Der Tod in Venedig - Thomas Mann (1912)

Als novelle een zeer simpel verhaal voor Manns doen, met wel veel zeer moeilijke zinnen. Manns prachtige woordkeuze en taalgebruik blijven plezier doen. Het lezen was een rush naar het einde, maar eerder om er vanaf te zijn dan om te weten hoe het precies eindigt. Anderen roemen het als een koortsdroombeschrijving maar ik vond het tegenvallen tegenover de ware meesterwerken De Buddenbrooks en De Toverberg.

Ik ben aangenaam verrast door meneer Mann! Wat kan die man prachtige volzinnen schrijven. Dit is mijn eerste boek van hem en ik vond 'De dood in Venetië' toegankelijker dan ik dacht. Wat ik merk aan Manns schrijfstijl is dat hij houdt van lange overpeinzingen gevuld met artistieke en abstracte thema's. Voor de rest kan ik niet veel zeggen over deze novelle, want het is heel andere koek dan wat ik tot op heden heb gelezen. Graag hoop ik in de toekomst meer uitstapjes te maken naar meer soortgelijke gesofisticeerde werken van de oude meesters.

Ik heb een beetje een haat-liefdeverhouding met de heer Mann. Ik zie wel de schoonheid van zijn zinnen, de bedwelmende sfeer die hij heel knap oproept, de beschaving die haast eigen lijkt aan Mann en daarmee heel goed past bij die hoofdpersoon, net als die erudiete stijl. En Mann weet heel knap de gevoelens van Aschenbach weer te geven, net als Venetië dat tot leven komt in de prachtige beschrijvingen. Maar toch, die ellenlange zinnen, die je soms weer laten teruglezen naar het begin omdat aan het eind je drukker bent met een zin te lezen en in je op te nemen dan te kunnen begrijpen, zoals dat ook gebeurt bij het voorlezen in een andere taal waar je je druk maakt om je uitspraak en ook niet weet wat je nu gelezen hebt, dat soort zinnen laten mij het leesplezier vergaan. Af en toe een punt extra punt erin had de leesbaarheid goed gedaan en had de stijl niet verminderd. Integendeel. En zo kom ik niet verder dan 3,5*.

Ik las net een heel betekenisvolle passage in het voorlaatste hoofdstuk van Lotte in Weimar, eRCee, Armando en axel33: Goethe himself vertelt daar een anekdote van een ongenoemde jongeman die, blijkens de nagelaten sporen, een kus had gedrukt op het glas voor de lippen van een portretschilderij van Da Vinci. Ik citeer wat Mann Goethe hierbij doet opmerken over de Kunst:

ihre Zugehörigkeit zur himmlischen zugleich und zur irdischen Sphäre, weil sie geistig und sinnlich auf einmal, oder, platonisch zu reden, göttlich und sichtbar zugleich sei und gleichsam durch die Sinne für das Geistige werbe. Daher die eigentümlich innig getönte Sehnsucht, die das Schöne errege, ...

Van een tegenstelling tussen het "Apollinische" en het "Dionysische" is ook hier geen sprake, wel van een Platonische éénheid!

Verraderlijk boekje.

Der Tod in Venedig telt amper 99 pagina’s en gaat over een trip naar Venetië, dat klinkt als ontspannende vakantielectuur. Niet dus. Ik had hier in ieder geval een flinke kluif aan.

Mann heeft duidelijk een fobie voor korte zinnen. Het lijkt wel een soort vraatzucht, een drang om zoveel mogelijk woorden te proppen in één enkele frase. Het hoeft niet, maar hij doet het toch.

Het zorgt ervoor dat je bepaalde zinnen twee, drie keer moet lezen voor je ongeveer begrijpt wat er staat. Voeg daarbij het archaïsche Duits en de vele verwijzingen naar Griekse tragedies en je begrijpt dat je hier wel even mee bezig bent. Volgens mij heb ik al boeken van 400 pagina’s sneller uitgelezen dan dit.

Maar goed, als je bereid bent om je hierin vast te bijten, wordt je wel beloond. Der Tod in Venedig is simpelweg een taalkundig hoogstandje. Wie beweert dat Duits een lompe taal is, heeft duidelijk dit boek niet gelezen. Mann pakt uit met een zeer rijke (beeld)taal en dat blijft m.i. toch de essentie van een goede roman.

Anderzijds vond ik het bij momenten te abstract, te academisch en simpelweg te moeilijk om er echt van te genieten. Daarbij komt dat de obsessie van het hoofdpersonage voor de jonge Tadzio op meerdere vlakken ziekelijk is. Ik weet niet wat ik hiervan moet denken…

3*

Thomas Mann heeft enkele stevige kluiven op z'n naam staan, maar z'n mooiste is misschien wel deze novelle van nauwelijks honderd bladzijden. In het begin wordt het hoofdpersonage overvallen door een drang om andere oorden te verkennen. Deze romantische wanderlust leidt hem naar Venetië. In 1911 verbleef Mann zelf in het Hôtel des Bains.

Er zitten veel verwijzingen in naar Griekse mythologie en filosofie. De gondelier wordt vergeleken met Charon die een overleden ziel de Styx overzet - een beeldende manier om het thema van de dood te introduceren. Z'n bewondering voor de Poolse jongeling probeert hij filosofisch te verantwoorden alsof de goden de idee schoonheid via deze jongen zichtbaar gemaakt hebben, maar tegelijk is er ook iets laags en vleselijks aan. Hij droomt over mannen met bokkenhorens, een beschrijving die doet d denken aan Griekse orgieën of dionysische mysteriën. Hij laat z'n haar kleuren om er beter uit te zien. Op het einde noemt hij Tadzio zijn psychagoog, de begeleider van z'n stervende ziel. Het is een uitgepuurd, controversieel werkje dat tot nadenken aanzet. En natuurlijk moet er weer een epidemie in voorkomen.

Sterk boek, de verfilming ervan is ook de moeite. De sfeer in het boek was voor mij wel wat ik er aan apprecieerde.

Net als De Toverberg één grote teleurstelling. Na de eerste twee hoofdstukken had ik al meermaals de drang om het boekje weg te leggen, maar wilde dit 'kleine meesterwerkje' niet zo maar passeren.
Na nog eens 20 pagina's met onleesbare, oubollige zinnen vond ik het welletjes. Geen moment geïnteresseerd geraakt in de hersenspinsels van Von Aschenbach. Lekker door met weer wat hedendaagse literatuur. 1*