Kara Kitap - Orhan Pamuk (1990)

Een echt meesterwerk!

Een van de grootste ontdekkingen die ik als lezer de laatste 5 jaar heb gedaan. Orhan Pamuk excelleert op zoveel verschillende vlakken, zowel emotioneel als intellectueel. Het boek leest als een Oosterse variant op Harry Mulisch maar is zoveel beter. Het zet je als lezer continu op het verkeerde been en speelt een meesterlijk spelletje met filosofische vraagstukken als: wie is een mens eigenlijk? Vormen we onszelf of worden we gevormd door het geschreven woord? Is er iets als een ik? Hoe verhoudt het Oosten zich tot het Westen in kunst en cultuur? Hoe zit het met de moord op het vrije woord en de teloorgang van de religie in het moderne Turkije? En dat allemaal gekoppeld aan briljant gedetailleerde sfeerbeschrijvingen van Istanbul en een verhaal over verlies dat mij diep in de ziel heeft geraakt. Er zijn weinig schrijvers die zo fantastisch kunnen spelen met woorden en daarmee de grenzen van het geschreven medium weten te raken als Pamuk dat keer op keer doet. Als er ooit een schrijver is geweest die de nobelprijs voor de literatuur meer heeft verdiend dan deze man, dan moet ik hem nog tegenkomen.

Het Zwarte Boek gaat over identiteit. Wie ben je? Hoe kan je jezelf zijn? Hoofdpersoon Galip is een ingeslapen advocaat die erg opkijkt tegen zijn neef, de columnist Celal. Als hij wordt verlaten door zijn vrouw en ook Celal zoek is, hoopt Galip hen terug te vinden in de columns van Celal. Het boek is daarom opgebouwd uit afwisselend beschrijvende stukken en columns, waarin symboliek, geschiedenis en de stad Istanbul een hoofdrol spelen. De identiteit van de stad wordt hierin steeds in een ander daglicht geplaatst oost vs. west, religieus vs. seculier, heden vs. verleden. Pamuk bouwt zo een gelaagde roman waarin de verandering van identiteiten misschien wel de kern is om dichterbij jezelf te komen.
Hoewel dit bouwwerk literair erg geslaagd is, is het leesplezier laag. Het boek hangt aan elkaar van uitweidingen en de daden van Galip zijn alleen logisch vanuit het literaire bouwwerk, maar nauwelijks vanuit de psychologische ontwikkeling. Inleven in Galip wordt hierdoor vrijwel onmogelijk.

In het bovenstaande commentaar wordt Harry Mulisch genoemd als vergelijking en ik denk dat dit wel klopt. Ook bij Mulisch gaat vorm vaak boven karakter en verhaal, dat is ook bij dit boek van Pamuk het makke. Hoewel ik onder de indruk ben van de beschouwing over identiteit, vind het Zwarte Boek als roman daarmee niet helemaal geslaagd.