewondering gelezen. Het is toch niet mis een dergelijk onderwerp toegankelijk te houden. Pagina na pagina wordt het idee van de vrije mens afgebroken tot een haast voorspelbare uitwisseling van informatie in het neurologisch stelsel. De vloer wordt aangeveegd met wetenschappers die de moed hebben verder te durven kijken dan de aanvaarde wetenschap. Niet echt prettige kost, geschreven door iemand die geen enkele twijfel kent, maar zeker de moeite waard.

Swaab is ongetwijfeld een briljant hersenwetenschapper, maar van psychologie heeft hij weinig begrepen. Met zijn extreme standpunten wordt hij in de psychologische wetenschap dan ook niet serieus genomen. Swaab zoekt feiten bij de mening die hij al heeft, en negeert de rest. Dat heet luiheid (aangeboren of niet).

Als de psychologische wetenschap Swaab niet serieus neemt lijkt me dat vooral voort te komen uit angst, en misschien ook luiheid. Ik zeg niet dat hij in alles gelijk heeft, maar zijn expertise is onbetwist.

Bij mijn weten niet helemaa, eRCee: ik heb vaak genoeg collega psychologen en psychiaters hem horen afvallen vanwege zijn halsstarrigheid en retorische talent (wat af en toe neer schijnt te komen op: het weglaten van allerlei nuances en tegenvoorbeelden).

Als Swaab gelijk heeft wordt de psychologie zo'n beetje overbodig, dus het verbaast me niks dat ze hem afvallen. Maar of ze echt tegenargumenten hebben op het vlak van de neuro-biologie, het expertise-gebied van Swaab, waag ik te betwijfelen.

Wij Zijn Ons Brein: Hersenspinsels van Dick Swaab


Bovenstaande quote, die ik als wervende tekst op de achterflap druk, is natuurlijk de slechtst denkbare eigenschap voor een wetenschapper. De hersenen van Swaab twijfelen niet, zijn meest gebruikte neuronenbanen zijn in beton gegoten. De overige delen van zijn brein en bewustzijn vormen een verlaten steppe; een onherbergzaam, ongetemd en angstaanjagend gebied waar kleine Dickie zich angstvallig verre van houdt. Hij voelt zich veilig in zijn eigen kleine wereldje, het maak zijn leven overzichtelijk. Want hoe bepaal je je standpunt en neem je verantwoordelijkheid in een complexe wereld waarin het ondoenbaar is alle mogelijkheden te overzien en verstandelijk te beredeneren? Swaab doet dit door zich op te sluiten in zijn neurobiologisch paradigma, een veelgebruikte tactiek van fundamentalisten om niet gek te worden van alle keuzemogelijkheden des levens. Nadeel hiervan is dat het deel van de werkelijkheid waarin Swaab zich begeeft wel erg drastisch beperkt wordt.

Swaab is onbetwistbaar een autoriteit op het gebied van de neurobiologie. Dit deel van de werkelijkheid is voor hem een uitgesleten olifantenpaadje dat hij dagelijks op en neer loopt en dat geen geheimen voor hem kent. Op dit gebied hoeft dan ook niemand met hem in discussie te treden. Waar hij echter de mist in gaat is in zijn generaliserende uitspraken over de mens en het leven op basis van zijn neurobiologische werkelijkheid. De titel "Wij Zijn Ons Brein" en de delen in het boek waarin Swaab zijn neurobiologische levensbeschouwing uiteenzet, zijn dan ook het resultaat van tunnelvisie voortkomend uit de fragmentatie van de moderne wetenschap, waardoor elke wetenschapper als hij niet uitkijkt een prediker wordt van het eigen neurologisch patroon.

Een interdisciplinaire benadering van de (medische) wetenschap, uit de eigen comfort zone treden en verder kijken dan de eigen neus lang is, wordt dan ook steeds urgenter, want wie denk zijn brein te zijn zal nooit in staat blijken zijn eigen domheid te bevatten.

Op momenten erg boeiend, vol voorbeelden en duidelijk met kennis van zaken. Maar als boek als geheel erg matig. Dit boek komt voort uit columns voor NRC en dat merk je. Er zit veel herhaling in. Sommige dingen worden meermaals geroepen en Swaab komt een keer of 10 terug op de hongerwinter. Maar ook mist het boek een rode draad (ergens gaat dit van geboorte naar dood, maar die wordt vaak losgelaten) waardoor nieuwe hoofdstukken met nieuwe onderwerpen ook op elkaar gaan lijken. Een zoveelste voorbeeld van een zoveelste persoon met hersenschade, op den deur weet je het wel. Dit boek had de helft korter gekund en dan maar als essay met één centraal thema echt rond de titel van het boek. Nu zitten er zelfs pagina's in waar Swaab zijn mening over religie geeft dat niets met het boek vandoen heeft. 2,5*.

Ondertussen is bewezen dat een bijna dood ervaring daadwerkelijk bestaat. Na hert vastellen van de dood zijn er nog signalen gezien in de hersenen van "proefpersonen"

Ik kan me vinden in de teneur rond dit boek. Dat er geen geest in de machine zit en wij dus ons brein zijn, was ik reeds met dr. Swaab eens. Dat genetica en de omstandigheden binnen de baarmoeder zeer bepalend zijn voor het verloop van een leven, was mij ook bekend. Dit boek zou mij dus moeten bevallen. Dr. Swaab presenteert neurobiologisch onderzoek echter als voldongen feiten; waarbij er weinig ruimte is voor tegengestelde interpretaties. Dat wringt! Zo krijg ik bij andere schrijvers (ik noem een Robert Sapolsky of een Andrew Huberman) eerder de indruk dat de neuroplasticiteit na de geboorte niet onbeperkt, maar ook zeker niet verwaarloosbaar is. Op basis van deze plasticitieit ontstaat immers een interessante interactie tussen de mens en zijn omgeving. De mens is weliswaar niet (geheel) maakbaar, maar Swaab zet de mens soms welhaast neer als een onbeïnvloedbare automaton wiens levenspad reeds vastligt. Daarnaast stoort de langdradige opzet van het boek mij ook. Als je dan toch ongenuanceerd bent; wees dan in ieder geval kort en bondig. Dat laat onverlet dat hetgeen Swaab beschrijft op zichzelf wel interessant is.

Ik kom daarom uit op een voldoende, hoewel ik Behave van Robert Sapolsky een stuk sterkere, genuanceerdere uiteenzetting van deze materie vind.

Ik heb het boek van Schwaab niet gelezen, misschien interpreteer ik het laatste stuk wel verkeerd. Daarom een vraag, persoonlijk denk ik dat wij mensen een soort ‘blauwdruk’ hebben van (genetische) eigenschapppen. Veel zaken liggen universeel vast, bijvoorbeeld hoe een gemiddelde mens zich genetisch van baby tot bejaarde ontwikkelt.
Maar behalve nature is er toch ook nurture? En zijn er omgevingsfactoren? Dat maakt toch in de ontwikkeling toch uit?
Zijn die laatste factoren volgens Schwaab te verwaarlozen?
Nogmaals, misschien interpreteer ik het niet goed.

Allereerst ben ik een leek. Ik moet derhalve zoeken naar de juiste woorden, waardoor ik het waarschijnlijk niet geheel juist kan verwoorden. Ik denk (vooralsnog) dat bepaalde eigenschappen hardgecodeerd zijn (seksualiteit, sekse/gender, schizofrenie, autisme o.a.), maar dat veelal sprake is van een dispositie. Dat wil - als ik het goed begrijp- zeggen dat bepaald(e) gedragingen/eigenschappen eenvoudiger worden ontwikkeld indien je er een genetische aanleg voor hebt. Als bijvoorbeeld het deel van de hersenen dat o.a. angstgevoelens regelt -de amygadala- actiever is, ben je neurotischer en zul je meer last hebben van negatieve gevoelens. Dit is grotendeels genetisch bepaald. Dat wil echter niet zeggen dat je niet kan aanleren om negatieve gevoelens minder intens te voelen. De hersenen kunnen zichzelf reorganiseren en dat is dan weer neuroplasticiteit.
Met name de vraag hoeveel vastligt, is hier de crux. Zo bestaat er schijnbaar een dispositie voor religiositeit en/of een bepaalde politieke voorkeur. Als gekeken wordt naar de ontwikkeling van eeneiige tweelingen die bij geboorte gescheiden zijn, dan zie je nog wel eens dat ze kiezen voor dezelfde baan, sport, type partner en dat ze grofweg dezelfde mate aan overgewicht hebben etc. Dit lijkt te impliceren dat veel van ons gedrag eigenlijk reeds bij de geboorte vaststaat.
Klopt. Met nature wordt doorgaans op genetica gedoeld. Met nurture op de invloed van de omgeving, waarbij ook de omstandigheden binnen de baarmoeder horen. Op die intra-uteriene factoren heb je echter zelf geen invloed. Ook Swaab zal echter beamen dat de hersenen na de geboorte zich doorontwikkelen en daarbij beïnvloed worden door de omgeving.

Swaab lijkt echter - door consequent te wijzen op intra-uteriene omstandigheden en genetische oorzaken- weinig gewicht toe te kennen aan die latere ontwikkelingen. Al helemaal niet als je er 'zelf' enige invloed op meent te hebben. Zo bespreekt het boek - als ik het goed onthouden heb- een neuroloog die een (tijdelijke) verlamming had en door bepaalde gerichte oefeningen te verrichten hersendelen wist te prikkelen en zo de spieren weer enigszins kon aansturen. Swaab doet dit af als pseudo-wetenschappelijke prietpraat en werkt dit standpunt niet verder uit. Opmerkelijk, want er zijn neurologen, zoals Steven Laureys, die wel van oordeel zijn dat er wetenschappelijk bewijs bestaat voor de invloed van o.a. meditatie op het brein. Dat het eigen gedrag een bepalende invloed kan hebben op het brein lijkt mij een stuk belangrijker gegeven dan dat Swaab impliceert. Maar goed, dat is enkel mijn indruk en zoals gezegd; ik heb slechts wat basiskennis in deze.

Concluderend denk ik dat Norman Mailer mijn mening in deze het mooist verwoordde: Biology isn't destiny, but it is half of it.

Dankjewel misterfool voor je reactie, ook ik heb globale- ofwel basis kennis in deze, maar ben altijd geïnteresseerd in fysieke- en mentale processen, de wisselwerking daartussen. Ik lees nu bijvoorbeeld o.m. dit boek, niet over de hersenen, andere invalshoek maar evengoed interessant.

Ik kan - volgens mij - goed volgen wat je schrijft.
Grappig dat je het voorbeeld van tweelingen noemt, toevallig las ik vanmorgen via Blendle een artikel in Panorama over 'James en James', een bij geboorte gescheiden idententieke tweeling. Dezelfde naam, beroep, een vrouw met dezelfde naam, een zoon met vrijwel dezelfde naam, net als hun hond. Beide mannen gingen scheiden en trouwden allebei met een vrouw met weer dezelfde naam. Tja, nu vind ik dit geen bewijs, want bijvoorbeeld de ene Betty (naam tweede vrouwen) is de andere niet. Laat ik zeggen dat het op zijn minst opmerkelijk is ... maar goed, tweelingstudies zijn zeker van belang als het gaat om nature/nurture.
De voorbeelden van wel of geen invloed hebben op het brein lijken mij ook belangrijke gegevens, wat betreft invloed van meditatie heeft de Radbouduniversiteit veel onderzoek gedaan en doet dat volgens mij nog steeds. Ik kan me daarin vinden maar dat is als o.a. gecertificeerd mindfulness trainer wellicht preken voor eigen parochie

Over onze 'hardgecodeerde eigenschappen' zoals je het mooi noemt of 'blauwdruk' zoals ik het zelf noem, ofwel de (wissel)werking(en) in ons lichaam vind ik 'Human: The world within' een laagdrempelige een aansprekende documentaire serie. Met name ook de rol van de hersenen.