De Avonden: Een Winterverhaal - Simon van het Reve (1947)

Mijn God...

Dat is nou al de tweede keer dat je dat zegt.

Oh, verrekt, sorry Thomzi, je hebt gelijk, ik lees het nu ook net terug hierboven. Ik altijd met mijn mijn God.

Blijkbaar kunnen velen de grap niet waarderen, maar ik vind hem alleszins schitterend! Als je er de droge stem bij denkt, zou het trouwens meteen een uitsprak van Brusselmans zelf kunnen zijn.

"Het is niet erg om ongelukkig te zijn, maar hoe moet het een mens te moede zijn als hij weet dat nergens buiten hemzelf schuld is aan te wijzen?"

De avonden is bij momenten een uitzonderlijk grappig boek, op een groteske manier, maar de algemene nasmaak is zeer wrang. "De held van deze geschiedenis" is zonder meer een van de meest mistroostige personages uit de wereldliteratuur. Hij is sociaal vervreemd, liefdeloos en verliest zich in dwangmatigheden en apathie. Het boek is beladen met een benauwende kilheid, een verstikkend cynisme.

Het wonderlijke is dat Reve dit bereikt door een heel afstandelijke, registrerende stijl, zonder ooit beschouwelijk te worden. Dit heeft in het begin een zweem van onwerkelijkheid, maar naargelang het verhaal vordert, leidt deze afstandelijkheid tot een nog naargeestiger beklemming.

Klasse!

Ik heb dit boek toen ik hem voor het eerst las letterlijk af en toe moeten wegleggen van het lachen, ik heb hem intussen meerdere malen gelezen en de laatste keer dat ik hem las voelde ik pas de leegte en de verveling die de jeugd van vlak na de oorlog moeten hebben gevoeld.
Maar toch blijf ik het een zeer humoristisch lievelingsboek van me vinden die ik voor ik doodga vast nog wel een keer zal lezen.

Reve is hier nog niet de grote stilist die hij later wordt. Het boek tekent de leegte en verveling van de jaren vijftig. Boeken en films die leegte en verveling willen aantonen zijn doorgaans zelf ook leeg en vervelend. Reve weet dit in belangrijke mate te voorkomen door een flinke dosis humor. In zeker opzicht lijkt het boek door een computerprogramma geschreven te zijn; een heleboel dingen komen op gezette tijden weer terug (er wordt veel aan de volumeknop van de radio gemorreld bijvoorbeeld). Dit werkt zowel grappig als vermoeiend wat mij betreft. Het is vast een raak portret van de jaren vijftig, maar geef mij dan maar een totaal verzonnen verhaal waar meer leven in zit. Het boek heeft wel de charme dat het de eersteling is van een groot schrijver. Daarom toch aanbevolen.

Ik vind het altijd zeer opmerkelijk dat dit boek wordt afgedaan als een boek dat slechts handelt over de naoorlogse dagen. Het boek speelt in die periode af ja (toen werd het geschreven), maar het gaat eerder over de ervaren leegt in het bestaan , over haat en liefde tegenover je ouders door triviale banale zaken, over het jezelf bezig houden in tijden van verveling, over troost zelfs! (het prachtige einde!), maar bovenal is het gewoon ongeloofelijk grappig en ontroerend soms in één zin. Het gejammer over kaalheid is ook briljant. Herman Brusselmans laat met 'De man die werk vond', een antwoord op De Avonden zien, dat de avonden niet een tijdsgebonden boek is, maar een boek over een leven.

Vandaag ook de film gekocht. Hoe trouw is deze eigenlijk aan het boek?

Geweldig boek van Gerard Reve. Heerlijk cynische vertelling van vele avondse zwerftochten langs Vrienden(waar je jezelf af moet vragen of ze wel ze goed bevriend zijn met hoofdpersonage). lekker duister sfeertje door de beschrijvingen van het landschap(mistig, dan wel steenkoud) en de kleine irritaties van het hoofdpersonage. Meest memorabele personage vond ik dan toch een-oog Maurits: geweldig beschreven schurkje! Enige nadeel van het boek is een soort van doelloosheid. Het boek weet niet echt een climax op te bouwen.

sorry misterfool maar doelloesheid/verveling is ook wel een beetje het thema van het boek. De schijnbare nutteloosheid draagt mijns inziens intens bij aan de beklemming en humor van de hele roman. Bovendien worden de laatste zinnen niet geheel toevallig door vele beschouwd als hét hoogtepunt van de Nederlandse Literatuur, (vestdijk zei dat het één van de ontroerendste dingen was die hij ooit onder ogen had gekregen) als een boek ooit een bevredigende climax heeft gekend dan is het dit boek wel potverdrie.

Niet geheel mee eens, hoewel het thema van het boek deels ook de verveling van het hoofdpersonage omvat, mis ik een bepaalde lijn in het boek. Zo vond ik de verzoening met de ouders van Fritz compleet uit de lucht vallen. Mischien denk ik er na herbelezen wel weer anders over.

Die verzoening zoals jij die noemt komt allerminst uit de lucht vallen. Het is toch een bekend gegeven dat je je het meeste ergert aan de gene die je lief hebt, van enige haat is het hele boek ook niet echt sprake geweest, hij probeert alleen gedurende het hele boek de pijnlijke momenten die hij ervaart met zijn ouders met absurde opmerkingen en sarren voor zich zelf te verlichten, daarbij is het oud en nieuw en overdenkt hij daardoor sentimenteel wat er de afgelopen tijd gebeurt is, voor het eerst laat hij zijn sarcasme zo goed als achterwege bij deze overdenkingen.
De lijn in het boek is vrij helder en misschien staat hij je niet aan dat kan. Maar het boek beschrijft voornamelijk de avonden van Frits van Egters, een jong volwassene (vlak na de 2e wereldoorlog) die bij zijn ouders woont en de tijd probeert te verdrijven en de dromen die op die avonden volgen. Elk hoofdstuk eindigt volgens mij ook ongeveer met een droom.
De avonden is overigens grotendeels een egodocument van Gerard Reve geschreven op aanraden van zijn psychiater.

Een winterverhaal

Het lezen van de Nederlandse klassieker De Avonden heb ik een lange tijd uitgesteld omdat ik een beetje bang was na allerlei lyrische reacties over de saaiheid van het boek. Toen ik me er eindelijk toe zette bleken mijn zorgen al snel onnodig. Hoewel de schrijfstijl niet uitzonderlijk is te noemen las het goed weg, mede door de humor van onze held Frits van Egters. We volgen tien dagen in het leven van Frits van Egters, de laatste dagen van het jaar 1947. Op zoek naar het vullen van de dagen en avonden, wordt hij geconfronteerd met de leegte in het burgerlijke Nederland van 1947.

Frits van Egters, een 23-jarige jongen met een kantoorbaan die nog bij zijn ouders woont, is allerminst een aangenaam persoon, maar voor ons Nederlanders toch erg herkenbaar. Hij is egoïstisch, gierig, en probeert door middel van kil cynisme zich te verzetten tegen de burgerlijkheid en leegte van het bestaan. Het mag dan wel een schets zijn van de dolende jeugd in het naoorlogse Nederland, maar het personage Frits van Egters gaat dieper dan dat, en weet dicht bij de kern van de Nederlandse identiteit te komen: Het ontbreken van een richting, in een land waar alles wel zijn gangetje gaat maar niet verbonden is met iets buiten de eigen wijk, het ontkennen van de eigen verveeldheid en burgerlijkheid door andere mensen te bekritiseren, met cynisme als schild tegen alles, met name om de eigen leegte te ontkennen.

Het eerste van de tien hoofdstukken – elk hoofdstuk beschrijft één dag, was misschien wel de meest treffende: Frits wordt op zondagochtend vroeger wakker dan anders, en besluit dat deze dag niet verloren zal gaan, zoals anders. De ochtend gaat voorbij, maar hij heeft altijd de middag nog, maar ook die gaat voorbij. Terwijl hij de hoop vestigt op de avond verdwijnt er weer een dag in het niets. Wat er verder uitsprong was de reünie, waar hij zijn best doet om te ontkomen aan de onvermijdelijke vraag wat hij nu doet, om zo niet te hoeven vertellen over zijn kantoorbaan. De gezinssituatie was ook sterk uitgewerkt; de haat bij Frits om allerlei kleine eigenschappen van zijn ouders, die het voorbeeld van burgerlijkheid zijn. De gebrekkige relatie tussen hen was komisch, maar tegelijkertijd ook tragisch. Die welbekende tweestrijd bereikt haar climax in het mooie en beroemde slot.

Een andere belangrijk aspect in het boek zijn de droomsequenties elke avond, om de willekeurigheid en het ongemak van Frits weer te geven. Hoewel het overtuigende beschrijvingen waren van de wirwar van gebeurtenissen in dromen – beter dan vergezochte dromen met diepere, Freudiaanse betekenissen – voegde het niet heel veel toe aan het boek. Ook begonnen naar mate het boek vorderde de trekjes en ook de humor van Frits meer te ergeren. Zeker wanneer hij voor de zoveelste keer begint over kaalhoofdigheid. De vrienden waren wat kleurloos, maar dat komt natuurlijk ook omdat die vriendschap vaak niet zo heel veel voorstelde, het diende meer als tijdverdrijf.

Gerard Reve weet zijn eigen kwellingen om te toveren tot gouden literatuur. Hij blijft dicht bij zichzelf, en weet daarom eerlijk en (helaas) ook herkenbaar te zijn. Door cynische humor weet hij het prima leesbaar te maken, al moet de lezer alsnog de leegheid voelen, doordat er eigenlijk helemaal niets gebeurd. Door de leegheid om te zetten in literatuur, vervult hij het slot van zijn boek; We hebben het allemaal gezien en gevoeld, het is niet onopgemerkt gebleven. De verloren tijd heeft hij toch overwonnen door het om te smeden tot een klassieker van de Nederlandse literatuur. We kunnen wel terugkijken en hem ‘de stem van een generatie’ noemen, maar is er werkelijk zoveel veranderd?

Bij het lezen stoorde ik me wel erg aan de spelling. 'zoon' ipv 'zo'n' en 'fotoos' ipv 'foto's', etc. Moet ik hiervoor Reve boos aankijken of de druk die ik heb (een of andere pocketeditie uit 2003 geloof ik)?

Dat eerste, Reve hanteerde altijd een archaisch taalgebruik en afwijkende spelling. Weer = weder en zou = zoude etc. Reve had affiniteit met de oude vertaling van de bijbel, en dat lees je in zijn stijl terug. Het zorgt voor de opmerkelijke combinatie van plechtstatig taalgebruik en ordinaire gedachten en taferelen. Meer nog in zijn brievenboeken overigens dan in De Avonden, meen ik.

Aha, oké. Weder en zoude kan ik dan wel weer beter waarderen maar ik dacht dat dat bij die tijd hoorde.

Tsja, bijzonder boek, dat zeker. Bijzonder in de zin dat het eigenlijk moeilijk is uit te leggen wat het boek sterk maakt. Geen geweldige dialogen, geen hoogdravende levensfilosofieën, (bepaald) geen spannend verhaal, geen uitzonderlijke schrijfstijl, wel wat humor maar daar loopt het ook niet van over. De kracht zit 'm misschien wel in wat er niet geschreven wordt: de redelijk feitelijke beschrijving van de gebeurtenissen en Frits' directe gedachten duiden op iets wezenlijkers en dat zal dan wel die stem van de die generatie zijn. Al met al dus een goed boek, maar wel een die mij persoonlijk te weinig te bieden had.

Was dat in/voor 1947 al het geval?

Overigens schiet Reve in later jaren juist door naar de nieuwste spellingen, wat dan toevallig weer samenvalt met zijn bekering. Maar dat zal verder allemaal vooral toeval zijn, vermoed ik.

Volgens mij was dat voor 1947 ook al het geval ja.
En later gebruikt hij de archaische stijl in tegenstelling tot De Avonden, Wherther Nieland en de Laatste dagen van mijn Grootvader ook in zijn vertelwijze, en niet alleen voor zijn personages.
Hoe en of dat allemaal samenhangt met zijn bekering zou ik bij mijn God niet weten, en zullen we vermoedelijk ook nooit te weten komen.

Dan moet ik toch maar eens aan de biografie beginnen (eigenlijk wilde ik wachten tot alle delen verschenen zijn), want een schrijver met een communistische achtergrond die al op vrij jonge leeftijd veel affiniteit heeft met oude bijbelvertalingen is toch wel wat curieus. Nou is er aan Reve wel meer curieus...

ja, hij was inderdaad vrij curieus. Ook op dit gebied. Hij had al in z'n jeugd een extreme hang naar religieuze dingetjes, dit heb ik 'uit de mond' van Karel van het Reve ergens gelezen. Ook zie je het op zich wel een beetje aan boeken als Werther Nieland, en Moeder en Zoon.

Ik vond het echt heel goed, de Avonden. Het heeft mij enorm verrast, aangezien veel mensen in mijn omgeving hun neus erbij ophaalden.
Ik lees hier veel over de humor en het cynisme van het boek, maar wat mij ook opviel, was een zekere tederheid die steeds in het verhaal sloop. Dat zag ik ook terug in Frits, een zachtere laag onder die harde buitenkant. Dat konijn!
Er zat ook een kinderlijke droefheid in, die ik persoonlijk heel voelbaar vond. Zo was het ook met de humoristische elementen in het verhaal, ik kon luidop lachen en terwijl mijn maag voelen samenkrimpen van de 'zieligheid'. Ik denk nu maar aan de fles wijn/vruchtensap; hilarisch, hartverscheurend en teder. Gerard Reve kan het aan om verschillende lagen 'emoties' in zijn verhaal te leggen, dat vond ik heel knap.

Gerard Reve weet bovendien als geen ander de vinger op de zere plek te leggen. Ik denk alleen nog maar aan Frits' opsomming van alles wat een mens echt heel kwaad maakt - het zat er recht op!
Bepaalde quotaties, zijn zo universeel, zo menselijk, en toch zo ongrijpbaar, maar Reve zet het om in woorden. De conversaties zijn zo alledaags dat het absurd is dat een auteur het zo treffend weet neer te schrijven. Ik was enorm onder de indruk. Een intriest verhaal met momenten zò grappig maken, dat is talent.

Op de achterflap van mijn kopie van 'de Avonden', staat overigens een quote van Godfried Bomans, die schreef: 'Ik heb zelden een boek gelezen, zo naargeestig, zo zeer van positiviteit verstoken, zo grauw, cynisch en volstrekt negatief, als dit. Het wurgt iemand de keel toe.'
Daar was ik het niet mee eens. Ja, de verlatenheid en uitzichtloos van de naoorloogse generatie weerklinkt door heel het boek, maar het is ook zo mènselijk, en Frits had in mijn ogen iets heel zelfredzaam. De humor maakt het bovendien draaglijk. De reactie van Gerard Reve op de kritieken vond ik dan wel weer leuk: 'Het is nog altijd een wijdverbreide opvatting dat een schrijver uitzicht moet bieden. Ik zie dat niet in. is dat speciaal mijn taak? Laat ze een spionnetje kopen, de zwetsers.'
4 sterren*

Een van de beste boeken die ik gelezen heb. Evenals Frits ben ik 23 en, hoewel ik al een tijdje uit huis ben, herkende ik ontzettend die beklemmende benauwdheid van het gezinsleven van twee ouders die het allemaal wel goed bedoelen en het beste met je voor hebben, maar die je anderzijds intens haat. Dat je bij jezelf denkt: 'het is voor iedereen beter als jullie sterven, ook voor jullie zelf'. Geweldig is de scène op de op een na laatste pagina, waarin die ambivalentie ten opzichte van zijn vader zo raak omschreven wordt, in tederheid en haat: hij ziet zijn vader in een hansop met een vakje voor zijn billen ontknoopt: "zie deze man. Het is mijn vader. Behoed hem. Bescherm hem. Leid hem in vrede. Hij is uw kind".

Voor de rest kan je tal van psychoanalytische beschouwingen loslaten op Frits: zijn obsessie met kaalhoofdigheid, zijn stroeve omgang met zijn 'vrienden', zijn donkere gedachten, het zoeken naar mooie karakteriseringen voor de wereld om hem heen, maar daar heb ik nu geen zin in en had het ook niet tijdens het lezen. Reve doet dit gelukkig ook niet; hij laat alles open. Wat dan rest is een prachtig en meeslepend open verhaal. Zonder echt diepere boodschap dan een pessimistische blik op de gallige kant van het leven.

In het begin moest ik even wennen Frits van Egters maar naarmate het boek vorderde begon ik hem al grappiger te vinden en het boek al mooier. 1 van me favoriete stukken is als ze naar de nachtbioscoop gaan en ze eerst even wat gaan drinken met oa 'die zak' Hoogkamp. Dan blijft Frits maar aan het woord malle praat verkopen omdat er anders niemand praat.

Ik heb gewoon genoten tijdens dit boek!

Een vertelling over het ogenschijnlijke saaie leven van Frits van Egters. Er gebeurt niet veel, maar desondanks blijft het verhaal boeien. Het is werkelijk waar een kijkje in de geest van een jongeman die zijn leven leeft in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. De lezer beleeft een paar dagen met hem mee en verlaat daarna zijn leven even snel als dat hij binnenkwam.

Een boek waar ik me in het hoofdpersonage kan vinden ondanks dat ik natuurlijk in een totaal andere tijd leef. Ik ben zelf 23 en het grootste verschil met Frits van Egters is dat ik mijn gevoelens kwijt kan. Iets wat Van Egters niet kan en hem tot waanzin drijft. Als reactie volgt een ironische houding en verkropte depressie waar de intelligente jongen geen raad mee weet. De verkramping van zijn eigen gevoelens is wat dit boek kenmerkt.
Als je die kern niet meekrijgt is dit een boek waar eigenlijk niks gebeurt. Constant nietzeggende gesprekken waar Van Egters met name bij zijn ouders knettergek van wordt. Constant weer dezelfde opmerkingen over de kolen, de missende sleutel, Van Egters die zichzelf pijnigt met zijn ergernissen tegenover het burgerlijke gedrag van iedereen in zijn omgeving.

Apart bij dit boek was dat ik in de periode na het lezen het boek beter begon te vinden. Dat klinkt raar, maar in de weken daarna heb ik passages van het boek overgedacht en zag ik steeds meer de gitzwarte rand die er om heen hing. Ik wou hem eerst een 3 of 3.5 geven maar nu een paar maanden na het lezen gaat het cijfer omhoog naar een 4

Fatsoenlijk land: Porgel en Porulan in het Verzet - Loes Gompes (2013)

Van alle boeken voor mijn examen is dit wel diegene die me het meeste is bijgebleven. Frits van Egters is iemand die me overigens nog steeds bijblijft (een prototype waar ik velen al snel mee vergelijk) en eigenlijk moet dit boek worden voorgelezen door Reve zelf, of iemand met een zware trage stem om het boek tot zijn volle recht te laten komen. Het is de sfeer, de taal van Reve, de personages, het beeld van Nederland na de oorlog en dat van jongeren dan in het bijzonder. Ergens is dit een heel zwaarmoedig boek, maar waar ook verlossing in mogelijk is.

Reve lijkt wel een uitdaging aan te gaan: laat ik eens een boek schrijven waar werkelijk geen zak in gebeurt.

Hij lijkt er een sardonisch genoegen in te scheppen volstrekt betekenisloze gebeurtenissen te beschrijven. Dat doet hij heerlijk. Frits Van Egters lijkt op te lossen in volstrekte verveling. Tevergeefs gaat hij op zoek naar gezelschap, om er telkens weer van weg te vluchten. Niet alleen thuis, want daar is de ergernis nog enigszins normaal, maar ook zijn vrienden moeten eraan geloven. Hoogst verwonderlijk trouwens dat hij überhaupt nog welkom is.

De rode draad en toppunt van verveling en volstrekte oninteressanterigheid is het telkens weer beginnen zeuren over al dan niet vermeende vroegtijdige kaalhoofdigheid bij zijn broer en kameraden. Op de duur moest ik er hardop mee lachen 'oh nee, toch niet weer.' Een wat nare figuur die graag gruwelijke verhalen oprakelt om zijn medemensen lekker mee te shockeren. Bizarre humor.

Het is ook meegenomen dat dit zich afspeelt in de wat rare luwte van vlak na de oorlog. Een vreemd soort stilte na de storm, een periode waar mensen gewoon aangewezen zijn op de radio en elkaar. Op zich niets vreemds, maar wij weten natuurlijk niet meer hoe dat was. Die extra documentaire waarde maakt het allemaal nog sterker. Je voelt de kou in de kamers hangen met slecht sluitende ramen, enkel glas, moeilijk te ontvangen, saaie radioprogramma's en eentonig, flets eten.

Verder lijk ik naar een film te kijken vol saaie, strak geregisseerde handelingen zonder één spatje emotie, waar ik maar geen touw aan vast kan knopen. Onbegrijpelijke, vreselijk saaie film. Heerlijk boek.