I Barbari - Alessandro Baricco (2006)

De Barbaren is een cultuurfilosofisch werk, maar dan van het soort dat iedereen zou willen lezen (en schrijven): lichtvoetig, toegankelijk en bijzonder scherp. Baricco's invalshoek wordt gevormd door de alomtegenwoordige gevoelens van onvrede over de teloorgang van cultuur, van het 'barbarisme' van de huidige generatie. Dit gaat over 'veramerikanisering' van wijn, de achteloze omgang met klassieke muziek en grote literatuur, en Baricco vult zijn heldere voorbeelden aan met hilarische passages over de veranderingen in het voetbal.

Wat hij vooral probeert aan te tonen is dat de negatieve gevoelens hierover onterecht zijn. De gedachte dat een stel barbaren onze wereld overneemt onderschrijft hij, maar hij verbindt hier geen pessimisme aan. In tegendeel, het lijkt bijna(!) een lofrede op deze barbaren, die simpelweg op een andere, nieuwe manier proberen te overleven in deze moderne wereld. Of zoals Baricco het zelf verwoordt: proberen te ademen met kieuwen in plaats van longen. Kort gezegd ontstaat nu een mens die liever over de oppervlakte 'surft' (niet voor niets is internet en Google de kern van zijn betoog), dan dat hij genoegen schept in diepgang. Alle cultuuruitingen moeten voor deze barbaren doorgangen zijn naar iets nieuws, een volgend hoogtepunt, en moeten refereren aan de werkelijkheid.
Interessant (voor Boekmeter dan) is een ontwikkeling die hij in de literatuur van de laatste decennia waarneemt, die over het algemeen eerder geïnspireerd zijn door aansluiting met andere elementen uit de werkelijkheid dan dat ze van zichzelf een hoge kwaliteit dragen. Een voorbeeld is de aandacht voor levensverhalen van beroemdheden, of ook de boeken van Umberto Eco. Overigens schaart Baricco tussen neus en lippen door ook het becijferen van literatuur onder barbaarse invloeden...
Hoe dan ook, de uitingsvormen van deze generatie zijn een buitengewone aandacht voor spectaculariteit, voor beweging, een ander soort ervaring, kortom alles waar zichzelf waarderende cultuurliefhebbers van nature vaak een bloedhekel aan hebben.

Baricco's stijl is behoorlijk polemisch. Niet voor niets is in zijn verhaal de scheidslijn tusen de gevestigde cultuur en de barbaren behoorlijk scherp. Desondanks is zijn uitleg zeer helder. Hij begint met het uiteenzetten waar die gevoelens over verloedering vandaan komen, beschrijft een aantal voorbeelden waar we dit zien, zet vervolgens zijn visie op de gedachten van de barbaren uiteen en laat dan zien hoe dit doorwerkt op allerlei terreinen, zoals opnieuw boeken en muziek, maar ook film, omgang met het verleden, met techniek en authenticiteit.

Ik waardeer het boek vooral om de kracht en helderheid waarmee Baricco vele ontwikkelingen duidt. Het is een bijzonder moeilijk en wellicht gevoelig thema, maar hij weet het zeer luchtig en inzichtelijk te brengen. Vooropgesteld dient ook te worden dat het uiteindelijk geen pleidooi is voor de 'barbaarse' levensstijl, maar meer een verdediging en verduidelijking van hun gedachten. Toch vind ik dat hij relatief veel speculeert, en vroegere ontwikkelingen in het culturele denken zó interpreteert dat hij het contrast met de huidige generatie kan vergroten. Ons huidige cultuurbesef (of dat van de 'oude' generatie althans) ziet hij bijvoorbeeld als het voortgezette humanisme van de 19e eeuwse burgerij, die bij gebrek aan een God in het humanisme en de verheffing van de kunsten zijn zelf zijn status ontleend. Waaraan de barbaren natuurlijk een broertje dood hebben. Erg interessant, maar ook erg kort door de bocht.
En uiteindelijk mocht hij wat mij betreft ook veel kritischer zijn op de barbaren. Ontwikkelingen in de literatuur zijn in zijn ogen niet zo erg als ze lijken, maar hij laat dan weg dat het huidige boekbedrijf allerminst stimulerend is voor echte kwaliteit. En misschien wel het belangrijkst in mijn ogen: hij vergeet kritisch te zijn op het rücksichtloze verwerpen van de (tijdvergende en inspannende) wil om ideeën, kunst of andere zaken op waarde te schatten.

Boeiend en makkelijk weglezend werk, wellicht biedt het stof voor een interessante discussie!

Boeiend stukje! Het boek komt hoog op mijn 'nog-lezen' lijstje. Baricco is toch een van de interessantste schrijvers van het moment, als je het mij vraagt.

Umberto Eco is een barbaar. Dat is toch wel de belangrijkste conclusie die je kunt trekken na het lezen van De barbaren van Baricco. Heerlijk boek dus.

Maar serieus, erg interessante kost dit over herkenbare veranderingen in cultuur en maatschappij. Sterker nog, dingen die soms ook spelen op Boek- en Moviemeter worden duidelijker door dit boek. En ik mag dan een liefhebber zijn van Hollywoodwijn en totaalvoetbal (twee voorbeelden van barbarisme volgens Baricco), op literatuurgebied zal ik me altijd tegen de barbaren blijven verzetten!

Overigens is de invalshoek van Baricco verrassend, omdat hij de opkomst van de barbaren (hij spreekt liever over een mutatie) niet perse veroordeelt. Het is een noodzakelijk adaptatieproces en in veel gevallen biedt de nieuwe benaderingswijze merkbare voordelen.

Mijn grootste kritiekpunt is de wat kinderlijke toon van Baricco. Zijn schrijfstijl is prettig, maar door de toon die wordt gehanteerd heb je af en toe het gevoel een evangelisch-christelijk dagboek te lezen. Een duidelijke knieval voor de barbaren, en dat is nu juist in dit boek niet nodig.

Verder een interessant boek en uiterst relevant voor iedereen die zichzelf als een beschaafd mens beschouwt. Ik stel dus voor het boek tot verplicht leesmateriaal te maken voor ieder nieuw lid van Boekmeter. Voor sommigen die al wat langer lid zijn is het trouwens ook geen overbodige luxe...

Baricco heeft dit boek geschreven in wekelijkse afleveringen voor de krant, La Repubblica. Daardoor bevat het nogal wat herhaling (in een week is de krantenlezer alweer vergeten waar het ook alweer over ging) en het heeft invloed op de toon waarop de lezer wordt toegesproken. De ideeën zijn origineel, en leuk uitgewerkt. Ik lees nóg liever Baricco’s kijk op de mensheid in romanvorm.

Vaak nogal kort door de bocht, inderdaad Arnie, en anderzijds tegelijk erg ambivalent: Baricco houdt eerst een expliciet persoonlijk, polariserend betoog, om het daarna even expliciet te ontkrachten...
Alessandro is en blijft volgens mij een heel getalenteerd schrijver, zoals eRCee al aangaf, maar zou misschien toch beter bij de roman blijven. Zijn laatste boek, Emmaus, vond ik bijvoorbeeld schitterend!

Z'n laatste volwaardige roman is Mr. Gwyn, en die vond ik zelf een stuk beter dan Emmaus!

Bedankt voor de tip, eRCee.

Bizar boek. De eerste 190 pagina's krijgen we een zwalkend betoog te verstouwen dat we vooral onthouden door zijn bizarre en misplaatste voorbeelden. Daarna keert de schrijver terug op zijn schreden en ontkracht hij wat hij daarvoor heeft geschreven, maar ook weer niet helemaal.

Waarom hij die plotselinge omslag maakt, is misschien te verklaren uit de ontstaansgeschiedenis van dit werk, namelijk als essays waarvan iedere week een aflevering in een Italiaanse krant verscheen. Ik kan me voorstelen dat het eerste deel op zoveel (terechte) kritiek werd onthaald, dat Baricco uiteindelijk maar eieren voor zijn geld koos.

Maar het blijft vreemd. Eerst krijgen we (in een heleboel versluierende woorden) de klassieke middelbaremannenverzuchting te horen dat vroeger toch echt alles beter was. Daarna blijkt het allemaal wel weer mee te vallen. Oh well.

Ik heb het boek heel anders beleefd, zoals wel mag blijken uit wat ik hierboven schreef:

Overigens is de invalshoek van Baricco verrassend, omdat hij de opkomst van de barbaren (hij spreekt liever over een mutatie) niet perse veroordeelt. Het is een noodzakelijk adaptatieproces en in veel gevallen biedt de nieuwe benaderingswijze merkbare voordelen.

Dus één van ons tweeën heeft slordig gelezen (en ik ben het niet ).

Toch wel. En niet alleen het boek maar ook mijn bericht

Die voordelen van de barbaren en het noodzakelijke van hun komst schetst hij pas helemaal op het eind, nadat hij pagina na pagina heeft lopen afgeven op hen. Dat afgeven doet hij misschien niet altijd letterlijk (hij is echt heeeel voorzichtig, polemisch als dit werk verder ook moge zijn) maar alleen al door de kampen op te delen in beschaafden en barbaren, met alle associaties die zulke termen oproepen, laat hij duidelijk merken aan welke kant hij staat.

Waarna hij op het eind dus alles weer herroept.

H'm, jij hebt het natuurlijk zopas gelezen dus het zal wel kloppen. In mijn herinnering was het eigenlijk vanaf het begin duidelijk dat hij de barbaarse ontwikkeling meer wilde proberen te doorgronden dan te veroordelen. Ik kan me ook herinneren dat hij uitlegt dat hij het boek eigenlijk 'De mutatie' wilde noemen maar dat de titel 'De barbaren' hem door de uitgever werd aangepraat. (Zie ook het bericht van Arnie dat meer in de lijn ligt van hoe het boek mij bij staat.)

Dat een vooraf breeduit geschetste tegenstelling nadien wordt genuanceerd en zelfs grotendeels ontkracht, lijkt mij op zich een verdedigbaar procedé. Minder verdedigbaar wordt het voor mij in de mate dat de bewuste tegenstelling het resultaat is van een persoonlijke, ongenuanceerde en karikaturale voorstelling van de schrijver zelf. Op de duur is hij namelijk alleen nog zichzelf aan het onderuit halen...

Als hij al probeert om het te doorgronden, dan doet hij dat op een erg onhandige manier. Hij zingt keer op keer het refrein dat de beschaafden kiezen voor diepgang en de barbaren voor oppervlakkig vermaak. Daar verbindt hij dan een paar nietszeggende neologismen aan, zoals de term 'synthetische sequentie'. Zoals gezegd, door de vijand (Baricco's woorden) op te zadelen met het woord 'barbaar' heb je hem al veroordeeld.

Het meest stoorde me echter de bizarre voorbeelden die hij steeds weer gebruikt om zijn punt te maken. Die zijn zo overduidelijk meer op smaak gebaseerd dan op enig objectief criterium, dat ze zijn hele bouwvallige stelling definitief onderuit halen.

Dan nog even dit: Baricco schrijft hele pagina's vol over het verschil in kunstbeleving van de beschaafden en de barbaren. De barbaren houden niet van werken die op zichzelf staan, maar consumeren cultuur alleen als onderdeel van een sequentie. Een boek dat alleen naar zichzelf verwijst zullen ze nooit lezen. Maar nog veel erger wordt het als die losse onderdelen van een sequentie zijn samengebald op één enkele plek.

Aldus Baricco die de wereld in 2003 verblijdde met dit curiosum. Ik bedoel maar.

Ik vind dat je het boek erg zwart-wit weergeeft. Daarnaast blijf ik ervan overtuigd dat de insteek van Baricco heel anders is dan wat jij denkt dat zijn insteek is. Met iets meer welwillendheid ten opzichte van de bedoeling van de schrijver kun je er een best wel interessante opinie uithalen over ontwikkelingen in onze cultuur, die inderdaad zeer subjectief is (en dat volgens mij ook nergens probeert te ontkennen) maar dat betekent nog niet dat er geen waarheid in zou kunnen zitten, of stof tot nadenken.

De middelbaremannenverzuchting dat vroeger alles beter was is inderdaad iets om voor te waken, maar het gebrek aan (kritische) reflectie op culturele ontwikkelingen is dat wat mij betreft evengoed.

Maar dat is juist het punt: Baricco oordeelt niet zozeer; hij probeert te duiden. Ik ben het eens met veel kritiek op Baricco, zoals ook door Bas Heijne verwoord in dit artikel (met schitterende titel), maar Baricco beweert geenszins dat de ontwikkelingen die hij beschrijft verwerpelijk zijn of juist omarmd moeten worden. Hij kan er dus wat mij betreft prima aan meedoen. Hij vraagt erkenning en begrip voor tendensen, en om die tendensen uit te leggen gebruikt hij soms wat bizarre voorbeelden.

De moeilijkheid ontstaat wanneer je het over individuele ontwikkelingen gaat hebben, zoals het voetbal of het toegenomen dédain voor literatuur die enkel naar zichzelf verwijst. Afzonderlijk is elk van die ontwikkelingen misschien goed te bekritiseren. Maar als geheel, op het risico af nu iets teveel hinein te interpretieren en Baricco mijn eigen gedachten in de mond te leggen, vormen die ontwikkelingen de uiting van de zoektocht van een generatie naar nieuwe vormen. En dat is iets wat zich volgens mij zou moeten onttrekken aan sterke oordelen - men moet het allereerst erkennen, en vervolgens fileren om te zien wat erachter steekt, wat de positieve en negatieve aspecten zijn, en tot slot welke impact dit gaat hebben.

Oja, dit briljante artikel van Joris Luyendijk over een andere veranderende sector diepte ik laatst op uit 2010: Joris Luyendijk » De journalist als eekhoorn - nrc.nl - weblogs.nrc.nl

Volledig akkoord, maar in dat stadium lijkt mij objectiviteit, nuchterheid en aandacht voor nuance des te belangrijker. En juist daar gaat Baricco soms nogal kort - of met wat te losse literaire pen - door de bocht...

Het artikel van Bas Heijne dat door Arnie werd gelinkt kan ik niet openen, maar ik kwam na enig googelen wel op dit interview van Baricco door Heijne, en de teneur daarvan komt goed overeen met hoe ik het boek heb ervaren.

Mooi interview, eRCee, bedankt!

Baricco had het zichzelf een stuk eenvoudiger gemaakt als hij het niet over barbaren had gehad, maar over mutanten. Zoals ik al eerder opmerkte: de term barbaar kent louter negatieve connotaties, zodat schrijven over barbaren neerkomt op schrijven over iets verwerpelijks. En juist omdat hij de eerste 180 pagina's enigszins ongenuanceerd tekeer gaat, verdenk je hem van ouwemannenverzuchtingen. Daarom komen die laatste 10 pagina's ook zo vreemd over.

Mind you, de gedachte waarmee hij afsluit (de cultuur verandert, dat is niet erg zolang we maar de echte cultuurmonumenten laten staan) is er een waar ik het grondig mee eens ben. Het is alleen het betoog daarvóór, inclusief de idiote voorbeelden, dat ik bijzonder zwak vond en dat nooit naar deze conclusie lijkt te leiden. De kwaliteit van een essay wordt naar mijn idee niet bepaald door de eindbestemming, maar door de weg ernaar toe. Die is in dit geval veel te hobbelig.

eRCee: Mooi interview inderdaad, en stukken genuanceerder dan dit essay.

Over de titel kwam ik nog iets tegen:

De titel “De Barbaren” is ontleend aan een typering in Benjamins essay 'Ervaring en Armoede' uit 1933. Hij gebruikt daarin het beeld van de “barbaren” in positieve zin. De Eerste Wereldoorlog had het collectieve geheugen gewist, alles was opnieuw begonnen, zonder herinnering aan de verschrikkingen van vier jaar dood en verderf, zonder herinnering aan de tijd die daaraan vooraf was gegaan, zonder besef van de politieke, maatschappelijke en culturele context waarin die verschrikkingen waren ontstaan.

De barbaren zijn ‘het vreemde’ van de moderne cultuur, een vreemdheid die in de ogen van Benjamin nu juist de geheime kern van die moderne cultuur uitmaakte, een kern die belofte en bedreiging tegelijk kon zijn. Doorbreking van het lineaire, van het verhalende, van de reflectie en het ontstaan van het momentane, van de belevenis

Bron (Kees Weeda).

Ja prachtig interview. Wat mij betreft is de belangrijkste vraag die over het wegvallen van gemeenschappelijke referentiepunten, en gedeelde historische kennis. Baricco's antwoord daar, dat die cultuur van gemeenschappelijke kennis in de 20ste eeuw niet heeft weten te voorkomen dat er twee Wereldoorlogen plaats hebben gevonden, lijkt mij hoogst onbevredigend.

Verder wel leuk om de hedendaagse aandacht voor 'slow' en 'onthaasting' te kunnen interpreteren als de laatste wanhopige anti-reacties tegen de nieuwe cultuur. Begrijp ik het goed dat de hipstergeneratie hier wordt vergeleken met hyperorthodoxe religieuzen tijdens de Verlichting?

Diepgang is dus een optische illusie, volgens Baricco. Misschien wel. Maar daarom niet minder essentieel in een cultuur. Ik citeer Oswald Spengler (Der Untergang des Abendlandes):

... men vergeet dat kennis niet enkel een inhoud, maar ook een levende act is.
Van het grootste belang hierbij is de betekenis van de dieptebeleving, die met het ontwaken van een ziel, en dus met de schepping van de haar toebehorende buitenwereld identiek is. In de puur zintuiglijke ervaring ligt slechts lengte en breedte. Door de levende act van de duiding, die zich met innerlijke noodwendigheid voltrekt, en die zoals al het levende richting, bewogenheid, onomkeerbaarheid bezit – het bewustzijn daarvan maakt de eigenlijke inhoud uit van het woord “tijd” -, wordt de diepte toegevoegd, en daarmee de werkelijkheid, de wereld geschapen. Het leven zelf komt als derde dimensie in het beleefde binnen. De dubbele betekenis van het woord “verte”, als toekomst en als horizon, verraadt de diepere zin van deze dimensie...
(eigen vertaling)

Ik wilde dat boek altijd nog lezen, maar dit klinkt niet erg toegankelijk...

Nee, "toegankelijk" is niet het woord, Arnie. Daarvoor moet je het inderdaad niet lezen. Maar wat je ervoor in de plaats krijgt... Elke zin van de meer dan 600 blz. (van het eerste deel) is "dieper" dan 10 hedendaagse boeken samen, van bijvoorbeeld Baricco... Van I Barbari gesproken...

Ha ok, dan zal ik het eens een kans geven