Krejtserova Sonata - Lev Tolstoj (1890)
Alternatieve titels: De Kreutzersonate | The Kreutzer Sonata | Крейцерова Соната
mijn stem
3,98
(52)
52 stemmen
Russisch
Psychologisch
128 pagina's
Eerste druk: A. Deubner,
Berlijn (Duitsland)
Tijdens een nachtelijke treinreis hoort een anonieme reiziger het relaas aan van Pozdnysjev, een man die zijn vrouw vermoordde. Niet alleen beschrijft deze gedetailleerd zijn eigen huwelijk, tevens is zijn verhaal een radicale aanklacht tegen de maatschappij. Fel bekritiseert Pozdnysjev de algemene huwelijksmoraal waardoor hij tot zijn daad kwam.
- nummer 224 in de top 250
zoeken in:
0
geplaatst: 12 oktober 2006, 08:49 uur
Zelden heb ik zo'n radicaal en fel boek gelezen. Het is onvoorstelbaar, maar deze kenmerken hebben er zelfs toe geleid dat dit boek verboden is geweest, onder andere in Amerika. Tolstoj werd beschuldigd van perversiteiten nota bene.
De Kreutzersonate is een soort raamvertelling. Het relaas van de hoofdpersoon, tijdens een nachtelijke treinreis, begint met een discussie over huwelijk en liefde. Hoewel ik het niet direct met Tolstoj eens ben is zijn visie wel fascinerend. Op sommige punten zijn de analyses haarscherp, de veroordeling idem dito.
Daarna vervolgt het verhaal met een praktijkvoorbeeld, het huwelijk van de man die al in het begin van het boekje als moordenaar wordt gepresenteerd. Schitterend wordt dit beschreven, de ontknoping is zeer doordringend. Vooral de kreet van zijn vrouw: "hij heeft me vermoord!"
Heel goed boek, het leest als een trein en heeft een enorme inhoud. Dicht tegen de 4,5 aan, maar ik houd het op 4*.
De Kreutzersonate is een soort raamvertelling. Het relaas van de hoofdpersoon, tijdens een nachtelijke treinreis, begint met een discussie over huwelijk en liefde. Hoewel ik het niet direct met Tolstoj eens ben is zijn visie wel fascinerend. Op sommige punten zijn de analyses haarscherp, de veroordeling idem dito.
Daarna vervolgt het verhaal met een praktijkvoorbeeld, het huwelijk van de man die al in het begin van het boekje als moordenaar wordt gepresenteerd. Schitterend wordt dit beschreven, de ontknoping is zeer doordringend. Vooral de kreet van zijn vrouw: "hij heeft me vermoord!"
Heel goed boek, het leest als een trein en heeft een enorme inhoud. Dicht tegen de 4,5 aan, maar ik houd het op 4*.
0
geplaatst: 1 november 2008, 21:37 uur
“Als ik een jonge man de lust in de vrouw zou willen benemen, dan zou ik hem daartoe niet in een ziekenhuis voor syphilitici brengen, maar hem in mijn eigen ziel laten blikken, hem de duivels laten zien die mijn ziel verscheurden.”
Dit is wat het hoofdpersonage van deze novelle verteld naar aanleiding van diens relaas over zijn dramatisch huwelijksleven. En zo moet dit gehele werkje opgevat worden: als een heftig pamflet tegen het huwelijk, het “op een zedeloze manier samenleven van man en vrouw”. Het eerste deel is een bijna woedende polemiek en daarna komt het exemplarisch verhaal uit de praktijk.
Volgens Tolstoj bestaat de liefde niet, enkel de drift. Hij fulmineert tegen de (veralgemeende) mannelijke losbandigheid, de vrouwelijke behaagzucht en de wetenschap die het bevredigen van de menselijke drift als natuurlijk ziet. Het huwelijk is een anomalie die vroeg of laat uitdraait op bedrog of dwang, de hel om samen te leven nadat de “liefde” voorbij is. Enkel scheiding of (zelf)moord biedt soelaas.
Op een bepaald punt concludeert ons personage dat “vleselijke hartstocht de volmaking van de mensheid in de weg staat”. De oplossing is seksuele onthouding, “het aanzien van de maagdelijke staat als de hoogst menselijke”.
Je kan alleen maar lachen als je zoiets leest, maar het verhaal dat Tolstoj daarna verweeft met deze “theorie” is wel heel menselijk. En hij schrijft mooie dingen over de muziek, die als een transcendent personage een scharnier- (schuld) functie vervult, want “het intieme contact tussen twee mensen die zich aan de edelste kunst wijden is een belangrijke oorzaak van overspel”. De band van de muziek tussen twee personen zou de verfijnste van alle zinnelijke gevoelens zijn...
De vertelling is heel nauwgezet opgebouwd en in balans met de stijl. Neem daarbij het aangrijpend einde en je krijgt toch wel een goed boek.
Dit is wat het hoofdpersonage van deze novelle verteld naar aanleiding van diens relaas over zijn dramatisch huwelijksleven. En zo moet dit gehele werkje opgevat worden: als een heftig pamflet tegen het huwelijk, het “op een zedeloze manier samenleven van man en vrouw”. Het eerste deel is een bijna woedende polemiek en daarna komt het exemplarisch verhaal uit de praktijk.
Volgens Tolstoj bestaat de liefde niet, enkel de drift. Hij fulmineert tegen de (veralgemeende) mannelijke losbandigheid, de vrouwelijke behaagzucht en de wetenschap die het bevredigen van de menselijke drift als natuurlijk ziet. Het huwelijk is een anomalie die vroeg of laat uitdraait op bedrog of dwang, de hel om samen te leven nadat de “liefde” voorbij is. Enkel scheiding of (zelf)moord biedt soelaas.
Op een bepaald punt concludeert ons personage dat “vleselijke hartstocht de volmaking van de mensheid in de weg staat”. De oplossing is seksuele onthouding, “het aanzien van de maagdelijke staat als de hoogst menselijke”.
Je kan alleen maar lachen als je zoiets leest, maar het verhaal dat Tolstoj daarna verweeft met deze “theorie” is wel heel menselijk. En hij schrijft mooie dingen over de muziek, die als een transcendent personage een scharnier- (schuld) functie vervult, want “het intieme contact tussen twee mensen die zich aan de edelste kunst wijden is een belangrijke oorzaak van overspel”. De band van de muziek tussen twee personen zou de verfijnste van alle zinnelijke gevoelens zijn...
De vertelling is heel nauwgezet opgebouwd en in balans met de stijl. Neem daarbij het aangrijpend einde en je krijgt toch wel een goed boek.
0
geplaatst: 19 juli 2009, 19:23 uur
Sterk pamflet van Tolstoj, inhoudelijk en styllistisch. Natuurlijk praat Tolstoj zelf tegen de lezer, in één grote monoloog, maar doet dit slim via een personage in het boek. En vaak worden bepaalde ideeën en visies herhaald, maar net steeds op een andere manier. Overal wordt een andere nadruk op gelegd, steeds een andere metafoor, waardoor het niet gaat vervelen.
Inhoudelijk is Tolstoj scherp, met vele rake constateringen, die na 120 jaar nog steeds gelden. Of hij overal gelijk in heeft, dat weet ik, maar bepaalde zaken en aspecten van het huwelijk heeft hij heel juist beschreven. Bijvoorbeeld dat men het als normaal ziet, dat het zo hoort. En dat men de waarheid, het verschrikkelijke, niet kan of niet wil zien.
Zeker het laatste gedeelte, het voorbeeld uit het leven van de verteller, is mooi en emotioneel. En het maakt het hele pamflet van daarvoor reëel, menselijk en begrijpelijk.
Inhoudelijk is Tolstoj scherp, met vele rake constateringen, die na 120 jaar nog steeds gelden. Of hij overal gelijk in heeft, dat weet ik, maar bepaalde zaken en aspecten van het huwelijk heeft hij heel juist beschreven. Bijvoorbeeld dat men het als normaal ziet, dat het zo hoort. En dat men de waarheid, het verschrikkelijke, niet kan of niet wil zien.
Zeker het laatste gedeelte, het voorbeeld uit het leven van de verteller, is mooi en emotioneel. En het maakt het hele pamflet van daarvoor reëel, menselijk en begrijpelijk.
0
geplaatst: 30 augustus 2009, 17:40 uur
Op mij maakte dit boek toch niet heel veel indruk. Inhoudelijk is het zeker origineel, en rijk, maar los van het feit dat ik het maar zelden met hem eens was vond ik niet altijd even scherp en rijk als de users hierboven. Het is zeker bij vlagen bijzonder raak, en voor zo'n oud werk is dat heel bijzonder. Ik klink verder misschien wat te negatief, en ik vond dit een gemakkelijke 3,5*, maar een meesterwerk of iets wat daar in de buurt komt is het voor mij absoluut niet.
0
geplaatst: 12 juli 2010, 18:13 uur
Dit boek heeft een diepe indruk op mij nagelaten. Het geeft een scherp en uitvoerig relaas over de maatschappij, en vooral de rol van het huwelijk hierin.
Ondanks dat het een dikke eeuw geleden geschreven is, lijkt het alsof het even goed in deze tijd en plaats zou kunnen zijn.
Ondanks dat het een dikke eeuw geleden geschreven is, lijkt het alsof het even goed in deze tijd en plaats zou kunnen zijn.
1
geplaatst: 7 maart 2016, 20:32 uur
Vanaf het begin deed deze korte roman me veel meer denken aan Dostojevski dan aan Tolstoj. Dostojevski’s romans hebben vaak een koortsige sfeer, met personages die gebukt gaan onder onorthodoxe zienswijzen die tot in het extreme worden nageleefd. Psychologische wrakken zijn dan ook aan de orde van de dag, terwijl opgewonden bekentenissen vaak de sleutelscènes vormen. Ziedaar de inhoud van De Kreuzersonate, één lange bekentenis van een nerveuze man die ageert tegen ‘onnatuurlijke’ concepten als liefde en het huwelijk.
De vertelling vindt plaats in een trein, en hoewel daar maar met korte onderbrekingen op terug wordt gekomen, zorgt het toch voor een bepaalde stuwende kracht in het verhaal. De ontwikkeling is rechtlijnig en onvermijdelijk (ook omdat de man al aan het begin verklaart dat hij zijn vrouw vermoord heeft), gelijk de nachtrit die de reizigers doormaken. Voor Tolstoj stond de trein ook symbool voor de moderne tijd, die, zeker in deze late fase van zijn leven, niet bepaald veel goeds bracht.
En daarmee komen we bij de inhoud van de roman, die indertijd al als controversieel gold en ook nu door weinigen omarmt zal worden. De grote kracht van de roman vind ik de totaal onsentimentele kijk op concepten die normaal met een dikke laag romantiek bedekt zijn; liefde, huwelijk, seks. Zeer belangrijke drijfveren in het menselijk leven, maar als zodanig zelden kritisch bevraagd in literatuur. Tolstoj doet dat wel, met grote retorische kracht en nietsontziend. De vraag of de lezer zich kan vinden in de denkbeelden is wat mij betreft van ondergeschikt belang: literatuur moet niet behagen maar uitdagen. De provocerende ideeën in dit werkje dagen zonder meer uit met een andere blik naar het leven te kijken, en, goed of fout, dat is wat goede literatuur moet doen.
De vertelling vindt plaats in een trein, en hoewel daar maar met korte onderbrekingen op terug wordt gekomen, zorgt het toch voor een bepaalde stuwende kracht in het verhaal. De ontwikkeling is rechtlijnig en onvermijdelijk (ook omdat de man al aan het begin verklaart dat hij zijn vrouw vermoord heeft), gelijk de nachtrit die de reizigers doormaken. Voor Tolstoj stond de trein ook symbool voor de moderne tijd, die, zeker in deze late fase van zijn leven, niet bepaald veel goeds bracht.
En daarmee komen we bij de inhoud van de roman, die indertijd al als controversieel gold en ook nu door weinigen omarmt zal worden. De grote kracht van de roman vind ik de totaal onsentimentele kijk op concepten die normaal met een dikke laag romantiek bedekt zijn; liefde, huwelijk, seks. Zeer belangrijke drijfveren in het menselijk leven, maar als zodanig zelden kritisch bevraagd in literatuur. Tolstoj doet dat wel, met grote retorische kracht en nietsontziend. De vraag of de lezer zich kan vinden in de denkbeelden is wat mij betreft van ondergeschikt belang: literatuur moet niet behagen maar uitdagen. De provocerende ideeën in dit werkje dagen zonder meer uit met een andere blik naar het leven te kijken, en, goed of fout, dat is wat goede literatuur moet doen.
0
geplaatst: 23 februari 2017, 15:30 uur
In mijn boek staan 3 verhalen. Is dat bij de andere lezers ook zo? En moet je het boek beoordelen op alle 3 de verhalen of alleen op de Kreutzersonate?
0
geplaatst: 23 februari 2017, 15:31 uur
Dagboek van een krankzinnige en heer en knecht heten de andere verhalen.
0
geplaatst: 23 februari 2017, 15:36 uur
Kafka schreef:
In mijn boek staan 3 verhalen. Is dat bij de andere lezers ook zo? En moet je het boek beoordelen op alle 3 de verhalen of alleen op de Kreutzersonate?
In mijn boek staan 3 verhalen. Is dat bij de andere lezers ook zo? En moet je het boek beoordelen op alle 3 de verhalen of alleen op de Kreutzersonate?
Alleen de Kreutzer. Is een apart verhaal. Ik heb die in een bundel met de dood van Ivan iljitsj.
2
geplaatst: 4 juni 2019, 15:54 uur
De derde novelle van Tolstoj die ik lees en opnieuw is het een schot in de roos. Wat is het toch met die Russische literatuur dat ze zo tijdloos is, dat het zo de essentie weet te raken? Ook in de Kreutzersonate is het weer raak. We luisteren vanuit het gezichtspunt van een anonieme reiziger naar een emotioneel verhaal van Pozdnysjev. Hij heeft zijn vrouw vermoord, dat wordt snel duidelijk. Wat volgt is een kritische uiteenzetting over waarom het huwelijk tussen een man en een vrouw slechts zelden werkt, een scherpzinnig beeld dat ook in deze tijd van gelijkheid tussen mannen en vrouwen en de me-too-beweging, nog steeds relevant is.
“De slavernij van de vrouw bestaat immers alleen maar daarin dat de mannen het wensen en het heel juist vinden haar als middel tot genot te gebruiken. Wel, men bevrijdt de vrouw, geeft haar allerlei rechten die de man ook heeft, maar men blijft haar beschouwen als middel tot genot, zo voedt men haar in haar jeugd op en de publieke opinie doet de rest. En zij blijft dezelfde vernederde, verdorven slavin, en de man is nog steeds dezelfde verdorven slavenhouder.”
Ja, dat bijt. Op een gegeven moment neemt de emotie van Pozdnysjev de overhand. Wat volgt is de ongelukkige liefdesgeschiedenis van de hoofdpersoon met zijn vrouw die eindigt in de moord. De manier waarop dit wordt beschreven is subliem.
“De slavernij van de vrouw bestaat immers alleen maar daarin dat de mannen het wensen en het heel juist vinden haar als middel tot genot te gebruiken. Wel, men bevrijdt de vrouw, geeft haar allerlei rechten die de man ook heeft, maar men blijft haar beschouwen als middel tot genot, zo voedt men haar in haar jeugd op en de publieke opinie doet de rest. En zij blijft dezelfde vernederde, verdorven slavin, en de man is nog steeds dezelfde verdorven slavenhouder.”
Ja, dat bijt. Op een gegeven moment neemt de emotie van Pozdnysjev de overhand. Wat volgt is de ongelukkige liefdesgeschiedenis van de hoofdpersoon met zijn vrouw die eindigt in de moord. De manier waarop dit wordt beschreven is subliem.
0
geplaatst: 25 juni 2021, 18:19 uur
Deze novelle over een passionele moord neemt een bijzondere plaats in in het oeuvre van Tolstoj, niet zozeer vanwege de gebeurtenissen waarover ze handelt, maar wegens de controversiële opvattingen over het huwelijk en de vleselijke liefde.
Het omkaderende verhaal duurt minder dan vierentwintig uur, en speelt zich volledig af in een coupé van een slaaptrein - mogelijk op de Trans-Siberische Spoorlijn. Meteen ontspint zich een discussie met twee tegengestelde opvattingen over het huwelijk. De naamloze ik-verteller is een neutrale toehoorder.
Het verhaal-in-het-verhaal komt van de subjectieve verteller Pozdnysjev. Z’n jaloezie beschrijft hij met de metafoor van een wild beest in een kooi. Hij onthult meteen dat hij vrijgesproken is voor de moord op z’n vrouw. Destijds kon overspel hiervoor als juridisch argument aangevoerd worden. Strikt gezien is dit overspel nochtans niet bewezen.
Wellust beschouwt Pozdnysjev als een zonde. Hij voert drie oorzaken aan voor de verdorvenheid van de moderne stadsmens: overmatige vleesconsumptie in combinatie met een gebrek aan lichaamsarbeid, jonge vrouwen die zich mooi maken om een echtgenoot aan de haak te slaan, en de hypnotiserende kracht van muziek. Bij dat laatste moet zelfs Beethoven het ontgelden.
Tolstoj slaat met een voorhamer alle romantische illusies aan diggelen. In een nawoord pleit hij tegen voorbehoedsmiddelen en vóór seksuele onthouding - opmerkelijk voor een man met dertien kinderen. Z’n houding ten aanzien van vrouwen is dubbelzinnig. Z’n opvattingen zijn bijwijlen even conservatief als die van het Vaticaan, maar hij weet ze beter te beargumenteren en het levert betere literatuur op.
Het omkaderende verhaal duurt minder dan vierentwintig uur, en speelt zich volledig af in een coupé van een slaaptrein - mogelijk op de Trans-Siberische Spoorlijn. Meteen ontspint zich een discussie met twee tegengestelde opvattingen over het huwelijk. De naamloze ik-verteller is een neutrale toehoorder.
Het verhaal-in-het-verhaal komt van de subjectieve verteller Pozdnysjev. Z’n jaloezie beschrijft hij met de metafoor van een wild beest in een kooi. Hij onthult meteen dat hij vrijgesproken is voor de moord op z’n vrouw. Destijds kon overspel hiervoor als juridisch argument aangevoerd worden. Strikt gezien is dit overspel nochtans niet bewezen.
Wellust beschouwt Pozdnysjev als een zonde. Hij voert drie oorzaken aan voor de verdorvenheid van de moderne stadsmens: overmatige vleesconsumptie in combinatie met een gebrek aan lichaamsarbeid, jonge vrouwen die zich mooi maken om een echtgenoot aan de haak te slaan, en de hypnotiserende kracht van muziek. Bij dat laatste moet zelfs Beethoven het ontgelden.
Tolstoj slaat met een voorhamer alle romantische illusies aan diggelen. In een nawoord pleit hij tegen voorbehoedsmiddelen en vóór seksuele onthouding - opmerkelijk voor een man met dertien kinderen. Z’n houding ten aanzien van vrouwen is dubbelzinnig. Z’n opvattingen zijn bijwijlen even conservatief als die van het Vaticaan, maar hij weet ze beter te beargumenteren en het levert betere literatuur op.
1
geplaatst: 19 januari 2023, 21:44 uur
Dus dit is haar dan, Tolstoj’s grote ‘De Kreutzersonate’? Een novelle waarin de auteur het sensuele verkettert als grondslag voor liefde, wat meteen het hele instituut ‘huwelijk’ op de helling zet. Dat allemaal door de ogen bezien van een vreemdsoortig, koortsig personage, in wiens bijzijn de gebiologeerde verteller een resem aan argumenten moet ondergaan. Van een vraaggesprek of een ware dialoog is immers geen sprake – de man spreekt vanuit zijn ervaring, die er een is van zelfhaat, van walging voor de eigen driften, van volslagen gruwel. Als deze novelle één inzicht deelt dat tijdloos is, dan wel dat iemand een ander ervaart vanuit een eigen perspectief. Of, meer concreet: alleen wie zich zelf verlekkert aan het zien van andere vrouwen, kan zich verliezen in het idee dat anderen zich volgens diens eigen logica zouden gedragen. Jaloezie wordt kortom niet geïnduceerd, het gist in iemands geest – afwachtend tot zich een aanleiding voordoet.
Tot de ideeën over seksualiteit, verliefdheid en huwen, is het zich vandaag moeilijker verhouden. Waar is immers het perspectief van de vrouw, zij die zich volgens Tolstoj’s ijlende personage als lustobject presenteert om een machtspositie te verwerven boven de man – waarmee hij eigenlijk zegt dat dames geen autonome seksuele verlangens kunnen koesteren? In een tijd waarin communicatie over passie geen taboe meer is, leest deze tirade tegen het 'vleselijk genot' (is een dergelijke term nog van deze tijd?) als een atavisme.
Bijgevolg leest deze novelle weliswaar indringend (de setting, de hypnotiserende sfeer, de helderheid qua taal, de verwevenheid tussen plot en ideeën), zij het als een artefact uit een vervlogen tijdperk, met ideeën die de auteur quasi-pamflettair probeert door te drukken. Grote kunst? Doe mij maar Beethovens sonate…
3*
Tot de ideeën over seksualiteit, verliefdheid en huwen, is het zich vandaag moeilijker verhouden. Waar is immers het perspectief van de vrouw, zij die zich volgens Tolstoj’s ijlende personage als lustobject presenteert om een machtspositie te verwerven boven de man – waarmee hij eigenlijk zegt dat dames geen autonome seksuele verlangens kunnen koesteren? In een tijd waarin communicatie over passie geen taboe meer is, leest deze tirade tegen het 'vleselijk genot' (is een dergelijke term nog van deze tijd?) als een atavisme.
Bijgevolg leest deze novelle weliswaar indringend (de setting, de hypnotiserende sfeer, de helderheid qua taal, de verwevenheid tussen plot en ideeën), zij het als een artefact uit een vervlogen tijdperk, met ideeën die de auteur quasi-pamflettair probeert door te drukken. Grote kunst? Doe mij maar Beethovens sonate…
3*
1
geplaatst: 2 maart, 15:44 uur
De inleiding van het verhaal is dat een advocaat in een treincoupé vertelt dat Europa zich bezighoudt met het vraagstuk van de echtscheiding waarop zijn vrouwelijke reisgezel de moderne opvatting is toegedaan dat huwelijken op basis van de liefde moeten worden gesloten. Dat raakt een nerveuze man in de coupé die erna vertelt hoe hij ertoe gekomen is dat hij zijn vrouw heeft vermoord: het huwelijk is gebaseerd op vleselijke lust die een huwelijk nooit lang kan dragen en onvermijdelijk resulteert in bedrog en/of dwang. Reeds de hele omgang tussen mannen en vrouwen bestaat uit bedrog: de man verhult zijn losbandigheid en de vrouw vangt de man die zij wenst met uiterlijke opsmuk en schoonheid. De geslachtsdrift, de sterkste van al de egoïstische hartstochten, staat de verheffing van de mens alleen maar in de weg: alleen onthouding kan de mens naar het ideaal – de vereniging van alle mensen in de liefde – leiden. In zijn geval ontaardde het huwelijk (het “zwijnenleven”) dan ook direct in pure vijandschap waarbij ruzies – omdat ze elkaar niet begrepen en pijn deden – en verzoeningen elkaar afwisselden. Als zij dan aanpapt met een violist ontbrandt jaloezie in hem waarna hij haar uiteindelijk vermoordt. Zijn les is: het huwelijk is een giftig instituut dat menselijk geluk alleen maar in de weg staat.
Het is bijzonder leuk om zo’n opvatting, die lijnrecht ingaat tegen het gangbare standpunt, te horen met de overtuigingskracht van Tolstoj die ook zeker er zijn eigen standpunt mee uitdrukte (al was het al een bekend thema van zowel romantische literatuur als het feminisme dat het burgerlijke huwelijk de grootste vijand van de mens vormt in welke onder meer de vrouw ‘levend wordt begraven’). Tolstoj noemde de pessimistische filosoof Schopenhauer “de geniaalste van alle mensen” en de invloed van Schopenhauer op Tolstoj gaat dan ook diep: zeker ook dit verhaal riep bij mij sterk Schopenhauer in gedachten, zowel qua de buitengewoon scherpe geest en psychologische diepte waarmee de liefde en het huwelijk worden ontleed, als qua levenslustige zwartgalligheid (bv. “Het diner was zoals alle diners, vervelend en gedwongen”) waarmee met veel plezier uit de doeken wordt gedaan dat het leven in werkelijkheid nog veel vreselijker is dan de mensen zich uit zelfbescherming voorhouden. Het is interessant dat Schopenhauer zelfs expliciet wordt genoemd in de tekst waarmee ook het verschil tussen Schopenhauer en Tolstoj wordt verduidelijkt:
“Als er geen enkel doel is, als het leven ons om het leven zelf is geschonken is, dan is er niets om voor te leven. En als dat zo is, dan hebben de Schopenhauers en de Hartmanns en alle boeddhisten volledig gelijk.”
Schopenhauer wenst een einde aan al het leven door de (boeddhistische) versterving van de wil als bron van al het verlangen en daarmee alle strijd en lijden. Tolstoj neemt deze ascese van de onthouding over maar met een iets ander doel die hij als de kern van het christelijk geloof (dat voor hem uitdrukkelijk niet door de kerk wordt belichaamd) ziet: door het weerstand bieden aan de hartstocht – door zich niet langer als dieren te gedragen – kan de mens boven het leven als zodanig uitstijgen en zijn ware, meer geestelijke bestemming bereiken (en hij veracht de doktoren die de mens als dier benaderen en daarom seksuele activiteit gezond achten en dus aanmoedigen). En waar Schopenhauer de muziek de hoogste kunstvorm achtte, omdat muziek niet zoals andere kunstvormen de wereld als voorstelling (zodat wij toeschouwer worden van het leven en er zo tijdelijk van worden verlost) maar de wereldwil zelf afbeeldt (zodat de wereld als voorstelling geheel verdwijnt en we één worden met de bron ervan), acht Tolstoj de muziek de laagste kunstvorm omdat het ons injecteert met hartstochten die niet eens de onze zijn – muziek brengt ons zo in een toestand van waanzin (of ‘hypnose’ zoals de man het noemt). Daarnaar verwijst de titel van het verhaal: het is de opvoering van Beethovens Kreutzersonate die de man veranderde, mogelijkheden opende die anders ondenkbaar zouden zijn geweest, en hem de weg deed inslaan die alleen maar kon leiden naar de afschuwelijke moord.
Het is bijzonder leuk om zo’n opvatting, die lijnrecht ingaat tegen het gangbare standpunt, te horen met de overtuigingskracht van Tolstoj die ook zeker er zijn eigen standpunt mee uitdrukte (al was het al een bekend thema van zowel romantische literatuur als het feminisme dat het burgerlijke huwelijk de grootste vijand van de mens vormt in welke onder meer de vrouw ‘levend wordt begraven’). Tolstoj noemde de pessimistische filosoof Schopenhauer “de geniaalste van alle mensen” en de invloed van Schopenhauer op Tolstoj gaat dan ook diep: zeker ook dit verhaal riep bij mij sterk Schopenhauer in gedachten, zowel qua de buitengewoon scherpe geest en psychologische diepte waarmee de liefde en het huwelijk worden ontleed, als qua levenslustige zwartgalligheid (bv. “Het diner was zoals alle diners, vervelend en gedwongen”) waarmee met veel plezier uit de doeken wordt gedaan dat het leven in werkelijkheid nog veel vreselijker is dan de mensen zich uit zelfbescherming voorhouden. Het is interessant dat Schopenhauer zelfs expliciet wordt genoemd in de tekst waarmee ook het verschil tussen Schopenhauer en Tolstoj wordt verduidelijkt:
“Als er geen enkel doel is, als het leven ons om het leven zelf is geschonken is, dan is er niets om voor te leven. En als dat zo is, dan hebben de Schopenhauers en de Hartmanns en alle boeddhisten volledig gelijk.”
Schopenhauer wenst een einde aan al het leven door de (boeddhistische) versterving van de wil als bron van al het verlangen en daarmee alle strijd en lijden. Tolstoj neemt deze ascese van de onthouding over maar met een iets ander doel die hij als de kern van het christelijk geloof (dat voor hem uitdrukkelijk niet door de kerk wordt belichaamd) ziet: door het weerstand bieden aan de hartstocht – door zich niet langer als dieren te gedragen – kan de mens boven het leven als zodanig uitstijgen en zijn ware, meer geestelijke bestemming bereiken (en hij veracht de doktoren die de mens als dier benaderen en daarom seksuele activiteit gezond achten en dus aanmoedigen). En waar Schopenhauer de muziek de hoogste kunstvorm achtte, omdat muziek niet zoals andere kunstvormen de wereld als voorstelling (zodat wij toeschouwer worden van het leven en er zo tijdelijk van worden verlost) maar de wereldwil zelf afbeeldt (zodat de wereld als voorstelling geheel verdwijnt en we één worden met de bron ervan), acht Tolstoj de muziek de laagste kunstvorm omdat het ons injecteert met hartstochten die niet eens de onze zijn – muziek brengt ons zo in een toestand van waanzin (of ‘hypnose’ zoals de man het noemt). Daarnaar verwijst de titel van het verhaal: het is de opvoering van Beethovens Kreutzersonate die de man veranderde, mogelijkheden opende die anders ondenkbaar zouden zijn geweest, en hem de weg deed inslaan die alleen maar kon leiden naar de afschuwelijke moord.
1
geplaatst: 2 maart, 19:51 uur
JJ_D schreef:
Tot de ideeën over seksualiteit, verliefdheid en huwen, is het zich vandaag moeilijker verhouden. Waar is immers het perspectief van de vrouw, zij die zich volgens Tolstoj’s ijlende personage als lustobject presenteert om een machtspositie te verwerven boven de man – waarmee hij eigenlijk zegt dat dames geen autonome seksuele verlangens kunnen koesteren? In een tijd waarin communicatie over passie geen taboe meer is, leest deze tirade tegen het 'vleselijk genot' (is een dergelijke term nog van deze tijd?) als een atavisme.
Bijgevolg leest deze novelle weliswaar indringend (de setting, de hypnotiserende sfeer, de helderheid qua taal, de verwevenheid tussen plot en ideeën), zij het als een artefact uit een vervlogen tijdperk, met ideeën die de auteur quasi-pamflettair probeert door te drukken. Grote kunst? Doe mij maar Beethovens sonate.
Tot de ideeën over seksualiteit, verliefdheid en huwen, is het zich vandaag moeilijker verhouden. Waar is immers het perspectief van de vrouw, zij die zich volgens Tolstoj’s ijlende personage als lustobject presenteert om een machtspositie te verwerven boven de man – waarmee hij eigenlijk zegt dat dames geen autonome seksuele verlangens kunnen koesteren? In een tijd waarin communicatie over passie geen taboe meer is, leest deze tirade tegen het 'vleselijk genot' (is een dergelijke term nog van deze tijd?) als een atavisme.
Bijgevolg leest deze novelle weliswaar indringend (de setting, de hypnotiserende sfeer, de helderheid qua taal, de verwevenheid tussen plot en ideeën), zij het als een artefact uit een vervlogen tijdperk, met ideeën die de auteur quasi-pamflettair probeert door te drukken. Grote kunst? Doe mij maar Beethovens sonate.
Ik denk niet dat Tolstoj’s opvattingen niet meer van deze tijd zijn. Sowieso is het werk van grote denkers en auteurs per definitie tijdloos, omdat hun grootsheid erin bestaat dat ze niet meegaan met de waan van hun tijd (deze novelle van Tolstoj werd zelfs verboden in Rusland en de VS in zijn eigen tijd) of de waan van een andere tijd zoals de onze. In feite zijn de opvattingen van Tolstoj actueler dan ooit.
Niet alleen klaagt Tolstoj aldoor de onderdrukking van de vrouw aan (Theunis geeft hierboven een citaat daarvan), waarmee hij al voorbijgaat aan ‘gelijke rechten’ maar wijst op de omgang met elkaar wat de feministen van de tweede golf van na WO II ‘het persoonlijke is (ook) politiek’ noemden en dat nog steeds een groot probleem vormt (meisjes leren nog steeds dat ze aan een schoonheidsideaal moeten voldoen met bv. anorexia als gevolg), maar hij ontkent niet dat vrouwen “autonome seksuele verlangens” hebben (de vrouw in dit verhaal en andere verhalen zijn seksuele wezens): zijn punt daarover is slechts dat vrouwen weten dat zij de man kunnen verleiden door er fysiek aantrekkelijk uit te zien en dat dus als wapen inzetten om de man te veroveren. Het grotere punt van Tolstoj is echter dat mannen en vrouwen die zo bezig zijn elkaar te veroveren niet echt van elkaar houden: de geslachtsdrift is ten diepste egoïstisch omdat het uiteindelijk gaat om de bevrediging van de eigen behoefte (zelfs als je daar het genot van die ander voor nodig hebt). Wel is deze waarheid zo pijnlijk dat iedereen het niet alleen verbergt voor de buitenwereld maar ook voor zichzelf: daarom blijft die mythe van ‘liefde’ in stand (en maken sommige mensen zichzelf wijs dat de al te pijnlijke waarheid een artefact uit een vervlogen tijdperk is dus niet meer waar is).
Zijn punt is in wezen al postmodern: de relatie tussen man en vrouw is een machtsrelatie waarin beiden de macht over de ander willen verkrijgen. Of zoals Oscar Wilde het in diezelfde tijd ongeveer zei: “Everything in the world is about sex — except sex. Sex is about power.” Eveneens in diezelfde tijd leerde Nietzsche dat ‘de wil tot macht’ het enige beginsel is hetgeen door met name Foucault is opgepakt, resulterend in de typisch postmoderne (hedendaagse) opvatting dat elke intermenselijke relatie fundamenteel een machtsrelatie is, welke opvatting ook steeds meer mainstream wordt (bv. ‘woke’: het bewust worden van de – veelal impliciete – machtsverhouding). Tolstoj beschreef dat allemaal al maar zocht ook een uitweg uit dit ‘nihilisme’ hetgeen hij in het christelijk geloof vond waarbij hij bv. het 10de gebod “gij zult niet begeren uws naasten vrouw” uitdrukkelijk opvat als het verbod om welke vrouw dan ook, inclusief je eigen vrouw, te begeren, omdat dat begeren die ander als ‘genotmiddel’ claimt en onderdrukt en zo echte liefde verhindert.
PS. Merk op dat Rousseau met hetzelfde probleem worstelde maar dan meer op politiek niveau: Du Contrat Social ou Principes du Droit Politique - Jean-Jacques Rousseau (1762) - BoekMeter.nl.
* denotes required fields.
* denotes required fields.