A Tale of Two Cities - Charles Dickens (1859)

In één woord: briljant!

Niet briljant, maar wel erg vermakelijk. Het einde was alleen wel heel erg melodramatisch. 3,5*

Zelf in armoede opgegroeid trok Dickens zijn leven lang het lot van de armen en onderdrukten aan en wist als geen ander dit sociale gevoel uit te drukken in zijn grootse romans.

Alle vrouwen breiden. Zij breiden waardeloze dingen, maar het werktuiglijk handbewegen was een verschrikkelijk surrogaat voor eten en drinken; de handen repten zich in plaats van de kaken en het spijsverteringsorgaan: als de benige vingers stilgelegen hadden, zouden de magen in nog sterkere mate door de honger gekweld zijn.

Het verhaal verloopt vaak erg moeizaam moet ik eerlijk bekennen; gezwollen taal, eindeloze uitweidingen, ellenlange veelal saaie zinnen en ook typisch Dickens: de herhaling. Volgens Theun de Vries die dit boek vertaalde moet de herhaling dienen om de lezer bepaalde situaties goed in het hoofd te prenten. Mij kan het eerlijk gezegd niet zo bekoren. Gedurende die stroeve stukken daalde het leesplezier bijna tot het nulpunt en dacht ik meermaals: Dickens, kom nu eens ter zake! Maar dan opeens was ik weer ongemerkt in een schitterende passage beland of was er weer, zoals De Vries dat zo mooi zegt 'een uitschietend vlammetje van humor', en was ik het allemaal weer vergeten.
Ook zegt De Vries dat de hedendaagse lezer Dickens' sentimentaliteit minder gemakkelijk kan waarderen. Ik begrijp wat hij bedoelt, maar voor mij geldt dat in ieder geval niet, want daarin vind ik Dickens juist op zijn best. De ontroerende scène bijvoorbeeld waarin Lucie Manette haar krankzinnig geworden vader na jaren weer terugziet in de gevangenis. Ik zat bijna te janken. Of de weerzinwekkende scène in Parijs met het arme kind dat wordt aangereden door een koets en ter plekke overlijdt. Er bestonden in die tijd nog geen aparte voetpaden, de koets reed veel te hard en de markies in de koets kijkt kalm door het raampje om te zien wat er gaande is..

Een lange kerel met een slaapmuts op had een bundeltje tussen de voeten der paarden opgeraapt en het op de onderrand van de fontein neergelegd, en lag ernaast geknield in de modder en het vocht, jammerend als een wild dier. […] Monsieur de markies liet zijn ogen over hen allen gaan, alsof het slechts ratten waren, die uit hun holen waren gekropen. Hij haalde zijn beurs tevoorschijn. 'Het komt me zeer merkwaardig voor,' zei hij, 'dat lieden van jullie slag niet op jezelf en je kinderen kunt passen. De een of de ander van jullie loopt ons steeds in de weg. Ik weet niet eens of jullie mijn paarden geen letsel hebben aangedaan. Hier! Geef hem dat!' Hij smeet een goudstuk uit het rijtuig om het de bediende te laten oprapen...

Ik wist niet dat Theun de Vries ook boeken vertaalde. Van zijn zoon heb ik een vertaling van Oorlog en vrede. Ik hoop Twee Steden in de Theun de Vries vertaling te kunnen lezen. Uiteraard hoop ik wel dat De Vries er zijn eigen stijl in heeft weten te aanbrengen.

Daar kan ik helaas niets zinnigs over zeggen, want ik ken de stijl van Theun de Vries niet. Heb zijn boek Het Meisje met het Rode Haar wel altijd willen lezen, overigens.

Dat boek is zeker de moeite waard, evenals nagenoeg al zijn historische romans en novellen.

De beste roman over de Franse Revolutie werd geschreven door een Engelsman. Dickens reisde zelf naar Frankrijk, maar haalde ook inspiratie uit The French Revolution van Thomas Carlyle. Hij onderschreef de idealen van de Revolutie en de strijd tegen het sociale onrecht van het Ancien Régime, maar tegelijk kloeg hij de ontsporing van de opstand aan, die tot een bloedbad leidde.

Het begint in 1775; daarna springt het naar 1780, 1789 en 1792. Tegelijk moet een mysterie uit het verleden ontsluierd worden. Dr. Manette zat achttien jaar in de Bastille, maar de verwarde oude man herinnert zich niet waarom. Londen is voor hem een toevluchtsoord, een oase van rust en herstel, net als voor z’n dochter Lucie en haar man Charles Darnay. Bij de eerste aankomst in Parijs vloeit rode wijn vanuit een gebroken vat over straat - een voorafspiegeling van het bloed dat er later zal vloeien.

De tijdsprongen worden opgevuld met “echo’s van voetstappen” in het huis van Dr. Manette en Lucie, een symbolische weergave van de mensen die hun levenspad kruisen, variërend van het getrippel van een kindje tot de stormloop van de Revolutie. Dickens gebruikt veel beeldspraak. Sydney Carton is een jakhals; Stryver een leeuw. Lucie is een “gouden draad” die de levenden verbindt; het gecodeerde breiwerk van Madame Defarge geldt als terdoodveroordeling.

Mijn favoriete openingszin aller tijden, honderdachttien woorden lang, schetst een tijdsbeeld van uitersten door de paradoxen aaneen te rijgen. Ook de slotzin is zeer citeerbaar. De revolutiescènes zijn grandioos. De beschrijving van een personage kan ironisch zijn. Wanneer iemand zichzelf an honest tradesman noemt, kun je ervan uitgaan dat hij bij louche zaakjes betrokken is.

Terugkerende motieven zijn dood en verrijzenis. Een resurrection man groef lijken op om ze aan een dokter te verkopen. Dubbelgangers, tweelingbroers en personen met een dubbele identiteit zijn elementen van een complexe intrige. Vijf Franse opstandelingen gebruiken de schuilnaam Jacques, een verwijzing naar de Jacquerie, een boerenopstand in de veertiende eeuw. La Carmagnole was een danslied van de revolutionairen. Een tumbril was een kar waarin gevangenen naar de guillotine gevoerd werden. Een historische periode wordt op meesterlijke wijze opnieuw tot leven geroepen.