La Vie Mode d'Emploi - Georges Perec (1978)
Alternatieve titel: Het Leven een Gebruiksaanwijzing
Frans
Psychologisch
574 pagina's
Eerste druk: Hachette,
Parijs (Frankrijk)
Centraal in deze speelse roman staat, als een wereld op zich, een 9 verdiepingen tellend monumentaal pand, dat de illusie wekt voor de eeuwigheid te zijn gebouwd en aanleiding geeft tot allerlei verhalen over de bewoners en hun omgeving, toen en nu. Feiten en andere uiterlijkheden moeten het houvast bieden om greep op de wereld te krijgen. Zo er al sprake is van duidende psychologie, dan beperkt die zich tot de oppervlakkige stimulus-responswerking. Uiteindelijk resten slechts raadselachtige sporen, nauwelijks te reconstrueren tot het oorspronkelijke beeld; zoals de puzzels waarmee de miljardair Bartlebooth - een associatie met die andere rijke reiziger, de 'Barnabooth' (1908) van Larbaud - zijn leven vult en die hij via een ingenieus procede ten slotte weer reduceert tot een blanco vel. De roman vormt zo een compilatie van grillige voorvallen, obsessies en belevenissen van allerlei bizarre figuren gedurende bijna anderhalve eeuw (1833-1975).
Ook Het Leven een Gebruiksaanwijzing is volgens tal van procedés gecomponeerd, sommige duidelijk aanwezig, sommige voor de lezer niet direct te zien. In 99 hoofdstukken worden de inwoners van een Parijs appartementencomplex, verdeeld over 100 ruimten, geportretteerd. Minutieus worden de interieurs beschreven, waarna bepaalde elementen een aanzet vormen tot een verhaal over de excentrieke personages. Daarmee voelt de roman ook wel aan als een bundeling thematisch verwante korte verhalen.
Een duidelijk patroon in de verhalen is het onvermogen om volgens een systeem uitgedachte missies te voltooien. Deze zijn vaak absurd van aard, zoals het hoofdverhaal van een miljonair die tien jaar uittrekt om te leren aquarelleren, dan twintig jaar lang over de wereld vaart om 500 havens te schilderen, waarna hij er puzzels van laat maken die hij de daaropvolgende twintig jaren probeert te leggen. Na legging van de puzzel laat hij de aquarel vernietigen in de haven waar deze ooit is geschilderd, zodat er uiteindelijk geen spoor van dit levenswerk overblijft.
De puzzel is tevens het belangrijkste symbolische element in de roman. Stukjes ontlenen potentieel betekenis aan het grotere geheel waar ze onderdeel van (kunnen) uitmaken. Maar elk samenvoegen leidt tot weer een nieuwe situatie van relatieve betekenisloosheid, in afwachting van verdere samenvoeging. Echt klaar is het dan nooit, net zoals de levens van de mensen in dit gebouw, hoe verweven ook, nooit tot een echt betekenisvollere samenhang komen.
In de schrijfstijl valt vooral het gebruik van opsommingen op. Zelfs in zoverre dat je er een experiment in kunt zien van een roman geschreven in opsommingen. Dat klinkt statisch, maar in het ritme van de zinnen gaat er ook wel een stuwende kracht vanuit. Het past goed bij het hierboven genoemde thema van de puzzel: de illusie van een geheel, welke eigenlijk een (nooit compleet te omvatten) verzameling van losse elementen is. Het volstaat dus niet een kamer in een paar algemene zinnen te beschrijven, maar elk detail moet aangestipt worden. Doch, het zal ook daarmee nooit voldoende precies zijn, want elk detail bestaat vervolgens weer uit een verzameling elementen.
Terugkomend op de eerste alinea: mijn vrees was hier totaal onterecht. Experiment en inhoud vullen elkaar uitstekend aan en maken een thematisch rijk en gelaagd werk. Daarbij is dit experimentele literatuur met een hoge amusementswaarde. Dat zit hem vooral in de absurdistische vertellingen, waarin nogal eens historische gegevens worden vermengd met grappige broodje-aapverhalen. Perec sluit het in stijl af met zo’n honderd pagina’s aan indexen en chronologieën over alles wat er in de roman voorbij is gekomen. Weer een prachtige poging het geheel aan losse elementen te vatten.