Ungeduld des Herzens - Stefan Zweig (1938)

Oké… prachtig!

Maar eerst… ik zat op 80 % en kwam hier even piepen of hier al iets over gepost stond: en ik zag ALLEEN EEN KNOEPERT VAN EEN SPOILER IN DE INHOUDSOPGAVE. Man… man… man…

Maar wel een prachtig boek. Officier Hofmiller begaat een faux-pas en in zijn verwoede pogingen zich uit de nesten te werken, wordt hij steeds dieper in het drijfzand van zijn eigen tragedie gezogen. Ik haal er nog even de definitie van 'tragedie' bij die mij ooit opgedist werd: iemand die het onheil over zichzelf afroept door zijn eigen daden. Bingo!

Grappig wel hoe ik in het nawoord weer met mijn neus op het feit gedrukt werd dat ik een echte amateur ben: Zweig is blijkbaar totaal niet vernieuwend met oubollige clichés als 'een vreemdeling die bij nacht een heel waargebeurd verhaal opdreunt' en theatrale elementen als 'naderend onweer om (onnodig) onheilspellende gebeurtenissen te onderstrepen'.

Maar ja… dat eerst cliché werkte hier wel in zijn voordeel: een zwaar gedecoreerde oorlogsheld vertelt zijn verhaal… en dan blijkt de man gebukt te gaan onder een noodlottige afloop, voltrokken door zijn eigen lafheid. Natuurlijk zijn er verzachtende omstandigheden maar die mogen niet baten. De brave borst zijn bezoekjes aan de de Kekesfalva's dreigen even in zeurderige herhaling te vallen, maar net op tijd lijkt Zweig dat zelf te beseffen en krijgt het verhaal een stroomversnelling. Juist omdat deze oorlogsheld zijn eigen verhaal vertelt zijn de laatste honderd bladzijden dan ook razend spannend. Omdat ik wel eens wou weten hoe de brave, goedmenende jongeling uit dat drijfzand zou geraken… heb ik die dan ook in één ruk uitgelezen tot diep in de nacht, iets wat me bijna nooit overkomt.

Niet de beeldende, weemoedige, bijna cinematografische kracht van zijn boezemvriend Roth, maar toch scherpe, psychologische observaties met als hoogtepunt een schrijnende scène waarin Edith Hofmillers hand streelt… en hij die niet durft terug te trekken. Een fase waar niets en álles gebeurt. Verbluffend.

Maar het knapste was nog de sleutelscène: waar hij Edith verraadt en zichzelf verloochent tegenover zijn 'vrienden' en dan vooral de reden waarom: bot racisme dat plots als een etterbuil openbarst… het lijkt wel het Hongarije (Europa?) van vandaag… geen gejammer dat tot vervelens onder je neus gewreven wordt, maar één enkel euithaal met groffe beledigingen, waarbij Hofmiller alleen maar het hoofd buigt… schitterend en verkillend.

Argh! Je kunt een voorstel doen voor een alternatieve tekst hierboven via de knop corrigeren, rechts bovenin.

Hoe je van een klein probleem een groot probleem kunt maken, zou een samenvatting kunnen zijn van deze psychologische roman. Een luitenant begaat een blunder. Met z’n pogingen om het goed te maken werkt hij zich steeds dieper in nesten.

In de inleiding vertelt de schrijver dat hij het van horen zeggen heeft. Daarna doet de luitenant zelf uitvoerig z’n liefdesgeschiedenis uit de doeken. Hij springt heen en weer tussen verleden en tegenwoordige tijd, alsof hij bepaalde herinneringen op het moment zelf herbeleeft. Kort voor het einde breekt de Eerste Wereldoorlog uit, waardoor z’n privé-ervaringen in een ander perspectief komen te staan.

Moord door Medelijden was de werktitel. Hofmiller vraagt zich af of hij uit liefde of uit medelijden handelde. Z’n houding tegenover Edith wordt mee bepaald door de angst voor mogelijke reacties: spot, antisemitisme of beschuldigingen van opportunisme. De verliefdheid van het verlamde meisje heeft een placebo-effect, maar daarna kan de ontgoocheling ook extra zwaar toeslaan.

Als Oostenrijkse jood ontvluchtte Stefan Zweig z’n land in 1934. Z’n wortels liggen in de Duitse Romantiek. De bespiegelingen over het geweten zijn schatplichtig aan Dostojevski en Zola. Onder invloed van Freud heeft hij aandacht voor nachtmerries en de rol van het onderbewustzijn.