Sprakeloos - Tom Lanoye (2009)

Met "Sprakeloos' heeft Tom Lanoye zijn beste boek tot nu toe geschreven.
Dit is het soort boek waarvan elke moeder mag hopen dat het ooit over haar geschreven zal worden want zonder haar minpunten te omzeilen schetst Lanoye hier een beeld van een ijzersterke vrouw voor wie je niets anders dan een soort respect kan hebben en hij doet dit in misschien wel het mooiste Vlaams dat ik al gelezen heb.
Het boek gaat het hele spectrum van emoties van de lezer af, van hardop lachen (wat niet zo vaak bij mij gebeurt) tot het krijgen van tranen in de ogen (wat nog minder is gebeurt) en een boek dat dit bij mij teweeg kan brengen zou ik een klein meesterwerkje durven te noemen.

5.0*

Het beste van Lanoye tot nog toe. Het relaas van de dood van zijn moeder wordt haperend verteld in een schitterend stijl, de taalwaterval van de zoon als herhaling van die van de moeder. De aftakeling van haar laatste jaren vernietigt alles in die vrouw wat haar lief was. De zoon vertelt het haperend, moeizaam worstelend met zichzelf en met de zinloosheid van dit alles. Soms heel grappig, al klinkt dat in dit verband misschien wat verwonderlijk.
Minder sympathiek vond ik de zoveelste satire op het Vlaamse middenstandsmilieu van de kleine stad met het superioriteitsgevoel van de intellectueel die er zich aan ontworsteld heeft.

Rijke en talige ode van een schrijver aan zijn moeder

Een ode aan zijn moeder en de totstandkoming van die ode. Beide boeken is Sprakeloos (2009) ineen. Een rijk en talig boek over een aftakelende moedere die de spraak ontnomen is. De Vlaamse Tom Lanoye heeft een zeer bijzonder en aangrijpend boek gemaakt, dat het midden houdt tussen biografie en roman. In drie delen schetst hij het slagersgezin Lanoye in Sint-Niklaas, het leven in de Vlaamse provincie in de jaren zestig en zeventig en de verhouding van zoon Tom tot zijn ouders.

Maar dit boek is meer dan dat. Want Lanoye beschrijft ook de moeiten waarmee dit werk tot stand kwam. Hij past een ongebruikelijke truc toe door in deel een van zijn boek te beschrijven waarom hij worstelt met deze biografie van zijn moeder. Op een openhartige en gevoelige manier toont hij zijn twijfels en laat hij zien hoe vader Lanoye hem prest om snel met dit boek te komen. Maar uiteindelijk moet de vader eerst dood zijn voordat de zoon zich zonder te veel ballast dit boek kan maken.

En daarbovenop is het ook nog een boek over taal en schrijverschap. Nu is dat laatste wel aan Lanoye besteedt, omdat hij normaliter ook al heel talig is. Hij heeft een barokke, pompeuse schrijfstijl waar je van moet houden. En ik hou ervan. Zijn pen is trefzeker en beeldend. Maar ook krachtig en gevoelig. De eenvoudigste scènes en settings veranderen in theatraal drama als hij ze beschrijft. En met die instelling moet hij schrijven over een moeder die dankzij een hersenbloeding haar spraak verliest. Als ze langzamerhand weer in staat is te praten, kan ze slechts onsamenhangende woorden uitkramen.

Sprakeloos is een vol boek. Er staan prachtige anekdotes in, over de zeer onvriendelijke huisbazin bijvoorbeeld, of over een eeuwig kibbelende moeder en dochter die pal naast de Lanoyes wonen. Op die momenten gaat het boek over klein menselijk leed. Maar centraal staan de verhoudingen tussen de ouders en kinderen Lanoye. Moeder offert haar carrière als bediende op om in de slagerswinkel van haar man te staan. Op voorwaarde dat ze altijd aan amateurtoneel mag blijven doen. Belangrijk is ook zoon Guy die maar niet wil deugen. Maar als deze jongen verongelukt, heeft dat een ongekende impact in het gezin.

Op aangrijpende manier schrijft Lanoye over het aftakelingsproces van zijn moeder. Minstens zo aandoenlijk is de liefde en zorg die vader Lanoye voor zijn vrouw blijft houden - tegen beter weten in. Tot de hoogtepunten uit deze biografische roman behoort absoluut de beschrijving van Lanoye's coming out als homo tegenover deze provinciaalse middenstanders. Het zet de verhouding in het gezin, na de dood van de broer, opnieuw op scherp.

Lanoye kan meer dan content zijn met deze ode aan zijn moeder, het moederbeest zoals hij haar zelf plastisch omschrijft. Doordat het over het echte leven gaat komt het zo dichtbij en raakt het je diep. En omdat Lanoye nergens zoetsappig wordt of negatieve kanten verbloemt is het ook nog eens een heel overtuigend verhaal van een zoon over zijn moeder.

Bwoh bwoh, boeide me niet echt, misschien nog wat te jong om het te lezen? (17)..

Ik ben momenteel halverwege het verhaal. Tot nu toe spreekt het mij wel aan, het is aangrijpend om te zien hoe de moeder langzamerhand aan het aftakelen is.
Voorlopig geef ik 3,5.

Prachtig, prachtig, mooiste boek dat ik in 2012 las!

Ik ben het eens met Dr Channard. Ik vind het een zeer mooi en aangrijpend boek, maar ik vind het tegelijk ook een langdradig en moeilijk boek. Toch vind ik dat het zeker de moeite is om dit boek eens te lezen.

Ik ben het een en oneens met Roro,

Ik kan niet meespreken of dit het beste is wat Lanoye ooit heeft geschreven aangezien dit het enige boek is die ik heb gelezen van hem, maar ik kan er wel inkomen dat mensen dit vinden door het autobiografisch kantje van het boek. Ik vind het ook mooi om te zien dat het boek 'haperend' wordt geschreven, wel vind ik dat Lanoye te veel woorden gebruikt waardoor het soms moeilijk leesbaar wordt.

Tom Lanoye is een taalvirtuoos en meester in de beschrijvingen. Met Sprakeloos stelt hij zijn lezer allerminst teleur. Soms een tikje over the top, maar als je iets zo goed kan, loert de patserigheid allicht om de hoek. Ik vergeef het Lanoye graag.

Lezers als ik blijven op hun honger naar een verhaal, maar daar leent dit werk zich wellicht niet toe. Het zijn haast dichterlijke impressies die als doel hebben een beeld van de moeder te schetsen. Na afloop heb ik dan ook vrij duidelijk wie deze vrouw was, maar had ik haar verhaal moeten lezen? Het antwoord is ja, maar eerder omdat haar zoon het allemaal meesterlijk neer pent. Haar leven an sich is een dertien in een dozijn verhaal.

4*

Geen idee waar het aan ligt, maar het boek wilde me niet naar de keel grijpen, zoals ik had verwacht dat het zou moeten. Om de een of andere reden kon ik er niet in komen, was het te afstandelijk voor mij. Misschien was de affectie voor de moeder te veel gebaseerd op respect, maar het lukte de schrijver niet bij mij een emotionele snaar te raken.

Het gaat trouwens ook over de dood van de vader. Zijn hoofdstuk is korter, overeenkomstig zijn minder nadrukkelijke aanwezigheid in het gezin. Toch kreeg ik het gevoel dat Lanoye meer verbonden was met zijn vader. Problematisch boek, ben er nog niet uit wat ik ervan moet denken.