Buf-e Kur - Sadegh Hedayat (1941)

Bevreemdende roman. Niet verbazend, aangezien De Volkskrant het heeft over de Iranese Kafka – hoewel die parallel meer berust op Hedayats fascinatie voor het werk van Kafka en het feit dat ze allebei ambtenaar waren dan op een vermeende literaire gelijkenis. Want waar Kafka grote ontheemding oproept (bij de lezer) door ongewone situaties als “normaal” te presenteren (via normale personages die denken zoals u en ik), is Hedayats naamloze hoofdfiguur openlijk “anders dan het gepeupel”.

Aanvankelijk schept Hedayat een claustrofobische, bijzonder intrigerende sfeer, die de lezer als het ware besmet met de existentiële levensangst van het hoofdpersonage. Met het bestaan en haar intrinsieke zinloosheid als centrale thema, sluit het boek hoe dan ook beter aan bij de Franse literatuur uit de jaren ’50 (Sartre, Camus, …).
Eenmaal het verhaal zich echter uitsplitst in een tweede, gelijkaardig relaas, verliest de roman scherpte en gaat Hedayat spelen met een Oosters-geöriënteerde zin voor droombeelden en herhalingen. Plots raakt de roman doordrenkt van een abstract soort symboliek en verliezen de eigenlijke emoties aan belang. De roman blijft min of meer interessant, maar spreekt niet meer zodanig tot de verbeelding als in de eerste 50 bladzijden het geval was.

Dit is echter typisch zo’n boek dat zich niet in één keer laat lezen. De veelheid aan betekenissen die ongetwijfeld achter het verhaal verscholen liggen, laten zich immers niet op één hand tellen. Desondanks krijg ik het gevoel dat het boek in zijn onverholen kunstzinnige opzet een beetje aan zijn doel voorbij schiet. Want eenmaal symboliek en ideeën de overhand halen op de transparante structuur en de gehele sfeer, zitten we op een traject dat ook cineast Kim Ki-Duk niet vreemd is: veel gelaagdheid, maar te weinig menselijkheid...?
2,75*

Alhoewel ik de schrijver creatief vind, vond ik het boek toch tegenvallen. De sfeer was grimmig, maar ik vond de sfeer iets te duister en het verhaal iets te vaag. Ik heb na het lezen van het boek niet echt het gevoel dat het me iets heeft bijgebracht. Ik las het met de gedachte dat het nog leuk zou worden, maar dat werd het niet echt. Misschien snapte ik het ook niet hoor:) Toch een pluim voor de schrijver die me toch wel heeft laten genieten van een hele grimmige sfeer.

Dit boek is niet in het Arabisch geschreven, maar, uiteraard, in het Farsi. Ik vermoed dat deze fout het resultaat is geweest van een onvergeeflijke onwetendheid.

Mooi achtergrondartikel over de schrijver en dit boek in De Wereld Morgen. De Nederlandse editie van het boek werd dit jaar opnieuw uitgegeven door Jurgen Maas

Goed nieuws want de exemplaren van Coppens & Frenks zijn nergens meer verkrijgbaar. Het is een onvergetelijke leeservaring die ik iedereen aan kan raden...

Ik schrijf uitsluitend voor mijn eigen schaduw die nu, door het licht van de olielamp, zichtbaar is op de muur. Aan hem moet ik mezelf kenbaar maken.

De blinde uil is één van mijn lievelingsboeken en ik heb het meerdere keren gelezen. Je moet er wel voor in de juiste stemming zijn, maar ik was in de gelukkige omstandigheid dat ik een dag lang met koorts op bed lag dankzij een toegediende vaccinatie.
Vooral het eerste deel is werkelijk hallucinerend... en gruwelijk.

Naar mijn bescheiden mening is De blinde uil een hoogtepunt uit de wereldliteratuur en liefhebbers van Dostojevski, Kafka, Angst van Graciliano Ramos en de Japanners Kawabata en Tanizaki zullen dit zeker kunnen waarderen.

Voor menselijkheid moet je bij een misantroop als Hedayat niet zijn, maar misschien krijgt men wat meer sympathie voor deze gekwelde geest wanneer je weet dat hij vegetariër en een dierenliefhebber was.

Gehurkt naast mijn houtskoolkomfoor liet ik al mijn sombere gedachten opgaan in de exquise, hemelse rook van opium. Het was op dit moment mijn lichaam dat aan het denken was, dat droomde, dat geruisloos voortgleed: gewichtloos, onbezoedeld zwevend in een onbekende wereld vol onbekende kleuren en beelden. De opium had zijn plantaardige geest, zijn plantaardige, vertragende geest in mijn lichaam geblazen en ik reisde door een plantaardige wereld. Was ik zelf plantaardig geworden?

Te depressief om te leven, te angstig om er een einde aan te maken. Waar de schrijver de angst uiteindelijk overwint, zo blijft de strijd van de hoofdpersoon uit dit boek onbeslist. En dat levert inderdaad een hallucinerende en gruwelijke roman op. Maar geen moeilijke roman. Het taalgebruik is helder en het intense gevoelsleven van de hoofdpersoon wordt prachtig beschreven. Maar wat is het verhaal achter dat gevoelsleven? Daar is geen duidelijk antwoord op en daar houd ik van. In het tweede hoofdstuk werd ik enorm geprikkeld toen er allerlei herhalingen uit het eerste hoofdstuk terugkwamen. Hoe verhouden die herhalingen zich tot elkaar? Wat gebeurde er in hoofdstuk 1 en hoe is dat te herleiden uit de rest van het boek? Ik denk zelf dat de betoverende vrouw met de blauwe lotusbloem uiteindelijk zijn om haar dochter rouwende schoonmoeder blijkt te zijn die hij met cobra-gif om het leven brengt...

Bedankt ...stilte... voor de mooie leeservaring. Ik ga je tips voor Graciliano Ramos, Kawabata en Tanizaki zeker opvolgen!

Een roman met zo'n prachtige en intrigerende titel vraagt om zo snel mogelijk gelezen te worden, dan liefst nog in (quasi) één ruk op een koude, regenachtige, mistroostige lentedag.

Op de achterflap staat een citaat van hem - niet afkomstig uit het verhaal en dus daarom geen spoiler - die meteen met de deur in huis komt vallen: die deur is echter bijna volledig weggerot en het huis is een krot waarvan de fundamenten het elk moment van kunnen begeven: 'De mens is eenzaam en hulpeloos. Hij leeft in een vijandige wereld waarin hij niet thuishoort. Dat weet hij zelf ook: dat kun je aan zijn gezicht zien.' Op zich niets nieuws onder de pessimistische zon, al is de manier waarop Hedeyat deze grondgedachte overbrengt 'second to none'. (U vergeeft me deze flauwe rijm hopelijk wel).

Over dat gezicht dat boekdelen spreekt gesproken; uitgerekend daarover vond ik een van de krachtigste beschrijvingen terug: In mijn ogen zag ik een koortsige, vermoeide uitdrukking, als de ogen van een gekweld kind. Mijn gezicht straalde onthechting en gewichteloosheid uit, alsof alles wat met deze aarde, met zwaartekracht en mensen te maken had in mij was opgelost. - 'No Longer Human' - net niet in de letterlijke zin van het woord, grappig genoeg heb ik vandaag naast dit werk, ook die van Osamu Dazai besteld - het moest gewoon.

Het leven zou net zoals lentedagen een vreugdevol geschenk moeten zijn, al is daar in dit werk in de verste verte geen sprake van: het leven was ooit eens de moeite, als spelend kind voordat het onschuldige doorprikt werd door het besef dat uitgerekend dit de wereld is die we ervan afgebracht hebben en de kaarten die je toebedeeld werden bij voorbaat een verlies in het verschiet hebben liggen. Na regen, kwam bijtende zure regen die eigenlijk nooit echt gestopt is, die paar zonnestraaltjes (opium en alcohol) ten spijt want het zijn pleisters op een gapende, etterende wonde - en die zure regen blijft maar komen. Hedayat lijkt nóg een stap verder te gaan in zijn misantropisch nihilisme: zelfs het 'mens-zijn' verafschuwt hij met een gevoel die in een onverklaarbare diepte in zijn hart schuilt.

De Blinde Uil een werk is waarvan je weet dat je het zal willen herlezen om te trachten wat zaken te verhelderen. De eerste veertig bladzijden (eerste deel) vond ik het sterkst doordat er een kafkaiaanse sfeer geschept terwijl je totaal geen idee hebt wat je eigenlijk aan het lezen bent... In het tweede deel keren we dan halfslachtig in retrospectie terug, maar ook weer niet: momenten van luciditeit zijn al even neerslachtig als wanneer het hek van de dam is en de geest de vrije loop gaat. Het laatste deel dat amper twee bladzijdes omslaat omhult het werk in een nevel van onduidelijkheid, maar dan op die adembenemende manier die stil blijft doorzinderen.

De tijd verstreek. Een paar minuten, een paar uur, een paar eeuwen, weet ik veel. - fantastisch cynische zin die me op dat moment goed aan het lachen bracht. Want wat weet hij wel nog? Bitter weinig, vandaar dat hij steeds in herhaling valt en zijn omgeving op krampachtig dezelfde wijze blijft beschrijven; het zijn die laatste paar houvasten die langzaam en onvermijdelijk wegebben. Het leven zat al van het begin niet mee; maar waarom moest het dan nog eens zo aan toe? Maar de goden (als ze al bestaan) geven geen antwoorden. Ziekte kwelt hem op een wijze die je zelfs je ergste vijand niet zou toewensen: fysiek is hij een tikkende tijdbom, mentaal begeeft hij zich op een hellend vlak, oscillerend tussen waanzin en nóg meer waanzin - en het spook der schizofrenie komt ook steeds vaker in dat donker kamertje ronddolen, nachtmerries zijn de kers op de taart. Zelfmoord hoeft al niet meer, moord wel.

Voor alle duidelijkheid: het macabere zit hem in het kernachtige van de protagonist. Dit is een roman waar op typische wijze "weinig in gebeurt" en die het o.a. moet hebben van ijzersterke filosofische passages (hier over de dood) en levenservaringen en -opvattingen die unheimlich (sur)realistisch aanvoelen. De mens is nu eenmaal een heel rekbaar wezen, wie geluk heeft kan het nihilisme omzetten in een vorm van absurdisme (of zal zijn toevlucht zoeken in het geloof in iets), wie echter pech heeft; wordt op genadeloos pijnlijke wijze overgelaten aan het nietszeggende. Hedeyat trekt op meesterlijke wijze die laatste gedachtengang tot in haar uiterste consequentie door.

Wordt vervolgd na herlezing...

Erg leuk dat er hier interesse is voor deze prachtige roman!

Even als aanvullende informatie:

Er zijn naast de vertaling van Gert de Vries nog twee vertalingen van De Blinde Uil.
De eerste is van Jacques Hamelink uitgegeven bij Polak & Van Gennep (1965).
En ik ontdekte dat er bij Talenhuis een vertaling van Ali Soleimanie is verschenen (2010) en nog een aantal vertalingen door hem van Hadayat. Maar de vormgeving van deze boeken weerhoud mij voorlopig om er iets van aan te schaffen.

Wel heb ik nog een mooie verhalenbundel Zeven korte verhalen van Hedayat, uitgegeven bij Vazhe en rechtstreeks uit het Perzisch vertaald door Paul Slaats (1999).

Maar ik denk dat Sadegh Hedayat de schrijver is van één groot meesterwerk en dat is De Blinde Uil.