To the Lighthouse - Virginia Woolf (1927)

Dit wordt meen ik gezien als een van de belangrijkste boeken van Woolf. Voor mij was het de eerste (en tot nu toe enige) die ik van haar las en het is me redelijk bevallen.

Het tafelgesprek halverwege is bijvoorbeeld van erg hoog niveau. Heel bijzonder hoe het perspectief verglijdt van persoon tot persoon, de tegenstrijdigheden in gevoelens en gedachten.

In het tweede deel (De tijd gaat voorbij) vliegt Woolf een beetje uit de bocht met te lang uitgesponnen beschrijvingen over niks. Heel moeilijk te lezen. Wel prachtig is hoe ze tussen neus en lippen door een aantal belangrijke personages laat sterven. In die vloed van woorden staat dat nota bene tussen haken.

Al met al is To the Lighthouse knap geschreven maar boeit het slechts met mate. 3,0*

'Naar de vuurtoren' is duidelijk geen vrolijk boekje. Centraal staat de vergankelijkheid van de dingen, de dood, het voortstrijken van de tijd die alles wegvaagt. Genoeg ingrediënten om een meesterwerk in melancholie te schrijven. Het werk stond me hoe dan ook aan: deze schrijfster bevalt me. De eerste 140 bladzijden, krijgen we een gewone gezinssituatie met al de bijkomstige gevoeligheden en andere die daarbij horen.

Daarna laat Woolf in een 20-tal bladzijden zo'n 10 jaar verstrijken. Het huis gaat kapot, een hoop mensen sterven en niets is meer wat het voorheen geweest is.
Daarna krijgen we enkele belangrijke personages te zien, die van elkaar vervreemd zijn en niet meer in staat zijn om tot elkaar door te dringen. Niets vat de situatie beter samen dan de uitroep van Mr. Ramsay: 'We zijn vergaan, ieder in eenzaamheid.'

Af en toe merk je wel invloeden van andere schrijvers, maar toch is dit een heel eigenzinnig werk. Over Woolf niets meer dan lof! 4,5*

Werkelijkheid werd door Woolf beschouwd als een persoonsgebonden verzameling van indrukken en ervaringen, die niet in één coherent verhaal te vatten zijn. Haar gefragmenteerde schrijfstijl leest dan ook zeer grillig. Een handeling of dialoog (hoewel Woolf bijna geen dialoog gebruikt) wordt beschreven, doorweven met observaties van details die vaak weer leiden tot diepere bespiegelingen. Dit alles wisselt zich ritmisch binnen enkele zinnen af, hoewel de meeste plaats voor de bespiegelingen is ingeruimd. In To the Lighthouse wisselt Woolf bovendien veelvuldig van perspectief, wat het geheel moeilijk te volgen maakt. Karakters worden ook primair vanuit die subjectieve perspectieven geschetst. Ik vind ze daardoor weinig tot leven komen, er is veel concentratie voor nodig om al die losse spaghettislierten tot een geheel te smeden. Ironisch genoeg slaat Woolf met de afdwalende gedachtegangen van de personages, als perceptie op de werkelijkheid, de spijker op zijn kop: evenredig daaraan dwaalden ook mijn gedachten voortdurend af bij het lezen. Doorgedrongen tot de thema’s van de roman ben ik dan ook niet, en zijn het meer scènes die mij bijgebleven zijn: de maaltijd met de switchende perspectieven, de boottocht naar de vuurtoren, gadegeslagen door schilderes Lily, die ten langen leste haar schilderij voltooit.

Het feit dat alles vanuit een uiterst subjectief standpunt wordt beschreven, vind ik juist de sterkte van het boek. Als lezer, krijg je telkens maar fragmenten van de werkelijkheid te zien en telkens wisselen de perspectieven. Hierdoor wordt de lezer voortdurend gewezen op het feit hoe geïsoleerd de personages wel niet van elkaar zijn: tussen hen is er en niet te overbruggen afstand, elkeen blijft opgesloten in zijn eenzaamheid en vergaat erin.

Alles is in beweging, alles verandert; genadeloos wordt alles (elk gevoel en elke gebeurtenis) uitgewist door de tijd, alsof al dat gezwoeg en gezweet er nooit is geweest, nooit enige waarde heeft gehad. (vooral typerend is deel II van het boek: 'De tijd gaat voorbij' - overigens geschreven in een wonderschoon proza!) Erg pessimistisch uiteraard, maar toch heeft het boek een positieve boodschap die het best tot uiting komt in de gedachten die door het hoofd gaan van Lily in deel III, wanneer zij haar schilderij wil maken.

nl. Temidden van het verval en de chaos, van het verglijden van de tijd is en blijft er toch een houvast, het is niet onmogelijk om een moment stil te zetten in de tijd, het te kristalliseren en dat is wat Lily dan ook doet wanneer zij haar schilderij beëindigt.

Uiterst sfeervol modernistisch proza over verschillende mannelijke en vrouwelijke karakters die zich elk op hun eigen manier verhouden tot het genadeloos verstrijken van de tijd. Het weet daarmee grote thema's als vergankelijkheid van de mens en de toen heersende genderverschillen te verpakken in een speelse verhaalconstructie vol wisselende perspectieven en verschillende soorten observaties. Toch weet Woolf een soort betrokkenheid te behouden naar haar personages, die zij steeds op een intieme en warme manier beschrijft als onvolmaakte menselijke wezens. Het is een lastige roman om door te komen in zijn narratieve complexiteit, maar het levert zeker wat op voor de lezer die besluit door te zetten.

Best wel onder de indruk van de manier waarop Woolf het mijmeren, het innerlijke leven, de existentiële overpeinzingen over het leven en menselijke relaties in dit boek beschrijft. Dat is ook eigenlijk het enige waar dit boek over gaat. Er is nauwelijks sprake van gebeurtenissen, de dialogen zijn zeer spaarzaam, maar Woolf focust zich volledig op de gedachtewereld van de verschillende personages.

Wat thema's die zo voorbij komen zijn de verhoudingen tussen man en vrouw, het wezen van kunst, het omgaan met het verleden en het voorbijgaan van de tijd en deze thema's staan natuurlijk allemaal in dienst van de grote vraag naar hoe betekenis te geven aan een leven met alle verwachtingen van buitenaf, allerlei tegenstrijdige gevoelens en gedachten en verschillende ingrijpende gebeurtenissen. Woolf geeft verder geen antwoord op de grote vragen des levens, het gaat haar volledig om het stellen van die vragen en de manier waarop de personages met die vragen omgaan. Ik vond de manier waarop Woolf die gedachtewereld beschrijft echt zeer overtuigend. Het komt in ieder geval wel overeen met hoe mijn gedachten zo door een gemiddelde dag heen vloeien.

Het boek leest niet al te gemakkelijk, het taalgebruik is af en toe wat moeilijk, zonder enige aankondiging springt Woolf van het ene naar het andere personage en de hoofdstukken wisselen heel erg in lengte (ik heb zelf altijd liever ongeveer even lange hoofdstukken) maar toch, als je even doorzet, openbaart zich heel wat moois. Ondanks het moeilijke taalgebruik, heb ik van iedere zin genoten en ook de plotselinge wisselingen in perspectief vond ik achteraf eerder een kracht van het boek dan een minpunt.

Ik heb een aantal jaren terug (zeven jaar geleden volgens mijn stem hier op de site) Mrs. Dalloway al gelezen, maar nu na het lezen van To the Lighthouse heb ik, ondanks de verdienstelijke 3,5* die ik aan die roman gaf, toch het idee dat ik bij het lezen ervan veel heb gemist en dat ik toen te jong en onwetend was om die roman echt op waarde te schatten. Ik heb in ieder geval best veel zin om eens aan een herlezing te beginnen en sowieso veel zin om dieper in het werk van Woolf te gaan duiken.

Wat een wonderlijke roman over het verval van het leven. Uren, dagen, weken, jaren; natuur, mensen, objecten; vriendschappen, relaties, interesses; emoties, gedachtes, percepties. Zonder onderscheid is alles onderhevig aan het komen en gaan; alles is vergankelijk. Virginia Woolf behandelt dit thema uitvoerig in Naar de Vuurtoren. Niet alleen door de constante perspectiefwisselingen tussen de karakters (hoe kan ik me op deze manier gaan hechten en vastklampen aan iemand?) en de ontwikkelingen die hun gevoelslevens doormaken, ook de opzet van het hele verhaal volgt dit gedachtegoed. Van een uitvoerige beschrijving van uren uit mensenlevens tot een summiere beschrijving van seizoenen en jaren waarin mensenlevens secundair zijn gemaakt. Ik vraag me af of zelfs de hoofdstuklengtes niet bewust zijn gevarieerd om dit gedachtegoed uit te dragen. Virigina Woolf lijkt te willen zeggen tegen de lezer dat je je nergens aan moet hechten, zonder uitzondering, want alles gaat voorbij. Een deprimerende boodschap misschien, maar vanuit een ander perspectief misschien wel een bevrijdende. Alsof ze zegt: prima, hecht je maar aan spullen en mensen (zet de tijd even stil), maar probeer dat niet vast te houden zodra ze je niet meer (kunnen) geven wat ze je ooit gaven; wat je van ze verwacht. Laat los of lijd. Ze laat notabene de hoofdpersoon van het verhaal, de enige aan wie je je nog bijna kan hechten, als eerste doodgaan alsof het een bijzaak is. De taal waarin ze dit allemaal brengt is subliem; ik heb elke letter opgeslurpt. Het is poëtisch en subtiel magisch realistisch. Het is emotioneel zonder zoetsappig te worden. Deze roman laat mensen en dingen op een bijzondere manier tot leven komen.

Heel blij met de ontdekking van deze schrijfster!

Een fragment:

En nog eentje: