Everything Is Illuminated - Jonathan Safran Foer (2002)

Waanzinnig sterke debuutroman van Jonathan Safran Foer. Zijn stijl voelt aan het begin wat onwennig aan door de wat kolderieke karakters en zijn flauw aandoende gevoel voor humor. Maar gaandeweg blijken het juist de karikaturale, vreemde karakters te zijn die het geheel zo ontzettend innemend maken. De boel is in elkaar gevlochten tot een vreemdsoortig complexe constructie, waarin langzaamaan alle losse eindjes tot een samenhangend geheel worden gebracht. Heerlijk ook hoe hij steevast zijn eigen taalgebruik uitvindt door het verhaal te laten vertellen door iemand wiens Engels zich beperkt tot woordenboeken, maar hij doet dat nooit op een manier die storend onecht aanvoelt. Ik verwacht veel van deze nog jonge schrijver en zal zijn tweede roman ook zeker eens oppakken.

Een jonge auteur die de wildste kunstgrepen uithaalt om de lezer te betoveren. Kluwen stream of consiousness lopen door rauwe stukken sociaal realisme, bij elkaar getimmerd door een opzichtig experimentele structuur en toon, met rukwinden (Joodse) humor om het modieus in de war te blazen.

De auteur ligt bijna op zijn knieen om erkend te worden als urgent literair genie. Deze lezer ontdekte tussen de smeekbedes een handvol indrukwekkende holocaustfragmenten, en een paar aandoenlijke bespiegelingen over familie. Verder is dit een ergerlijk labyrintische stijloefening, die de grens van tijdverspilling vaak overschrijdt.

Alles is verlicht begint goed maar zakt naar het einde toe steeds verder weg. Dat komt met name omdat er in het eerste gedeelte vrij veel humor zit. Zo staat mij een scene bij in een Oekrains restaurant waar het personage van Foer probeert duidelijk te maken dat hij vegetarier is. Hilarisch. Daarna begint de stijl echter steeds meer te vervelen en wordt het verhaal dramatischer en sentimenteler. Vooral de stilistische probeersels van Foer werken niet echt (die fragmenten uit Het boek der antecedenten ). Wel zijn er aardige verhaalvondsten, zoals die van de Kolker met het zaagblad in zijn hoofd, maar aan het eind overheerst vanwege de algehele zoetheid toch een lichte teleurstelling. Niet bepaald het debuut van een literair genie dus, als je het mij vraagt.

Jonathan Safran Foer levert met zijn debuutroman "Alles is Verlicht" een boek dat een mengelmoes vormt van verhalen, stijlen en sferen. Een korte scan van bovenstaande reacties leert al, je vindt het geweldig, of je vindt het niks. Ik moet bekennen dat ik bij de tweede groep hoor.

Veel mankementen aan "Alles is Verlicht" zijn hierboven al benoemt. De Grunberg-achtige absurde humoristische situaties in het begin van het boek beloven een geweldige boek, maar al snel doet een Amerikaanse sausje van pronkerige stijlen en oversentimentele dramatische effecten het boek definitief de das om. En eerlijk is eerlijk, met het boek der antecedenten was ook de rek in de absurditeiten wel bereikt.

Tel daar bovenop nog de karikaturale personages en de onverklaarbare onderlinge verhoudingen (dat brieven schrijven is leuk verzonnen, maar wat hadden die 2 nou eigenlijk met elkaar?), dan is de enige conclusie mogelijk dat het een tegenvallend boek is dat ten ondergaat aan zijn eigen overdaad aan stijl en tekorten aan intermenselijke beschrijvingen.