Sasameyuki - Junichiro Tanizaki (1948)

Deze familiekroniek speelt zich af vanaf 1936 in de Kansai, een regio in het zuiden van Honshu. Het gaat over vier zussen waarvan de derde dringend uitgehuwelijkt moet worden, want ze is al dertig. Zo’n huwelijk was een verbintenis tussen twee families waar heel wat formaliteiten bij kwamen kijken. Een miai is een formele ontmoeting die meer weg heeft van een mondeling examen dan van een romantisch afspraakje. Je gaat je afvragen hoe er in Japan ooit een huwelijk tot stand kan komen als er zoveel regels en voorwaarden aan verbonden zijn.

De titel verwijst naar de derde zus. Yuki betekent sneeuw en is de verkorting van haar naam Yukiko. Zij is verlegen en doet wit poeder op haar gezicht. Ze ondergaat haar lot passief. De tweede zus daarentegen is actief. Zij neemt initiatief. Het verhaal is grotendeels uit haar standpunt verteld. De oudste zus en haar man zijn het gezag op de achtergrond. De jongste is de rebel die zich weinig aantrekt van de conventies. Tanizaki heeft inspiratie gehaald uit z’n eigen omgeving, want hij had zelf een vrouw en drie schoonzussen.

Het bloeien en verwelken van een Japanse kerselaar staat symbool voor de menselijke levensfases. Een vergelijking tussen de Kansai en Tokyo valt in het nadeel van de hoofdstad uit. Traditionele kunstvormen als kabuki en ikebana komen aan bod, maar ook vieze lichamelijke details. Korte gedichtjes dienen als lyrisch intermezzo. Internationale politiek komt sporadisch ter sprake. Wie een Japanse klassieker wil leren kennen, is hier aan het goede adres.

Kende ik nog niet, maar klinkt goed, dank voor de tip!

Stille Sneeuwval vertelt het verhaal van de familie Makioka, die na het overlijden van hun vader niet meer de rijkdom hebben van vroeger. Yukiko, de derde zus, komt maar niet aan de man, hierdoor moet de jongste zus Taeko ook wachten met trouwen. Ondertussen lijkt Taeko van de ene in de andere liefdesescapade te stappen, wat zorgt voor steeds meer verlies van aanzien voor de familie. De naïeve zussen lijken dit maar deels op te merken, waardoor een steeds grotere tegenstelling ontstaat tussen de veilige omgeving van de familie en de harde buitenwereld.
Het verhaal speelt tegen de achtergrond van de ingewikkelde politieke situatie vlakvoor de Tweede Wereldoorlog, maar het is bovenal een familieroman. Conflicten tussen Japanse tradities en Westerse moderniteit, stad en platteland, eigen ontplooiing en familiebelangen spelen een belangrijke rol. Tanizaki maakt de naïviteit van de zussen invoelbaar, maar laat je als lezer ook merken dat de werkelijkheid anders ligt. Hierdoor ontstaat een schitterende gelaagde roman, die ondanks de 600 pagina's snel uit is!

Eerder besprak ik Dagboek van een Oude Dwaas van Junichiro Tanizaki. Die beviel me uitstekend, maar zijn hoofdwerk is toch echt Stille Sneeuwval uit 1948 (dit is het jaar waarin de drie delen voor het eerst gebundeld verschenen, de afzonderlijke delen kwamen al eerder uit), een redelijk omvangrijke familiekroniek over vier zussen uit een vermogende familie. En wat was dit op alle vlakken geweldig. Ik las de Nederlandse uitgave, fantastisch vertaald door Jacques Westerhoven.

We volgen dus vier zussen uit de Makioka-familie, van wie de twee oudste – Tsuruko en Sachiko – getrouwd zijn en hun leven leven zoals het een Japanse vrouw van stand betaamt. De derde zus, Yukiko, heeft al een flinke tijd de huwbare leeftijd bereikt, maar het is tot op heden nog niet gelukt om een geschikte man voor haar te vinden. Zolang er geen goede partner voor Yukiko gevonden is, kan ook de jongste zus Taiko niet trouwen, die zich door een schandaal enkele jaren geleden heeft moeten verloven met een jongeman. Voor de familie is het belangrijk dat Yukiko trouwt, zodat ook Taiko kan trouwen en de goede familienaam hooggehouden kan worden.

Vergane glorie
Hoe hard Sachiko ook probeert om de naam Makioka in ere te houden, het is duidelijk dat de familie steeds meer dreigt te verworden tot een hoopje vergane glorie. Ze kunnen nog zo hard lessen Frans volgen, Japanse traditionele instrumenten bespelen en oefenen in het schoonschrijven, het is duidelijk dat de toekomstperspectieven niet al te rooskleurig zijn. Grote gebeurtenissen als overstromingen, aardbevingen, miskramen en een naderende wereldoorlog helpen hier ook helemaal niet bij, en versnellen het lot van de familie.

Al die grote gebeurtenissen staan duidelijk symbool voor het verval van de Makioka-naam. Er vinden in het boek vele miai plaats, een traditionele bijeenkomst waarbij twee mogelijke huwelijkspartners voor het eerst kennis met elkaar kunnen maken, maar dan weer wordt de man te min bevonden voor Yukiko, dan weer is Yukiko veel te stil en verlegen om indruk te maken op de man. Bovendien is Taiko met haar onafhankelijkheid en meer westerse normen en waarden veel te modern om in het strikte regime die bij gegoede Japanse families hoort te passen. Vele malen bezoedelt ze met haar gedrag de familie-eer – of is men in ieder geval bang dat ze dat doet, wat tot hoofdbrekens bij de oudere zussen zorgt.

Verval
Waar in Dagboek van een Oude Dwaas thema’s als verval en bederf in een meer provocatieve vorm gegoten zijn, is dit meer een klassiek vertelde familiekroniek, maar wel eentje waar die thema’s – zij het op een minder expliciete manier – constant door het verhaal verweven zijn. Je krijgt op een gegeven moment echt medelijden met Sachiko, die zo hard haar best doet om de schijn op te houden en overal brandjes te blussen, terwijl het zo overduidelijk is dat de familie niet meer is wat die ooit was.

Stille Sneeuwval staat bovendien bol van de tegenstellingen, die soms vrij subtiel en over een groot aantal pagina’s uitgewerkt worden. Zo is er de overduidelijke tegenstelling tussen traditie en moderniteit, maar ook het oosten en het westen, Tokyo en de Kansai-regio, rijk en arm, stad en platteland hebben allemaal hun plek binnen de roman, en ongetwijfeld vergeet ik er nog een aantal.

Liefde
Het is knap hoe Tanizaki al die thema’s verwerkt en hoe hij tegelijkertijd een vreselijk meeslepende roman heeft weten te schrijven. De vier zussen zijn echt mensen van vlees en bloed, ze hebben alle vier een geheel eigen persoonlijkheid en de manier waarop die botsen en elkaar aantrekken is echt geweldig. Je leeft enorm mee met het wel en wee van de familie en ik merkte dat ik echt van de zussen ging houden en dat ik me echt druk maakte om wat ze overkomt. Dat komt doordat er veel liefde doorschemert in hoe Tanizaki over de zussen schrijft.

Dat komt dan weer omdat men denkt dat Tanizaki’s derde vrouw en haar drie zussen de inspiratiebron zijn geweest voor Stille Sneeuwval. Sachiko zou dan gemodelleerd zijn naar zijn eigen vrouw, en dat klinkt logisch, omdat Sachiko toch uiteindelijk voor mij het hoofdpersonage van de roman is, omdat ze telkens weer de verantwoordelijkheid neemt om te doen wat het beste is voor haar zussen en de familie. Ik vind haar ook het krachtigste en meest bewonderenswaardige karakter.

Ode
Misschien is Stille Sneeuwval dus wel een ode aan Tanizaki’s vrouw, al kan hij het hier ook niet laten om zijn fascinatie voor verval als rode draad door het vertelde heen te laten lopen (het blijft dan ook fictie). Het heeft in ieder geval een zeer gelaagd, indrukwekkend meesterwerk opgeleverd. Ik heb er weer een Japans werk bij dat ik tot mijn persoonlijke favorieten kan rekenen.

Blogpost