Austerlitz - W.G. Sebald (2001)
Duits
Psychologisch
332 pagina's
Eerste druk: Hanser,
München (Duitsland)
In de wachtkamer van het station van Antwerpen zit een man: jeugdig, met blond haar, zwarte wandelschoenen, een blauwe werkbroek en een oude rugzak, verdiept in het maken van aantekeningen en schetsen. De verteller van "Austerlitz" raakt gefascineerd en spreekt de man aan. Het is het begin van een relatie die zich door de decennia heen ontwikkelt en de verteller steeds meer in beslag neemt. Jacques Austerlitz is de naam van de raadselachtige vreemdeling, en als het toeval de twee mannen op de meest onverwachte plekken steeds weer samenbrengt, wordt stap voor stap het levensverhaal van deze eenzame, zwaarmoedige reiziger onthuld. Hoewel Austerlitz al jaren in Londen woont, is hij geen Engelsman. In de jaren veertig is hij als joods vluchtelingenkind in de pastorie van een klein dorp in Wales terechtgekomen. Hij groeit in eenzaamheid op bij het oudere, vreugdeloze domineesechtpaar, en als hij na jaren zijn herkomst en zijn ware naam te horen krijgt, weet hij waarom hij zich een vreemdeling tussen de mensen voelt.
De tal van foto’s die door het hele boek heen stonden, hadden voor mij geen toegevoegde waarde. Integendeel: het kwam daardoor allemaal veel te autobiografisch over. Nou zal dat autobiografische bij meer auteurs doorschemeren in hun fictie, maar door foto’s bewust gemaakt te worden van de echtheid van een verhaal, verliest het voor mij wonderbaarlijk genoeg aan kracht. Mijn verbeelding wordt tijdens het lezen beperkt en als gevolg daarvan blijft mijn gevoel soms wat op de vlakte hangen.
Het einde kwam voor mij als een verassing daar ik gehoopt had dat we in plaats van een cliffhanger meer zouden leren over het lot van Austerlitz vader of anders over zijn proces van het nooit zullen weten. Nu was de zoektocht die zo krachtig begon wat mij betreft nog niet ten einde en voelde ik daardoor na de laatste woorden zelf een leegte waar de hoofdpersoon en tal van de door hem (veel te veel) beschreven plaatsen mee doordrenkt waren. Misschien is dat wel de bedoeling van de auteur geweest. Mijn gemoed werd sowieso wat somber van dit boek.
Aan de andere kant krijgen we hier een indrukwekkend stuk voorgeschoteld over tijd, herinnering en verlies. Het hele boek staat vol met eindeloos lange en de meest prachtige zinnen waar ik soms pagina na pagina doorheen las en soms keer op keer op stuk liep omdat er weer eens een onverwachte wending inzat. Dit is zo een nieuwe en fascinerende manier van schrijven voor mij dat ik er zelfs op het einde nog niet aan gewend was. De acht pagina tellende zin staat inderdaad in dit boek, maar gezien het onderwerp dat behandeld wordt, werkt het wonderwel. Het lijkt mij dat de auteur letterlijk je adem wilde benemen bij deze afgrijselijke beschrijving waar lang naartoe wordt gewerkt. Maar naast de afgrijselijke dingen die Austerlitz en zijn nabestaanden is overkomen, staat dit boek ook vol met situaties waar je mond openvalt van de bewondering, soms zelfs bizar genoeg vermengd met dat afgrijzen. De beschrijving van een massa motten die bij een flonkerend licht door de nacht kris kras door elkaar heen vliegen terwijl ze toch hun individualiteit weten te behouden, het moment dat de schrijver in een afgelegen ruimte in een station de eerste flarden uit zijn vroegste jeugd terugvindt, de Duitse propaganda film die in slow motion wordt afgespeeld. Het zijn beelden die ik niet snel zal vergeten en waardoor ik blij ben dat ik dit boek heb gelezen.
