I Barbari - Alessandro Baricco (2006)

De Barbaren is een cultuurfilosofisch werk, maar dan van het soort dat iedereen zou willen lezen (en schrijven): lichtvoetig, toegankelijk en bijzonder scherp. Baricco's invalshoek wordt gevormd door de alomtegenwoordige gevoelens van onvrede over de teloorgang van cultuur, van het 'barbarisme' van de huidige generatie. Dit gaat over 'veramerikanisering' van wijn, de achteloze omgang met klassieke muziek en grote literatuur, en Baricco vult zijn heldere voorbeelden aan met hilarische passages over de veranderingen in het voetbal.

Wat hij vooral probeert aan te tonen is dat de negatieve gevoelens hierover onterecht zijn. De gedachte dat een stel barbaren onze wereld overneemt onderschrijft hij, maar hij verbindt hier geen pessimisme aan. In tegendeel, het lijkt bijna(!) een lofrede op deze barbaren, die simpelweg op een andere, nieuwe manier proberen te overleven in deze moderne wereld. Of zoals Baricco het zelf verwoordt: proberen te ademen met kieuwen in plaats van longen. Kort gezegd ontstaat nu een mens die liever over de oppervlakte 'surft' (niet voor niets is internet en Google de kern van zijn betoog), dan dat hij genoegen schept in diepgang. Alle cultuuruitingen moeten voor deze barbaren doorgangen zijn naar iets nieuws, een volgend hoogtepunt, en moeten refereren aan de werkelijkheid.
Interessant (voor Boekmeter dan) is een ontwikkeling die hij in de literatuur van de laatste decennia waarneemt, die over het algemeen eerder geïnspireerd zijn door aansluiting met andere elementen uit de werkelijkheid dan dat ze van zichzelf een hoge kwaliteit dragen. Een voorbeeld is de aandacht voor levensverhalen van beroemdheden, of ook de boeken van Umberto Eco. Overigens schaart Baricco tussen neus en lippen door ook het becijferen van literatuur onder barbaarse invloeden...
Hoe dan ook, de uitingsvormen van deze generatie zijn een buitengewone aandacht voor spectaculariteit, voor beweging, een ander soort ervaring, kortom alles waar zichzelf waarderende cultuurliefhebbers van nature vaak een bloedhekel aan hebben.

Baricco's stijl is behoorlijk polemisch. Niet voor niets is in zijn verhaal de scheidslijn tusen de gevestigde cultuur en de barbaren behoorlijk scherp. Desondanks is zijn uitleg zeer helder. Hij begint met het uiteenzetten waar die gevoelens over verloedering vandaan komen, beschrijft een aantal voorbeelden waar we dit zien, zet vervolgens zijn visie op de gedachten van de barbaren uiteen en laat dan zien hoe dit doorwerkt op allerlei terreinen, zoals opnieuw boeken en muziek, maar ook film, omgang met het verleden, met techniek en authenticiteit.

Ik waardeer het boek vooral om de kracht en helderheid waarmee Baricco vele ontwikkelingen duidt. Het is een bijzonder moeilijk en wellicht gevoelig thema, maar hij weet het zeer luchtig en inzichtelijk te brengen. Vooropgesteld dient ook te worden dat het uiteindelijk geen pleidooi is voor de 'barbaarse' levensstijl, maar meer een verdediging en verduidelijking van hun gedachten. Toch vind ik dat hij relatief veel speculeert, en vroegere ontwikkelingen in het culturele denken zó interpreteert dat hij het contrast met de huidige generatie kan vergroten. Ons huidige cultuurbesef (of dat van de 'oude' generatie althans) ziet hij bijvoorbeeld als het voortgezette humanisme van de 19e eeuwse burgerij, die bij gebrek aan een God in het humanisme en de verheffing van de kunsten zijn zelf zijn status ontleend. Waaraan de barbaren natuurlijk een broertje dood hebben. Erg interessant, maar ook erg kort door de bocht.
En uiteindelijk mocht hij wat mij betreft ook veel kritischer zijn op de barbaren. Ontwikkelingen in de literatuur zijn in zijn ogen niet zo erg als ze lijken, maar hij laat dan weg dat het huidige boekbedrijf allerminst stimulerend is voor echte kwaliteit. En misschien wel het belangrijkst in mijn ogen: hij vergeet kritisch te zijn op het rücksichtloze verwerpen van de (tijdvergende en inspannende) wil om ideeën, kunst of andere zaken op waarde te schatten.

Boeiend en makkelijk weglezend werk, wellicht biedt het stof voor een interessante discussie!

Umberto Eco is een barbaar. Dat is toch wel de belangrijkste conclusie die je kunt trekken na het lezen van De barbaren van Baricco. Heerlijk boek dus.

Maar serieus, erg interessante kost dit over herkenbare veranderingen in cultuur en maatschappij. Sterker nog, dingen die soms ook spelen op Boek- en Moviemeter worden duidelijker door dit boek. En ik mag dan een liefhebber zijn van Hollywoodwijn en totaalvoetbal (twee voorbeelden van barbarisme volgens Baricco), op literatuurgebied zal ik me altijd tegen de barbaren blijven verzetten!

Overigens is de invalshoek van Baricco verrassend, omdat hij de opkomst van de barbaren (hij spreekt liever over een mutatie) niet perse veroordeelt. Het is een noodzakelijk adaptatieproces en in veel gevallen biedt de nieuwe benaderingswijze merkbare voordelen.

Mijn grootste kritiekpunt is de wat kinderlijke toon van Baricco. Zijn schrijfstijl is prettig, maar door de toon die wordt gehanteerd heb je af en toe het gevoel een evangelisch-christelijk dagboek te lezen. Een duidelijke knieval voor de barbaren, en dat is nu juist in dit boek niet nodig.

Verder een interessant boek en uiterst relevant voor iedereen die zichzelf als een beschaafd mens beschouwt. Ik stel dus voor het boek tot verplicht leesmateriaal te maken voor ieder nieuw lid van Boekmeter. Voor sommigen die al wat langer lid zijn is het trouwens ook geen overbodige luxe...

Bizar boek. De eerste 190 pagina's krijgen we een zwalkend betoog te verstouwen dat we vooral onthouden door zijn bizarre en misplaatste voorbeelden. Daarna keert de schrijver terug op zijn schreden en ontkracht hij wat hij daarvoor heeft geschreven, maar ook weer niet helemaal.

Waarom hij die plotselinge omslag maakt, is misschien te verklaren uit de ontstaansgeschiedenis van dit werk, namelijk als essays waarvan iedere week een aflevering in een Italiaanse krant verscheen. Ik kan me voorstelen dat het eerste deel op zoveel (terechte) kritiek werd onthaald, dat Baricco uiteindelijk maar eieren voor zijn geld koos.

Maar het blijft vreemd. Eerst krijgen we (in een heleboel versluierende woorden) de klassieke middelbaremannenverzuchting te horen dat vroeger toch echt alles beter was. Daarna blijkt het allemaal wel weer mee te vallen. Oh well.