Tu Rostro Mañana: 2. Baile y Sueño - Javier Marías (2005)

Deel twee van Tu Rostro Mañana en alleen die titel al; Jouw gezicht morgen, het geeft iets weer van de unieke en mysterieuze sfeer van deze trilogie.

Ik zal maar direct toegeven dat deel één me nog wat beter is bevallen. Dat zou kunnen liggen aan de leeswijze, want bij de boeken van Marías werkt het niet goed om korte stukjes te lezen. Je moet er echt even voor gaan zitten en je onderdompelen in de mesmeriserende zinnen van de Spanjaard.

Dat gezegd hebbende is ook Dans en droom weer heerlijke literatuur. Het boek gaat gewoon verder waar Koorts en lans is geëindigd, bevat dezelfde personen, thema's en lagen. Want de gelaagdheid is misschien nog wel de grootste verdienste van Marias' drieluik. Allereerst zijn er de concrete werkzaamheden van de hoofdpersoon, Deza (wiens veelheid aan voornamen al veelzeggend is; Jaime, Jacobo, Jack en volgens mij vergeet ik er nog één). De ratio achter die werkzaamheden mag mysterieus zijn, namelijk het ontrafelen van de drijfveren van mensen en voorspellen waartoe ze in staat zullen zijn in de toekomst, de uitvoering er van is zo prozaïsch dat een aanzienlijk deel van het boek zich zelfs afspeelt in openbare toiletten. Te weten een damestoilet en een gehandicaptentoilet. Uniek in de wereldliteratuur?

Een andere lijn is de gruwelijke geschiedenis van de Spaanse burgeroorlog, waaronder de vader van de protagonist zo geleden heeft. Op niet precies te concretiseren wijze is deze oorlog nauw verweven met de werkzaamheden van Deza, aangezien het hier ook gaat over verraad, vertrouwen, vriendschap en hoe mensen kunnen veranderen, een masker kunnen op- of afzetten naargelang de omstandigheden dat toelaten. Ik moet zeggen dat deze laag onmisbaar is voor de emotionele lading van het boek en de meest indrukwekkende scenes houden vrijwel allemaal hiermee verband.

En dan de derde belangrijke dimensie van Dans en droom, dat is wat mij betreft het stuklopende huwelijk van Deza en zijn vrouw Luisa. Hierin zie je de meest persoonlijke zoektocht van Deza; wat bezielde Luisa om hem weg te sturen, waarom houdt ze niet meer van hem, hoe ziet haar gezicht er morgen uit en wat zegt dat over gisteren? Wederom een onmisbaar element, zonder welke het hele concept van het boek nogal theoretisch zou blijven.

De samensmelting van deze lagen is prachtig gedaan, en overal blijven dezelfde thema's opduiken. De stijl van Javier Marías is nog steeds van een ongelofelijk niveau (hoewel ik ook hier de voorkeur geef aan deel 1), zijn zorgvuldige taal en het spelen ermee is niet minder dan meesterlijk. Goed, mijn superlatieven raken op, en ik moet nog wat overhouden voor deel drie. Een heerlijke ontdekking in elk geval, en misschien wel één van de belangrijkste literaire prestaties van het afgelopen decennium.

Nou zeg, inderdaad. Ik was een beetje huiverig wat ik me daarbij moest voorstellen maar dat valt gelukkig mee nu ik weet waar het op slaat. Dank voor de medeling, er komt geen eind aan ...

Eindelijk heb ik deel 2 van de trilogie "Jouw gezicht morgen: dans en droom" uitgelezen. Gaan beweren dat het geen onverdeeld genoegen was dekt niet de lading van mijn leeservaring, die is ambivalent. Bij tijd en wijle is de tekst zo stroopachtig door zijn voor mij soms oeverloze uitweidingen dat ik het liever opzij legde dan dat ik verder las. Tegelijkertijd doet het wonderlijke zich voor dat ik wel, op enig moment, deel drie wil lezen.

In Zo begint het slechte gaf ik al aan dat ik het verbijsterend vond zo weinig van de Spaanse burgeroorlog te weten, wat er voor en tijdens het regime van Franco plaats vond.
In zowel deel 1 als (met name) deel 2 van deze trilogie vertelt Marías hier meer over, wat zowel indrukwekkend als ontroerend is. Ik zal wat de vader van Javíer Deza vertelde nooit meer vergeten.
Ik zal nooit meer over bepaalde wegen of door en langs bepaalde plaatsen Zuid Spanje kunnen rijden, zoals Malaga, Ronda, Algeciras; zonder te weten wat daar gebeurde (wat een extra ster oplevert).
Kwam erna nooit meer zoiets in het leven van Javíer Deza voor? Hetzij aan hem verteld of persoonlijk?

Wat dat betreft is de verhaallijn m.b.t. het schimmige werk dat Javíer Deza doet inzichtelijk, het laat zien waar mensen weer en weer toe in staat zijn. Deze lijn licht de sluier voor het gezicht van zowel Deza als zijn werkgever wat op, te weten in een bijna eeuwigdurende 'toiletscène'.
Aan wat er om en in die ruimte gebeurt zijn ongeveer alle uitweidingen en associaties bij die uitweidingen opgehangen. Soms op het voor mij irritante ofwel ongeloofwaardige af. Gaat iemand als hij getuige is van geweld, zelfs bang is dat de ander zal omkomen via een telefoondeuntje staan mijmeren over muziek, over een groot kenner van Shakespeare, over films ? Op dat moment dacht ik: ik wil 'gewoon' weten hoe dit afloopt.

Ik ben niet dol op het personage Javíer met zijn inmiddels tien andere variaties op zijn naam (ik heb ze voor de grap op een kladje opgeschreven); eerlijk gezegd vind ik al die varianten een vorm van stilistische aanstellerij. Het is een verademing dat Javíer op enig moment zijn ex-vrouw opbelt en háar luchtige en humoristische reactie op een redelijk idiote zij het voor hem relevante vraag te lezen. Als ik het doordenken van Javíer vergelijk met de lange zinnen en het doordenken van de hoofdpersoon in "Zo begint het Slechte" gaat echt mijn voorkeur naar dit laatste boek uit.

Toch vraagt deze trilogie er zonder meer om in zijn geheel gelezen te worden, het gáát ergens over.
Maar eerst lees ik een boek waar ik me minder doorheen hoef te ploegen. Voor mij moet een boek ook lonken, verleiden, kom lees mij, lees verder; ik wil verlangen ... Dat was nu niet het geval. Wat helemaal niet erg is want Marías zelf heeft ook vijf jaar aan deze trilogie gewerkt.

4*

Zoals ik al eerder ervaarde, vraagt het werk van Javier Marías om voortdurende aandacht tijdens het lezen. Gelukkig wordt mijn inspanning tot dusver ruimschoots beloond, want dit is literatuur van de bovenste plank!

In Dans en Droom komen we in een chique club terecht, vanwege een zakelijke afspraak tussen Reresby, oftewel Tupra en Manoia. Na enkele moves op de dansvloer belanden we uiteindelijk in het toilet, waar hoofdpersoon Deza toekijkt hoe Tupra de dwaze Rafita intimideert en op zijn plek zet.
Deze situatie vormt de basis voor boeiende gedachtespinsels en indrukwekkende verhalen over de Spaanse Oorlog, verteld door de vader van Deza.

Al met al heb ik genoten van de prachtige zinnen van deze meesterlijke schrijver. Toegegeven, er waren momenten waarin ik de uitweidingen iets te langdradig vond. Toch blijft Marías de nieuwsgierigheid prikkelen door de geraffineerde spanningsopbouw en onheilspellende context. Zeker aan het einde kon ik er geen genoeg van krijgen: dit smaakt naar meer!