Der Tod des Vergil - Hermann Broch (1945)

Een boek met een interessante uitgavegeschiedenis. Pantheon Books publiceerde het boek gelijktijdig in de oorspronkelijke Duitse en Engelse vertaling door Jean Starr Untermeyer in juni 1945 (vandaar de vermelding van zowel de Duitse als Engelse titel). Literair historicus George F. Peters beweert dat Broch aan de tekst was blijven werken nadat de Engelse vertaling in december 1944 ter perse ging, resulterend in enkele kleine verschillen. In 1947 werd ook een Duitstalige editie gepubliceerd in Zürich door Rhein Verlag, maar de eerste publicatie in Duitsland was pas in 1958 toen er edities werden gepubliceerd in Frankfurt en München (bron Wikipedia).

Leuk feitje: ik kende dit boek niet voordat ik besloot om ChatGPT te vragen mijn boekmeter top 10 te analyseren en me leestips te geven. Met deze lijst zou De Dood van Vergilius een no brainer zijn, dus nu ben ik mezelf aan het verdrinken in dit werk en wat geniet ik van het spartelen. Het voelt als iets volstrekt nieuws, onvergelijkbaar met iets dat ik eerder las, en toch als een logische voortzetting van alle boeken die me hebben gevormd, vooral degene met een filosofische, poëtische, spirituele of metafysische inslag. Zonder die leeservaringen had ik vermoedelijk weinig begrepen van wat Hermann Broch hier beschrijft, maar dankzij hen ervaar ik dit boek als niets minder dan een literair spektakel.

Een kort leesfragment uit het nog relatief toegankelijke begin van het boek:

Water, het eerste van vier delen dat ongeveer 70 bladzijden telt, las ik meteen twee keer achter elkaar omdat ik zo onder de indruk was door de vorm en stijl en wist dat ik van alles had gemist dat belangrijk zou zijn voor het verdere boek.

Een thema waar ik meteen op aanging, was de relatie die Vergilius heeft tot de massa als opstap naar zijn relatie tot de totale eenheid van het universum. Door de hele tekst voel je Vergilius’ afkeer tegen de massa, of beter gezegd: tegen het continue verlangen en begeren dat geen einde kent en nooit tot vervulling komt, een vorm van lager bewustzijn dat hij probeert te overstijgen.

De afstand die Vergilius voelt tot de massa komt niet alleen tot uiting in zijn gedachten, maar juist ook in zijn fysieke reis naar het paleis: in zijn eenzame, centrale positie op het schip, en nog sterker wanneer hij aan land gaat en in een draagstoel letterlijk boven de menigte wordt gedragen, alsof hij nog steeds op een bootje vaart, deze keer door een zee van mensen. In die scènes wordt hij zowel fysiek als geestelijk opgetild boven de massa, maar tegelijkertijd kan hij niet aan de massa ontsnappen.

Zowel in zijn heimweeherinneringen aan zijn geboortestreek, als in de tocht naar het paleis, geleid door de jonge leidsman die een jongere, nog ongeschonden versie van hemzelf zou moeten symboliseren, probeert hij te vluchten van de massa: terug naar een bewuster leven van eenheid met de natuur, weg van het verlangen van de menigte. Maar steeds opnieuw zie je hoe hij wordt geconfronteerd met de onmogelijkheid van die vlucht, met als hoogtepunt de scene in de jammersteeg. Hij kan niet terugkeren, hij kan niet buiten de massa bestaan. Dat inzicht, dat verder vorm krijgt in deel 2 van het boek, dat het individu nooit werkelijk losstaat van het geheel, hoezeer het zich ook afscheidt, zie ik als eerste belangrijke ontwikkeling van zijn heling. Vergilius’ verzet tegen de massa keert zich langzaam om in erkenning: dat een gevoel van vrede niet wordt bereikt door afstand en afzondering, maar door nabijheid en verbinding.

Leestips:
- Elias Canetti - Massa en Macht
- Iain McGilchrist - The Matter with Things