Also Sprach Zarathustra: Ein Buch für Alle und Keinen - Friedrich Nietzsche (1885)

Prachtig, prachtig, prachtig...

Zoals Nietzsche dit boek bestempelde als zijnde een boek voor iedereen en voor niemand, zo valt er alles en niets over te vertellen.

Wie aan dit boek begint (of überhaupt iets van de beste man wil lezen) moet zich goed realiseren dat Nietzsche geenszins valt in te delen in de gangbare filosofie zoals die al eeuwen werd en wordt bedreven door bijvoorbeeld een Plato, een Descartes, een Kant. Nietzsche biedt geen mooi verpakte waarheden, geen antwoord op de vraag van het bestaan. Wat hij wel doet is de wereld op een feilloze manier een spiegel voorhouden en eenieder die hem leest onderdompelen in zijn weergalloze stijl; soms poëtisch, soms meeslepend, maar altijd krachtig.

Also Sprach Zarathustra is het werk waarin Nietzsche vrijwel al zijn ideeën en thema's samen laat komen, vandaar dat het ook over het algemeen wordt beschouwd als zijn magnum opus. Zijn aanklacht tegen de slavenmoraal, de zinloosheid van abstracties als Goed en Kwaad, zijn ideaal van de Übermensch en zijn liefde voor de Kunst: alles zit erin. Het is vervolgens aan de lezer om te kiezen wat hij/zij eruit haalt. De thema's worden namelijk niet kant en klaar geprestenteerd, Nietzsche lijkt het concept 'concreet' te schuwen. In plaats daarvan giet hij ze in een groots, haast episch aanvoelend verhaal dat overloopt van prachtige zinnen, wijze woorden, schitterende passages.

Een kenmerk van stukken die over Nietzsche zijn geschreven is dat je er vaak helemaal niets wijzer van wordt, dat zal ongetwijfeld ook voor deze post gelden . De beste manier om wijzer van Nietzsche te worden, is door hem zelf te lezen. Also Sprach Zarathustra is stylistisch gezien het beste boek om mee te beginnen, het is het grootste en meest poëtische dat hij ooit heeft geschreven. Het meest toegankelijke werk is het allerminst, desalniettemin voor diegene die het aandurft een uitstekend raam van waaruit je een stukje van al zijn filosofieën kunt bekijken.

Slechts één passage te citeren doet meteen de vele honderden die het boek rijk is schromelijk te kort, maar ik kan het niet laten:

En hier eindigde Zarathoestra's eerste rede, die men ook 'de voorrede' noemt: want op dit punt onderbrak hem het geschreeuw en gelach van de menigte. 'Geef ons deze laatste mens, o Zarathoestra' - zo riepen zij - 'breng ons deze laatste mens. Dan schenken wij u de Uebermensch.' En al het volk joelde en klakte met de tong. Zarathoestra echter werd treurig en sprak tot zijn hart:
'Zij verstaan mij niet: ik ben niet de mond voor deze oren.
Te lang reeds leefde ik in het gebergte, te veel luisterde ik naar beken en bomen; nu is mijn spreken als dat van een geitenherder voor hen.
Onbewogen is mijn ziel en klaar als het gebergte in de morgen. Maar zij menen dat ik koud ben en een spotter vol gruwelijk bespotten.
En nu zien zij mij aan en lachen: en terwijl zij lachen, haten zij mij nog. IJs is in hun lachen.'

5*.

Het grootste dat er ooit op aarde is verschenen, volgens Nietzsche zelf dan. Wat een waanzin.

Sowieso is het boek al lastig om door te komen. De redelijk op zichzelf staande spreuken, het gebrek aan ontwikkeling en de vele herhaling zijn hierin waarschijnlijk de grootste boosdoeners.
Maar goed, dat is een filosofisch werk nog wel te vergeven. Juist inhoudelijk faalt Also Sprach Zarathustra echter. Vooral Nietzsches heilige geloof in de Uebermensch is lachwekkend, ja bijna zielig. Ik begrijp werkelijk niet waarop hij de irrationele veronderstelling als zou de mens zich voorgoed kunnen verheffen boven zichzelf baseert. Dostojewski, dat moet zo'n beetje de tegenpool zijn van Nietzsche, beschrijft in Schuld en Boete al prachtig waar de grenzeloze arrogantie van de mens die zich stelt boven goed en kwaad toe leidt: Raskolnikow acht zich een ubermensch en... valt ten prooi aan het geweten!
Over het oneindig vage principe van de 'ewige Wiederkehr' kan ik verder kort zijn: deze conceptie is voor mij volkomen waardeloos (om de woorden van inleider H. Marsman even te gebruiken).

Los van dat ik het vrijwel nooit eens ben met Nietzsche/Zarathustra vind ik zijn ge-orakel ook nogal gemakkelijk. Hij draait oude waarheden om en meent ondertussen zelf de waarheid in pacht te hebben. In spitse spreuken drijft hij met van alles de spot, zonder verder enige bewijsvoering aan te dragen. Het is preken voor eigen parochie.
Daarbij pretendeert hij de oude waarden (naastenliefde, medelijden, nederigheid) te ontkrachten terwijl hij alleen ingaat op de menselijke misinterpretatie er van. Echter, dat kan natuurlijk nooit afbreuk doen aan de waarden zelf. Zijn hele kruistocht tegen het christendom (overigens plagieert hij de bijbel behoorlijk) is vooral veel geschreeuw en weinig wol.

Toch heeft het werk wel iets. De opzet is origineel en bijzonder: het doet denken aan een weliswaar anti-religieus maar niettemin heilig boek. Het archaische taalgebruik vond ik ook erg passend. De mix tussen een literair bouwsel en een filosofische vertelling is zowel kracht als zwakte van Also Sprach Zarathustra. Een voorbeeld van die kracht zijn de passages met een wat verhalender karakter, neem die over de koorddanser of de 'hogere mensen'.
Zelfs het personage Zarathustra kan ik wel waarderen. Hoewel ik weinig heil zie in zijn boodschap is het toch eigenlijk wel een grappig kereltje.

Tenslotte dan maar een beoordeling. Een ding staat vast: dit is zo'n boek dat ik liever gelezen wilde hebben dan het te lezen. 2,5*