The Years - Virginia Woolf (1937)

Om niet volledig te vervallen in superlatieven, een bespreking van de verschillende onderdelen van de roman The years.

1. De structuur.

Het boek begint in 1880 en introduceert daar diverse personages van de Londense familie Pargiter. Het eerste deel duurt direct 80 pagina's, waarin één of hoogstens enkele dagen worden besproken, en allerlei dingen die spelen in het leven van de (veelal jonge) personages worden aangeduid. Het volgende deel speelt zich plotsklaps elf jaar later af: zaken die bij andere romanciers de kern van een boek vormen, zoals de vraag met wie een jonge vrouw moet trouwen, worden door Woolf compleet overgeslagen. Sterker nog, sommige karakters die je hebt leren kennen komen pas halverwege of helemaal aan het einde van The years weer eens terug. Ook historische gebeurtenissen worden min of meer gepasseerd, dat wil zeggen, het wordt benoemd maar er wordt niet bij stilgestaan. De achterflap vermeldt dat Woolf de wereldgeschiedenis verweeft met de familiegeschiedenis van de Pargiters, naar het voorbeeld van Oorlog en Vrede, maar dit is onjuist. De algemene geschiedenis is hoogstens achtergrond, een teken dat de jaren verglijden. Dat wat niet beschreven wordt door Woolf, zowel met betrekking tot haar personages als met betrekking tot deze achtergrond, is echter ongelofelijk belangrijk, en ook een uitbeelding van een deel van de thematiek: hoe het leven onverstoorbaar voortschrijdt en je als mens eigenlijk geen idee hebt wat te doen met die jaren.

2. Het perspectief.

Virginia Woolf was niet de enige van de modernisten die het perspectief verdeelt over meerdere personages en bij elk van hen de inwendige stem (of stream of consciousness) laat voorkomen, en ook na haar is dit wel gedaan (in het magisch-realisme bijvoorbeeld), maar nooit las ik een boek dat dit zo moeiteloos, zo natuurlijk laat verlopen als The years. Het perspectief wisselt niet met horten en sprongen, maar het verglijdt vloeiend van de een naar de ander. Dit heeft op bepaalde momenten een ongekende impact. Ik geef een voorbeeld: aan het eind van het eerste deel in 1880 leren we Kitty kennen, een jonge en ietwat onzekere vrouw uit een zeer gegoed milieu. Ze legt een theevisite af bij een schoolvriendin, maar bij aankomst merkt ze dat ze 'overdressed' is. Dit versterkt haar natuurlijke verlegenheid, echter de familie waar ze over de vloer komt is hartelijk en ze komt tot rust, voelt zich zelfs aangetrokken door de jongeman des huizes. Vlak voor vertrek spreken ze elkaar kort. Tot dan toe heeft de lezer alles beleefd vanuit het gezichtspunt van Kitty, waarna Woolf de volgende zinnen invoegt: Hij wierp haar één vlugge, norse blik toe toen ze in de deuropening stond. Ze is een schoonheid, zei hij bij zichzelf, maar lieve hemel, wat een pretenties! Voor de lezer is dit een blikseminslag, Kitty echter weet van niks.

3. De stijl.

Het niveau van The years is zeer constant: een verhaal is er niet en daarom ook geen plotontknoping of climax. Vanaf een pagina of 200 wist ik al wel dat dit de volle score ging worden. Dit heeft voor een belangrijk deel te maken met de stijl van Woolf. Naast de absolute beheersing van het perspectief en de monologue intérieur is er ook het ritme van haar zinnen, de variatie, de zuivere formulering. Moeilijke woorden zijn er niet. Woolf schrijft mooi maar is geen mooischrijver. Niks van die pompeuze en gezwollen stijl, of juist omgekeerd de ultiem uitgebeende taal, waarmee schrijvers heden ten dage proberen indruk te maken. Elk deel begint met een natuurbeschrijving, die de sfeer zet maar ook de natuur als personage laat figureren. Daarnaast zijn er kunstzinnige staaltjes van taalbeheersing waar gewone stervelingen alleen maar van kunnen dromen: de vermenging van dialoog met stadsgeluiden bijvoorbeeld, of een personage dat een tekst leest en daar tegelijk over door associeert.

4. De thematiek.

The years bestrijkt het hele leven, het is daarin zelfs een van de waarachtigste boeken die ik ken. Mijn indruk is dat je het zowel op jonge als op oude leeftijd kunt lezen en er telkens iets anders in zult vinden. Voor de jongeren is er de drang om het leven ten volle te leven, om zuiver te zijn, en jezelf te uiten in overeenstemming met wat je denkt, of zelfs; om te durven denken in overeenstemming met wie je bent (Woolf laat het niet bij onafgemaakte zinnen maar beschrijft ook onafgemaakte gedachten). Voor de ouderen is er het terugkijken, de reflectie op gemaakte keuzes en het nadenken over hoe een leven had kunnen verlopen mocht er gaandeweg een andere afslag genomen zijn. Uiteindelijk is het ultieme niet-kennen van de ander waarschijnlijk het belangrijkste thema van The years, een thema dat telkens weer naar voren komt vanuit het wisselende perspectief.

5. De personages.

Woolf weet je door de inwendige stem snel en onvoorwaardelijk bij een personage te betrekken. Over sommigen lees je nadien nauwelijks meer wat, of alleen nog vanuit het perspectief van iemand anders. Geen van hen ontplooit zich volledig, maar meerderen hebben desondanks een enorme diepgang. Eleanor is misschien wel de spil van het geheel, maar mijn favorieten zijn Sara en Peggy. Laatstgenoemde duikt pas in het laatste deel op, het heden, en hoewel ik de biografie van Woolf niet goed ken heb ik de indruk dat ze hiermee zichzelf portretteert. Ze behoort tot de jongste generatie die beschreven wordt. Dit laatste deel brengt alle personages samen: de ene helft gegroepeerd rondom Peggy en de andere helft rondom haar broer North. Hun persoonlijke overpeinzingen en de korte interacties die ze hebben op het afsluitende feest behoren voor mij tot de meest indrukwekkende stukken literatuur die ik ooit heb gelezen. Het is tegelijk intriest en anderzijds van grote schoonheid.

Wat een boek. Ik denk dat je dit moeiteloos elke tien jaar opnieuw kan lezen en er opnieuw van ondersteboven zal zijn. The years is een onvergankelijke roman over het leven en Woolf behoort tot de beste schrijvers aller tijden.

Ik kan me eigenlijk volledig vinden in de recensie van eRCee, behalve dan wat hij geweldig vindt voor mij vaak niet werkte. Het is absoluut een bijzonder boek, knap gemaakt, interessant van opzet en soms mooi geschreven, zeker de weersbeschrijvingen aan het begin van elk hoofdstuk. Ook wil je zeker in het begin blijven doorlezen. Maar daar zit voor mij de crux, waar ik door wil lezen switcht Woolf naar een scène enkele jaren verder. Ik miste hierdoor uiteindelijk de connectie met de personages, daarvoor waren de tijdsprongen te groot en het verhaal te episodisch. Want soms duurt het 3 hoofdstukken (dus 3 tijdsperioden) voor een bepaald personage weer terugkeert. Ik miste daardoor hun persoonlijkheid en en hun onderlinge connecties, ik had er totaal geen gevoel bij. Vooral de laatste 3 hoofdstukken, waaronder het ellenlange laatste (waar iedereen weer terugkomt) , waren zwoegen voor mij want die was volkomen rond de personages gebouwd terwijl voor mij hun persoonlijkheden en onderlinge relaties totaal niet meer boeide. 2,5*.

p.s. Dit lijkt me nu wel een boek dat bij uitstek kan worden verfilmd. Dat wel.

Mijn laatste van de hoofdwerken van Virginia Woolf, en weer een echte parel. Enorm rijke proza, zoals ik het ondertussen wel gewend ben van Woolf; mooie personages en een prachtige structuur. Voor mij zeker niet één van haar betere werken (vond To the Lighthouse en The Waves nog stukje indrukwekkender), maar niettemin schitterend, en sommige passages, zeker in de laatste 100 pagina's, waren schitterend.

Ik had bij dit verhaal wel net iets meer moeite om echt mee te leven met de personages, daar waar dit, door het minder aantal personages in TtL en tW, in die romans iets makkelijker was.

Dikke 4* en ben het eens met eRCee dat dit een zeer vreemde film zou zijn.