Orlando: A Biography - Virginia Woolf (1928)

Bijzonder en bij vlagen (zeker voor Woolf) behoorlijk luchtig boekje. Het is allemaal niet helemaal in balans, met talloze zijplotjes en lijntjes die niet helemaal worden uitgewerkt, maar het uitgangspunt is interessant en er hangt weer een typisch Woolfiaans sfeertje van vergane adel, relatiegekweel en theefeestjes aan. Daar hou ik wel van. 3.5*

Tot mijn verrassing opent dit fictieve biografische verhaal met een werkelijk verbluffend eerste hoofdstuk, waarin gebeurtenissen zich in een droomachtige werkelijkheid lijken te voltrekken, enorm beeldend beschreven door Woolf. Teleurstellend dan ook is de kort daaropvolgende passage waarin Orlando transformeert van man naar vrouw. Een fantasieloze en zakelijke verteltrant weet de betovering die tot dan toe opgebouwd werd, daarmee te doorbreken. Niettemin boeit het vervolg nog lange tijd, waarbij schrijverschap, vrouw-zijn, fictie en non-fictie enkele van de thema’s zijn die goed uit de verf komen door het onorthodoxe gegeven (Orlando transformeert niet alleen van man naar vrouw, maar leeft ook een eeuw of 3). Tegen het einde raakte ik dan toch verzeild in waar ik vooraf bevreesd voor was, en dat is de ondoordringbare gedachtestroom die ik ook kende van Mrs. Dalloway, gepaard gaande met de licht hysterische schrijfstijl van Woolf. Heel ouderwets misschien van mij, maar ik houd van een goede balans tussen beschrijvende passages en dialoog, en dat laatste is slechts spaarzaam aanwezig in Orlando. Wel maakt dit laatste deel van Orlando een in stilistisch opzicht gevarieerd boek, zich steeds aanpassend aan het tijdsgewricht dat beschreven wordt. Tezamen met de thematische rijkdom maakt dit een terecht geroemde klassieker, maar doordat het hoogtepunt wat mij betreft al in het eerste hoofdstuk plaatsvindt, mij niet geheel bevredigend.

Naar het mij voorkomt is Orlando een zelfportret van Virginia Woolf. Gevaarlijke valkuil natuurlijk, om de verteller of een personage gelijk te schakelen aan de schrijver, maar in dit geval klopt het denk ik wel. Samen met A room of ones own uit datzelfde jaar (als lezing namelijk uitgesproken in 1928), gaat ze uitgebreid in op de typische Woolf thema's:

Literatuur en leven
Het leven in de geest
De vele identiteiten van een mens
Het stadsleven versus het leven in de natuur
De literatuur over kleine dingen
Vrouw-zijn in een mannenwereld
Alleen-zijn
Jezelf behouden in relatie tot anderen (lees: het huwelijk)

Eigenlijk alles hierin spreekt me aan. Alleen de vorm waarin het in dit geval gegoten is niet. Want Orlando heeft een beetje de stijl van het kolderverhaal en dit subgenre verveelt me nu eenmaal al snel. Ik mis dan toch de verbinding en ontwikkeling van binnenuit die je in een psychologische roman wel kan ervaren. Daarbij is het duidelijk dat Woolf zich op geen enkele manier inhoudt in haar stijl, wat een bont maar ook wat overdadig (vermoeiend?) geheel oplevert. Dus de waarde van Orlando zit 'm in: een beter begrip krijgen van de schrijver Virginia Woolf.

(En die transformatie halverwege is natuurlijk een prachtvondst!)

Virginia Woolf doorbrak de traditionele romanvorm met dit modernistische experiment. Het was haar manier om een visie te geven op Engelse geschiedenis, literatuur en de rol van de vrouw in de maatschappij.

Om door de tijd te reizen heeft Orlando geen teletijdmachine nodig. Na z’n dertigste houdt hij simpelweg op met verouderen, waarna hij nog ruim drie eeuwen blijft leven. Later krijgt zij het moeilijk om zich aan te passen aan de moderne klederdracht en uitvindingen, die ze toeschrijft aan toverkracht. De opeenvolgende hoofdstukken zijn makkelijk te dateren aan de hand van de vermelde koningen en koninginnen.

Om van geslacht te veranderen heeft Orlando geen hormoontherapie of operatie nodig. Een nachtelijk bezoek van drie allegorische figuren volstaat. In het begin is hij een macho die zoveel mogelijk Moren in de pan wil hakken, er minnaressen op na houdt en heldendichten schrijft. Later stelt zij vast dat de maatschappij haar niet meer geschikt acht voor militaire of politieke opdrachten, wel voor huishoudelijke taken en het baren van kinderen. Als feministe protesteerde Virginia Woolf tegen de traditionele rolpatronen.

Twee komische nevenpersonages verdienen een vermelding. De Roemeense aartshertog Harry verandert van geslacht in tegenbeweging, door eerst als travestiet op te draven en later z’n vermomming af te werpen. De criticus Nick Greene, die reeds in de zeventiende eeuw beweert dat het gouden tijdperk van de Engelse literatuur in het verleden ligt, is wellicht een karikatuur van een bestaande recensent.

Orlando’s verhaal eindigt op 11 oktober 1928, de dag waarop het boek gepubliceerd werd. Zo vloeien het leven van de schrijfster en haar geesteskind ineen.