Tongkat - Peter Verhelst (1999)

Mijn ooilamste Verhelst tot nog toe. Ik heb nog nergens dergelijke krachtige beschrijvingen gelezen, zo zintuigelijk en krachtig.

Zintuiglijk is inderdaad een hele passende omschrijving bij het oevre van Verhelst.
Sterk boek, zowel thematisch als stylistisch origineel. Vin het trouwens ook een leuke cover.

De beschrijving doet me denken aan de achterflappen van boeken van Murakami. Het trekt een grimas je gezicht op. Ik heb echter nog geen boeken van de Japanner in kwestie gelezen, en slechts één van Verhelst ('Memoires van een luipaard'), waardoor ik de parallellie tussen mijn neusharen niet kan bekrachtigen. Bovendien vermoed ik dat zowel dit boek als het oeuvre van Murakami, wiens naam ik overigens correct beklemtoond uit kan spreken, alleen middels vergezochtheid en irrelevantie met 'Memoires van een luipaard' vergeleken kunnen worden.

Is er hier iemand dusdanig bekend met de beide door mij naar voren geschoven eenheden, om hier een oordeel over te vellen?

Van Verhelst heb ik hier thuis liggen : Memoires van een luipaard, zwerm, tongkat en zwellend fruit.
Van Murakami : Kafka aan het strand, spoetnikliefde, de opwindvogelkronieken, jacht op een verloren schaap en Norwegian Wood.

Om het kort te houden : Zo veel overeenkomsten zijn er niet tussen beide schrijvers. Je zou kunnen stellen dat je ze beiden onder de vage vlag van het magisch-realisme kan laten varen, maar daar houdt het (mijns insziens) ook op.
Waar Verhelst gaat grasduinen in de mythologie, gaat Murakami vooral op jacht naar psychische drijfveren van de mens.
Verhelst schrijft vanuit een sprookjeswereld, terwijl Murakami zich er naartoe 'warpt' langs zijweggetjes van de conventionele wereld (voor zover die bestaat).

Murakami's hersenspinsels voelen bizarder aan omdat de draad met de echte wereld slechts stilletjes ontrafelt terwijl bij Verhelst die wereld zich altijd elders zal bevinden.

...Of het ligt aan de weerbarstige krulling van mijn neusharen natuurlijk.

Deze Gouden Uil-winnaar (2000) behoort tot de boeken die je met verstomming slaan. Boeken met zinnen die een roes opwekken en je laten geloven dat lezen een gradatie is van beleven.

De taal is hallucinant, in de betekenis dat ze je zintuigen overdondert. Ze is muziek, maar evengoed een extatisch schilderij. Ze is ritmisch en met gevoel voor frasering gecomponeerd, maar ook heel visueel, plastisch, overvloedig, zinderend.

De vorm is die van een bundel verhalen die samen een roman construeren. Op onchronologische wijze, vanuit verschillende perspectieven. Het idee wordt opgeroepen van een variatiereeks: uit de stenen die elke variatie aanreikt, bouwt de lezer het thema. Een indirecte, suggestieve manier van vertellen. Fragmentarisch ook, doch één geheel: de plaatsing van de stukken lijkt perfect.

Om de coherentie te verheffen, bedient Verhelst zich van metaforen als leidmotieven die moduleren naargelang het personage. Ze lijken op het niveau van de taal het verhaal te becommentariëren.

Wat nu met de inhoud? Een fantastische wereld wordt opgeroepen die door zijn plaats- en tijdloosheid extra mysterieus aanvoelt. Ideëel is "Tongkat" een sterk boek en hard, niet mild voor de mensheid, cynisch. Zonder dat het er dik op ligt, zijn psycho-filosofische aspecten verweven met het ontroerend en spannend basisschema. Er is sprake van revolutie, oorlog, terreur en daarbinnen eros en thanatos: AMORT!

Vorm, taal en inhoud versterken elkaar dus tot een overstijgend geheel waar slechts het woord kunst van op toepassing blijft.

"Tongkat" staat niet voor niets in de lijst meest onuigelezen boeken, hoe veel of weinig zo'n lijst ook mag betekenen.

Na 30 pagina's dacht ik 'Dit lees ik nooit uit.'.
Na 50 pagina's dacht ik 'Dit heeft wel iets.'.
Na 2 dagen was het boek alweer uit.

"Tongkat" is van het meest poëtische, zintuiglijke en zinderendste proza dat ik al heb mogen lezen, vertelt een verhaal dat bulkt van en hulde brengt aan de oude mythen en is daarom misschien niet voor iedereen weggelegd.
Geweldig hoe de twee langste verhalen die het boek beginnen en afsluiten door de middelste verhalen verbonden worden. Verhalen die perfect onchronologisch geplaatst zijn en je slechts mondjesmaat verbanden laat zien waardoor je tijdens het lezen steeds meer in de wereld van "Tongkat" getrokken wordt.
Ook stoort het nergens dat je bepaalde gebeurtenissen telkens weer opnieuw beleeft door de steeds veranderende betekenis die eraan gegeven wordt.
Een terechte "Gouden Uil"-winnaar, hoe veel of weinig zo'n prijs ook mag betekenen.

4.5*

Dan kan de verteltrant wel ritmisch, visueel, plastisch, en al nog wat zijn: het overtreft nooit het eerste hoofdstuk. Als er nou verrassende inzichten bij de nieuwe focalisator ontstaan: oke. Helaas wordt dezelfde fabel telkens herhaald, wat zorgt voor een vrij saai boek.

De eerste twee hoofdstukken behoren inderdaad tot het indrukwekkendste poëtische en zintuigelijke proza dat ik al gelezen heb. Overrompelend! Naargelang ik verder las, werd het me allemaal te veel en de steeds wisselende situaties veranderden daar niets aan. Eerlijk, ik heb maar iets meer dan de helft van het boek gelezen. Het is zoiets als een verschrikkelijk lekkere Franse kaas, waar je intens een paar happen van kunt genieten, maar waar ik geen maaltijd van wil eten. Ik geef een 5 voor de eerste hoofdstukken, maar 1 voor het vervolg. 2,5 dus.