Een Soort Familie - Kees van Beijnum (2010)

Pas na 300 bladzijden komt Van Beijnum eindelijk op stoom

Ik heb niks tegen dikke boeken, maar als je 436 bladzijden nodig hebt om het verhaal van kopieerapparatenverkoper Teun Draaijer te vertellen, dan moet het wel een heel goed en goed geschreven verhaal zijn. Kees van Beijnum heeft zich bij het schrijven van zijn jongste roman niet ingehouden, dat is duidelijk. En laat ik maar met de conclusie in huis vallen: het ware beter geweest als een strenge redacteur bij zijn uitgeverij het script had teruggegeven met de opmerking: "Kees, goed verhaal, 200 pagina's schrappen a.u.b."

Maar goed, dat is dus niet gebeurd. En dat is jammer, want Kees van Beijnum kan goed schrijven, is eigentijds, maar veel van zijn romans zijn het net niet. Boeken als De ordening, De vrouw die alles had en De oesters van Nam Kee lezen heerlijk weg en zijn intrigerend genoeg om ze met plezier uit te lezen, maar ze missen steeds dat beetje extra. Echt beklijvende literatuur zijn al die romans niet. En dat probleem heb ik ook met Een soort familie.(Overigens vind ik dit geval de titel alleen al heel lelijk en de cover van het boek onbegrijpelijk, maar dat is bijzaak.)

Zoals gezegd, Teun Draaijer verkoop kopieermachines. Hij is vertegenwoordiger en gaat bedrijven af om ze te verleiden hun oude apparaat weg te doen en Draaijers machine aan te schaffen. Teun is topverkoper, totdat hij ontdekt dat zijn vrouw vreemd gaat. De relatie loopt als snel stuk en Teun zakt steeds dieper weg in de puree. Deze crisis is een opstap om terug te blikken op zijn jeugd in Wieringen.

En dat is pas het eigenlijk verhaal. De familie Draaijer is een buitenbeetje in het noordelijkste stukje van Noord-Holland. Ze zijn oorspronkelijk niet van Wieringen en daarbij zijn pa en ma Draaijer vreemde snuiters die volledig opgaan in de pacifistische beweging. Als volleerde Jehova-getuigen gaan ze elke zaterdag van deur tot deur om het blijde vredesevangelie te verkondigen. Teun en zijn oudere broer moeten mee. Deze beweging staat zo ver af van de andere mensen in hun omgeving en ze zien er ook zo wereldvreemd uit, dat Teun en zijn broer flink gepest worden op school.

Terwijl de 13-jarige Teun nog braaf meegaat naar allerlei bijeenkomsten, begint zijn twee jaar oudere broer te rebelleren. Dat brengt Teun in een loyaliteitsconflict tussen zijn broer en zijn ouders. In de beschrijving daarvan is Van Beijnum op zijn allerbest. Het moet gezegd dat bijna het hele verhaal over de jonge Teun heel sterk is (al had ook dit korter gekund). In de gedeeltes zie je wat Van Beijnum in zich heeft. Zonder hoogdravend gedoe beschrijft overtuigend en indringend hoe Teun steeds meer in de mangel komt en het contact met zijn broer aan het verliezen is.

En dan na een bladzijde of 300 is de roman pas echt goed op stoom en tot de kern gekomen. Het laatste kwart van het boek is verreweg het mooist en Van Beijnum slaagt er in om je mee te nemen in de gedachten en de belevingswereld van de dertienjarige hoofdpersoon. Alleen al om die reden is dit boek desondanks zeer aan te raden. En ik vermoed dat ik, ondanks mijn kritiek, de volgende Van Beijnum gewoon weer zal aanschaffen.

Mooi verhaal over een familie waarin idealisme en het naleven van stringente waarden allesoverheersend zijn, tot op het punt dat het ten koste gaat van de ontwikkeling van de twee zoons. Hetzelfde blijmoedige optimisme waar ze mee opgevoed zijn, gaat als een verstikkend deken werken als zij ontdekken dat er een wereld bestaat waar die idealen geen stand meer houden. Het begint bij broer Hans en zijn sluimerende verzet tegen alles waar zijn ouders voor staan, en uiteindelijk zal ook broer Teun op een punt terechtkomen waarop hij moet kiezen voor zichzelf als individu of voor de aangeleerde familiewaarden.

Het verhaal begint echter in het nu, met een Teun van middelbare leeftijd die zich vooruit probeert te werken in de verkoop van kopieermachines. Hij is gedesillusioneerd, ontevreden met zijn baan, en zijn enige liefde is hij verloren aan een oude jeugdvriend. Die pijn doet hem terugdenken aan de tijd waarin hij opgroeide in het dorpje Wieringen. Na enkele- ietwat karikaturale- scenes rond de verkoop van de kopieermachines zoomt het verhaal in op de gebeurtenissen die ertoe hebben geleid dat Teun zijn rotsvaste geloof in bepaalde idealen is kwijtgeraakt. Vanaf dat punt zal het zich vooral focussen op de eerder genoemde coming-of-age in de jaren tachtig.

Kees van Beijnum komt het best tot zijn recht als zijn verhalen recht voor zijn raap zijn, weinig bladzijdes die, met een paar treffende beschrijvingen, tot de kern komen. In zijn vorige roman Paradiso had hij aanzienlijk minder bladzijdes nodig. Nu deze roman iets meer uitwaaiert en er meer aandacht naar sfeerbeschrijvingen gaat, begint op te vallen hoe herhalend zijn gekozen metaforen eigenlijk zijn. Alles wijst op de tragedie die in de laatste hoofdstukken volgt. Hoewel dat in eerste instantie spanning en beklemming oproept, gaat het later tegen staan als er weer een situatie wordt opgeroepen waar de hoofdpersoon zijn eigen gevoelens koppelt aan eendeneieren, duiven en meerkoeten. Het is op zichzelf allemaal mooi gevonden, maar in de roman als geheel was het beter tot zijn recht gekomen als er een paar sterke vondsten uit waren geselecteerd. Bijrollen- zoals Avron, Yuang, de familie rond Bruul, Steef, e.a- zijn veelvuldig aanwezig maar worden vervolgens maar amper uitgewerkt en geen van hen krijgt de diepere laag die ze verdient.

Waar ik Kees van Beijnum wel om bewonder is de geloofwaardige dualiteit die hij in zijn hoofdpersoon weet te verwerken. We worden helemaal meegenomen in de twijfels en angsten van een jonge mens en hoe hij moet constateren dat zijn familie niet de veilige haven is die wenselijk is voor zijn ontwikkeling. De mooiste fragmenten uit het boek zijn dan ook de momenten waarop Teun en Hans toenadering tot elkaar zoeken als een soort bastion tegen de verstikkende familiesfeer.

Het is een onderhoudend en bij vlagen bloedmooi boek, maar op bepaalde punten stelt het net iets te vaak teleur. En dat is jammer, want in van Beijnum hebben we een vaardige Nederlandse schrijver met genoeg talent om tot een meesterwerk te komen. Het is er alleen (nog) niet helemaal uitgekomen.

Na 158 bladzijden leg ik dit boek weg, want het kan me niet boeien. Bovendien zijn de zinnen wel erg lang met veel komma's. Dit valt me tegen, want 'Dichter op de Zeedijk' vond ik een goed boek.