Le Rideau - Milan Kundera (2005)
Alternatieve titel: Het Doek
Frans
Ideeënliteratuur
167 pagina's
Eerste druk: Gallimard,
Parijs (Frankrijk)
Voor de wereld is een doek gespannen: het doek van de overlevering, van de voorgefabriceerde waarheid. Niet alleen conformisten, ook rebellen laten zich door dat doek misleiden: ook zij gaan uit van de kennis die het hun verstrekt, het doek zelf blijft buiten schot. Behalve in een specifieke kunstvorm: de roman. De auteur maakt oorspronkelijke en persoonlijke opmerkingen over de geschiedenis en ontwikkeling van de Europese roman. Hoog aangeschreven bij hem staan "Don Quijote" van Cervantes en het werk van Rabelais, die hij verbindt met de grote romans van de negentiende en twintigste eeuw: "Madame Bovary", "Anna Karenina", "Ulysses" en andere. Door het hele essay heen voert hij een pleidooi voor de roman als een zeer hoogstaande kunstvorm waarin van alles mogelijk is. Daarbij laat hij doorschemeren dat de grote tijd ervan voorbij is. Het moderne Europa, zo meent hij, zoekt zijn spiegel niet meer in de filosofie en de kunst.
Iemand die in een zogenaamde leesdip zit kan ik alleen maar aanraden een paar hoofdstukjes uit één van Kundera's vier essaybundels over de romankunst te lezen. Want naast een groot schrijver toont Kundera zich hierin bovenal een hartstochtelijk lezer.
Zoals de roman het doek van de "voorgefabriceerde waarheid" scheurt en de werkelijkheid die erachter schuilgaat laat zien, zo onthult Kundera in deze essays de grote geschiedenis van de roman. Hij laat het verband zien tussen Cervantes en Kafka, of tussen Tolstoj en Joyce, en hij plaatst auteurs en hun oeuvre in een context waarin de ware betekenis van een werk naar boven komt.
Dat heeft in essentie hetzelfde doel als de individuele roman, en net als Kundera schuw ik de grote woorden niet; hiermee wordt namelijk inzicht geboden in het zijn. (Het doek geeft een schitterend citaat van Proust: "Elke lezer is tijdens het lezen de lezer van zijn eigen zelf. Het boek van de schrijver is niet meer dan een soort optisch hulpmiddel dat hij de lezer aanbiedt om hem te helpen waarnemen wat hij zonder dat boek misschien niet bij zichzelf zou hebben gezien. Als de lezer bij zichzelf herkent wat het boek zegt, bewijst dat de waarheid ervan.")
Naast grote verbanden en uitleg van begrippen als het lyrische of het tragische (op de verrassende en onderhoudende manier die Kundera eigen is) zijn het vooral de liefde en de bewondering waarmee Kundera bijvoorbeeld de zelfmoord uit Anna Karenina navertelt en analyseert en van extra diepgang voorziet, die me werkelijk ontroeren.
Milan Kundera is de grote apologeet van de roman maar ook een literaire vriend, op wiens tips je bijna blindelings kan vertrouwen. Lezer, lees!