Mertvyje Doesji - Nikolaj Gogol (1842)

Ik heb alleen het eerste deel gelezen, maar het is werkelijk briljant. Het plot, hoewel erg dun, is fantastisch, en de omschrijvingen van de schrijver geweldig. Dingen die eigenlijk normaal niet in de verste verte grappig zijn, zijn hilarisch, en dingen die al van nature grappig zijn nog grappiger. Chapeau!

Een geweldig deel 1. Mooie zinnen, humoristisch, en in mijn geval fijn vertaald door Arthur Langeveld. Persoonsbeschrijvingen die me vaag doen denken aan die in Camera Obscura van Hildebrand.

Van deel 2 zal de interessante beschrijving van de verschillende soorten landheren me bijblijven. Ik begrijp de neiging om met de rest van deel 2 de open haard aan te maken. Een wat drammerig en humorloos pleidooi tegen corruptie en voor devote gelovigheid, gekoppeld aan de gedachte dat Russen onverbeterlijk zijn.

Omdat ik het idee heb dat het niet Gogols bedoeling is geweest dat deel 2 onaf gepubliceerd werd, beperk ik mijn stem tot deel 1.

Ik ga je daarin volgen, het lijkt me ook onjuist om deel twee zo zwaar te laten doorwegen: 4 --> 4.5*

Ik kan iedereen die slaapproblemen heeft, dit boek aanraden: je hoeft maar drie pagina's te lezen en je ogen beginnen alweer dicht te vallen. Allejezus, wat was het een worsteling om Dode Zielen uitgelezen te krijgen. Ik moet toegeven dat het uitgangspunt van het verhaal - het opkopen van dode zielen om daarop een hypotheek te nemen - erg leuk bedacht is en Tsjitsjikow op zijn reis ook wel enkele grappige figuren ontmoet. Kortom, ik zie het potentieel wel, maar het boeide me allemaal in het minst niet. De eerste twee, drie hoofdstukken vond ik nog wel aardig en bevatten enkele best grappige scènes, maar vervolgens kwam er maar geen schot in het verhaal. Enkele hoofdstukken waren eenvoudigweg variaties op het voorgaande en tegen de tijd dat het geroddel losbrak, was elke interesse alweer verdwenen. Hier en daar nog wel een leuke passage, maar het voelde allemaal zo... weinig relevant. Ik kreeg het idee dat het niet meer uitmaakte welke kant het verhaal opging, en na zo'n 150 bladzijden las ik ook alleen nog maar verder om 'm maar uitgelezen te hebben. Bij vlagen humoristisch, maar ontzettend vermoeiend en duidelijk (nog) niet aan mij besteed.

Het is moeilijk om goed op dit boek te stemmen. Omdat de meeste het er hier over eens zijn dat er per deel apart gestemd moet worden, is mijn stem 4* voor deel 1. Zelf vind ik echter het verhaal niet af. In de overblijfselen van deel 2 wordt er ook nog een heel licht geworpen op de afloop van het verhaal en het is zeer frustrerend dat niet alle bladzijden het overleefd hebben. Ik denk zelf persoonlijk dat het volledige verhaal een dikke 5 sterren had kunnen opleveren, maar ik kan nu ondanks dat ik genoten heb van deel 1 niet hoger stemmen als een 4 omdat ik gewoon het gevoel had dat het nog niet af was. Het eerste deel is wel ontzettend humoristisch en gedetailleerd omschreven zodat je je in veel gevallen in de schoenen van chichikov kunt verplaatsen en de reis door Rusland met hem meemaakt. Het is wat dat betreft een mooie zelfreflectie op het Rusland van die tijd. Kortom; Mooi boek, maar nog o zo veel meer potentie, en daarom doodzonde dat de rest ontbreekt!

De waarde van humor, spot en karikatuur heeft zich nogmaals bewezen. Gogol legt op meesterlijke wijze hiermee de ziel en het ware gelaat van de mens en samenleving bloot.

Het wordt ons duidelijk gemaakt dat de mens verre van zijn religieuze (waan)idealen verwijderd ligt, en dat het meer een masker is waaronder hij het maatschappelijke spelletje rustig door kan spelen. Geld, aanzien en status vormen het enige ideaal dat werkelijk wordt nagestreefd. Dit boek leert ons dat dit fenomeen niet zo actueel is als gedacht, en niet per se gebonden is aan de Westerse wereld en cultuur.
Hoe ‘ontwikkeld’, ‘beschaafd’, ‘goed’ of ‘verheven’ we ook denken dat we zijn, onze onderliggende streefdoelen zijn vaak een stuk goedkoper en primitiever dan we durven toegeven. En mensen als Gogol zouden we eeuwig dankbaar moeten zijn om ons hiermee met de neus op de feiten te duwen.

Deel 1 van Dode Zielen was voornamelijk een spottende afspiegeling van de maatschappelijke werking binnen de Russische gemeenschap. De absurdheid van de handelszieke mens en het gejaag naar een hogere positie was zeer herkenbaar en bij wijlen hilarisch.
Toch kon deel 2 me eigenlijk meer bekoren. Landheren die de ‘verlichte’ maatschappij verachten en eerder kiezen voor het eerlijke ‘bloed en zweet’, deze personages en settingen konden me meer vasthouden dan het licht eentonige uit deel 1; en ook hiermee weet Gogol een prachtige en hilarische karikatuur te creëren. Zeer jammerlijk dat van dit deel zoveel verloren is gegaan...

Kortom: o zo herkenbare absurde en hilarische dialogen, en op het eerste zicht alledaagse taferelen, weet Gogol als een absolute parel van diepgang en inzicht voor te schotel aan de lezer. Dit is waarlijk een parel van een klassieker!

Ik sluit mij aan bji tomzorz. In deel 1 wordt het plot geheel uitgewerkt, in deel 2 zitten de 'filosofische' ideeën verwerkt in de ideeën van de landheren. Het is jammer dat het tweede deel niet af is. Soms heb ik ook het gevoel dat het niet twee delen zouden moeten zijn, maar dat bepaalde hoofdstukken nog wel tussen hoofdstukken in het eerste deel gerangschikt zouden kunnen worden.

Dode zielen is de meest misleidende titel van alle boeken die ik ooit gelezen heb. Ik wilde het boek al langere tijd lezen zonder dat ik wist waar het over ging, maar afgaande op de titel had ik het idee dat het verhaal en de toon wel vreselijk zwaarmoedig en deprimerend zouden zijn.

Niets is minder waar; Dode zielen is eigenlijk heel grappig. Het verhaal heeft niet veel om het lijf, als je tenminste naar de grote lijnen kijkt. Er gebeurt nauwelijks iets. Gogol heeft echter wel veel aandacht voor de meest absurde details, die vaak helemaal niets met het verhaal van doen hebben en juist daardoor zo grappig zijn. De meeste personages zijn volstrekt karikaturaal, maar wel heel vermakelijk. Tsjitsjikov zelf komen we pas in het laatste hoofdstuk echt te kennen - dat wil zeggen, het laatste hoofdstuk van het eerste deel.

De onvoltooide staat van Dode zielen is meteen ook het grootste nadeel. Het eerste deel is vrij netjes afgesloten maar het tweede deel is behoorlijk rommelig. Als er nou geen tweede deel was geweest, dan had ik het einde wat onaf gevonden maar dan had het alsnog voor een afgerond boek kunnen doorgaan. Nu krijgen we fragmenten uit het tweede deel te lezen en dat maakt nieuwsgierig naar meer. Waar in het eerste deel de personages alleen van belang zijn voor hun relatie met Tsjitsjikov krijgen ze in het tweede deel veel meer eigen aandacht. Allereerst lezen we over Tentetnikov, een gedesillusioneerd man en nogal droevig personage, die door Tsjitsjikovs bezoek zowaar lijkt op te leven. Helaas verdwijnt Tentetnikov abrupt uit het verhaal, alleen in het laatste hoofdstuk kun je lezen dat hij een misdaad tegen de grondwet begaan schijnt te hebben. Geen idee wat er in de tussentijd gebeurt is, en aangezien ik Tentetnikov een boeiend personage vond is dat erg jammer. Platonov, eveneens een melancholische man die door Tsjitsjikovs bezoek wel eens zou kunnen veranderen, en eveneens een interessant personage, is hetzelfde lot beschoren.

Ook vind ik de toon van het tweede deel niet altijd even geslaagd. Gogol lijkt hier te veel te proberen en slaat aan het preken. Dat zou op zich nog niet zo'n probleem zijn geweest als hij even goed was geweest in preken als in bespotten en observeren, maar helaas. En dan hebben we natuurlijk het feit dat het tweede deel niet alleen midden in het verhaal eindigt, maar ook midden in een hoofdstuk en zelfs midden in een zin. Erg jammer. Het leek er namelijk juist op dat het tekort aan verhaallijn in het eerste deel hier gecompenseerd zou worden. Een ander klein minpunt is dat Gogol af en toe achteloos met antisemitische uitspraken strooit. Dat zal wel aan de tijdsgeest te wijten zijn, maar toch.

Als ik het eerste deel is los bekeken zeer goed geslaagd qua toon en beschrijvingen, maar er ontbreekt net iets teveel verhaal. Het tweede deel is minder geslaagd qua schrijfstijl, maar desalniettemin is het moeilijk verteerbaar dat we er zoveel van moeten missen omdat het verhaal net goed op gang leek te komen. Wie weet hoe ik dit beoordeeld zou hebben als alles af was geweest. Nu blijft het bij vier sterren - niet slecht, maar Dode zielen in voltooide staat had briljant kunnen zijn.

Uitgebracht in nieuwe vertaling door Van Oorschot

Dode zielen - vanoorschot.nl

Wow, dat lijkt me een interessante vertaling.
Temeer omdat men beweert dat Van Oorschot als enige alle fragmenten bevat die Gogol aan het vuur liet ontsnappen plus dat er nog een aantal brieven zijn toegevoegd als een soort van extraatje.


Ik ben bijzonder benieuwd !!!

De recensies zijn in alle geval zeer lovend.

*****

NRC Lux Literaire fictie algemeen Besproken in NRC Besproken 06-06-2014 : Dode zielen - nrclux.nl

*****

Dode zielen | Fictie | Boeken Volkskrant

Wat heeft dit met Gogol te maken?

oeps, foutje.

Ik lees nooit flapteksten. Zodra ik heb besloten een boek te willen lezen, probeer ik met zo min mogelijk kennis over het boek eraan te beginnen. Dat heeft voor het eerst slecht uitgepakt. Ik was niet voorbereid op dit fiasco, want dat is het toch een beetje. Het eerste deel is tof: ik heb gelachen, raakte geïntrigeerd door de vraag wat we nou precies van onze 'held' moesten vinden, Gogol bewijste zich als begenadigd schrijver en ik was benieuwd hoe het zou aflopen. Wat een anti-climax! Tijdens het tweede deel heb ik meerdere malen gedacht: 'waar doe ik het allemaal voor?' Ik snap eerlijk gezegd niet hoe dit boek zo'n hoog gemiddelde kan scoren. Dit boek is gewoon niet af en slaat in zijn staat precies nergens op. Er zitten geweldige fragmenten in die bewijzen wat de grootse potentie van dit boek is, maar potentie en daadwerkelijk staat moeten niet verward worden. Ik zou dit boek niemand aanraden. Drie sterren omdat de kwaliteit van wat er geschreven is, geen onvoldoende toelaat.

Ik durf wel te stellen een liefhebber te zijn van Russische literatuur uit de 19e eeuw, en deze van Gogol was één van die grote werken die ik nog niet had gelezen. Wel kende ik een aantal kortere werkjes van hem die me ten zeerste bevielen en bij deze zag ik kwalificaties als briljant en 'met een humor van alle tijden' langskomen; ik heb schijnbaar iets gemist.

Het is niet eens dat ik de humor niet leuk vind, ik kan die er überhaupt niet in ontdekken. Verder is het meer van hetzelfde, in een wat vervelende populair aandoende stijl dat me bij Céline ook al tegenviel (die heb ik nooit uitgelezen), chaotisch en rommelig soms en gewoonweg niet leuk. Ergens in het midden zitten een aantal passages die de moeite wel degelijk waard zijn en dat éne stukje kortverhaal, maar verder kon het me geen éne lor boeien. Enkel als begrip voor het huidige Rusland kan die boek dienen, waarom men toch achter een sterke man als Poetin aan blijft lopen. Simpel, dit Rusland is zo onmetelijk groot, je moet wel een alleenheerser hebben waarbij angst een beetje meehelpt, want anders is dit land onbestuurbaar. 1,5* en voer voor de politici, dat wel.

Mooi grappig boek

Na hier wat vernomen te hebben, en na het eerste hoofdstuk zeer graag gelezen te hebben, denk ik dat ik enkel het eerste deel ga lezen. Blijf een lezer die leesplezier wil ervaren, en vermoed dat ik dat minder ga hebben bij het onafgewerkte tweede deel.

Heerlijk boek dat kritisch is maar ook meer dan genoeg hilarische situaties en met name omschrijvingen bevat. Ik moet wel bekennen dat ik nu enkel over Deel I spreek; Deel II kon me stukken minder bekoren, maar goed; daar is al voldoende over gesproken.

De reizen, gesprekken en beschrijvingen van Tsjitsjikov zijn levendig en bij vlagen ontzettend meeslepend. Ik heb genoten.

Moeilijk te beoordelen... Vooral omdat het uit een andere tijd stamt én onafgewerkt is. De humor, de zedenschetsen en karakter-karikaturen komen nog wel uit de verf, maar waar het verhaal precies naartoe ging, blijft me een beetje onduidelijk.
Ik neem aan dat Tchtchikow gewoon probeerde de grote meneer uit te hangen door certificaten te verzamelen van mensen die allemaal voor hem werkten, terwijl hij helemaal geen grond en eigendom bezat en daarom certificaten verzamelde van mensen die al gestorven waren. Daar kon hij dan mee uitpakken in de high society en opklimmen op de sociale ladder zonder daarvoor te hoeven werken.
Zien andere lezers dat ook zo of is dit niet de juiste interpretatie?

In het laatste stuk van deel 1 staat uitgelegd dat hij de dode zielen kocht om ze, tezamen met elders goedkoop te kopen grond, te verpanden.

Voor mij haalt de uitleg de angel uit het verhaal, want het verhaal blijft juist intrigerend zolang de motieven onduidelijk blijven. Met de beschrijving van de voorgeschiedenis van Tchitchikov en zijn intenties in het slot van deel 1, eindigt Dode Zielen voor mij eerder te laat dan te vroeg. Ik kan me ook maar moeilijk voorstellen hoe vanuit dit vertrekpunt (met alle kaarten open op tafel) er nog zinvol vervolg gegeven had kunnen worden aan het verhaal. Sowieso vind ik deel 1 onevenwichtig, met de repetitieve opeenvolging van bezoeken in de eerste helft. Alsof een geweldig idee voor een kort verhaal geforceerd is opgerekt tot een volledige roman.

Er is meer wat vreemd overkomt, maar ook wel bijdraagt aan de unieke sfeer van het boek. In Van het Reve's Geschiedenis van de Russische Literatuur las ik dat Gogol in zijn leven amper in een provinciestad was geweest, en weinig van het land wist. De slotpassage, waarin Rusland als een metaforische driespan andere volkeren voorbijsnelt, voorziet Van het Reve van de observatie dat vanwege slechte wegen de driespannen nergens zo traag gingen als in Rusland. Bedoeld of niet, de ironie is ook zo wel voelbaar na 200 pagina's van kleinzieligheid en menselijke tekorten. Het is een paradox die ik vaker tegenkom in Russische literatuur: er wordt vaak hoog opgegeven en uitgeweid over de 'de Rus' en de 'Russische ziel', maar individuele Russen gunnen elkaar nog niet het licht in de ogen en gruwen van de tekortkomingen bij anderen. Ook in Dode Zielen wordt er weer heel wat afgekankerd, wat het boek ook wat eentonig en voorspelbaar maakt. Gelukkig is er de vaak subtiele humor die eea leesbaar houdt. Was een 3, blijft een 3.

Viel me uiteindelijk toch niet mee.

Kon de humor in het begin wel waarderen en de eerste hoofdstukken vond ik erg vermakelijk, maar vanaf dan wordt het grotendeels een herhaling van zetten en sloeg bij mij de verveling toe. Niet alleen het verhaal werd eentonig, maar ook de ironische stijl vond ik na verloop van tijd niet meer zo boeiend. Mijn interesse werd door de laatste paar hoofdstukken ook niet opnieuw gewekt helaas. Zo heb ik uiteindelijk weinig plezier aan dit boek beleefd.

Ben er nog niet helemaal door... maar wat een hilarisch en scherp boekje... Een topidee voor een schelmenroman, en Gogol' is een held in het droog bechrijven van alle bijspersonages , die elk hun eigen vreemde gewoonten hebben. En dat in de vroege 18de eeuw, toch knap.

Gogol had de bedoeling een grootse trilogie te schrijven, gemodelleerd naar de Divina Commedia. In het tweede en derde deel zou Tsjitsjikov tot inkeer komen en z’n leven beteren. Uiteindelijk heeft de schrijver het tweede deel grotendeels verbrand en is hij aan het derde nooit begonnen. Misschien was hij zelf tot de conclusie gekomen dat het boeiender is om over een oplichter te lezen dan over een halve heilige. Door als hoofdpersonage geen nobele held te kiezen maar een smeerlap of poshlost heeft hij de negatieve kantjes van zichzelf en van de maatschappij erin kunnen verwerken. Als lezer kun je gemakkelijk meeleven met deze antiheld, want wie droomt er niet van om snel en gemakkelijk rijk te worden?

Pas in het laatste hoofdstuk van het eerste deel wordt duidelijk waarom Tsjitsjikov al die dode lijfeigenen of “zielen” opkoopt. Hij is van plan een goedkoop stuk grond te kopen in Cherson, in het zuiden van de Oekraïne, om aldus de officiële bezitter te worden van een landgoed met pakweg duizend zielen. Dat wil hij als onderpand gebruiken om een groot geldbedrag te lenen bij de staat. Of dat plan zou werken, is moeilijk in te schatten. Tsjitsjikov komt charmant over en weet hoe hij individuen om z'n vinger kan winden. Bij de ene doet hij dat met kruiperig gevlei, bij de andere gedraagt hij zich familiair alsof hij er al jaren vriend aan huis is.

De kwaliteit zit vooral in de humoristische schrijfstijl. Niet zozeer de gebeurtenissen op zich zijn grappig, maar wel de manier waarop ze verteld worden. Een hoogwaardigheidsbekleder die in het ene hoofdstuk uitvoerig geprezen wordt, wordt in het volgende hoofdstuk met de grond gelijk gemaakt. Gogol gebruikt beeldende vergelijkingen. Zo beweert hij dat iemands hoofd de vorm heeft van een pompoen en vergelijkt hij Rusland met een voortrazende trojka. Aan elk volk kent hij een nationaal karakter toe. Zo zijn Duitsers rationeel, grondig en strak georganiseerd, terwijl Russen impulsief en onstuimig zijn. Het ontstaan van een roddelcampagne wordt ook mooi beschreven. Ten slotte zijn er de passages waarin de auteur met zin voor zelfspot voorspelt dat lezers en critici zich tegen hem zullen keren. Dit is inderdaad gebeurd, maar op termijn zou hij erkenning krijgen als een van de sleutelfiguren van de Russische literatuur.

Ik had hier toch wat meer van verwacht.

In het begin was ik nog enthousiast, met name door de komische beschrijvingen van de personages, zoals bij de introductie van Sobakevitsj: Zoals bekend zijn er op de wereld heel wat gezichten die op zijn janboerenfluitjes zijn afgewerkt, zonder gebruik te maken van fijne instrumenten zoals vijltjes en boortjes, gewoon uit de losse pols; een haal met de bijl en de neus was klaar, een tweede maal, en dat waren de lippen, met een grote boor de ogen erin gemaakt en daarna ongeschaafd in de wijde wereld losgelaten met de woorden: ' hij leeft!'

Ondanks die grappige beschrijvingen wist het verhaal met nergens echt te grijpen. In deel 1 kwam dat vooral door de herhaalde bezoeken aan de landheren, die weliswaar komisch omschreven werden maar toch ook snel verveelden. Het concept met de dode zielen - en de daaraan verbonden reis - is aardig, al vond ik het verhaal niet overal even leesbaar. In deel 2 voelde de hele reis van Tsjitsjikov sowieso een beetje willekeurig. Veel humor kon ik daar ook niet ontdekken, waardoor het boek voor mij als een nachtkaars uit ging.

Deze staat op mijn verlanglijstje.. Ik twijfel tussen de vertaling van Aai Prins en die van Arthur Langeveld. Wat is jullie mening over (één van deze) vertalingen?