De Vijand - Jos Vandeloo (1962)
Alternatieve titel: De Croton en Andere Verhalen
Nederlands
Verhalenbundel
Psychologisch
108 pagina's
Eerste druk: Manteau,
Brussel (België)
Verhalenbundel met vijf verhalen. In "De Vijand" beschrijft een argeloze vijftienjarige jongen de laatste oorlogsdagen. Het grensdorp waarin hij woont komt in het najaar van 1944 in een niemandsland terecht: beurtelings door Duitsers en Amerikanen bezet en weer heroverd. De dood van een Duitse soldaat is de oorzaak van een dramatische wending. "De Croton" is een licht beginnende maar hels eindigende kantoorvertelling waarin Meneer H. zielsveel van zijn een exotische plant houdt tot hij de controle over de groei verliest. Voorts nog het sfeervolle en indringende verhaal ''Ergens aan zee'', het eenvoudige en zeer menselijke ''Hoe laat is het, meneer?'' en ''De grap'', een beklemmend verhaal van eenzaamheid en onschuld.
Persoonlijk is De Croton voor mij het mooiste boek uit de Nederlandse literatuur. De verhalen zijn monumenten voor de kleine, onbeduidende mens. Het is een soort van eerbetoon aan de naamlozen onder ons, aan al diegene die uiteindelijk, na een heel leven te hebben geleefd, onopgemerkt sterven en eindigen in een anoniem graf.
De personages in Vandeloo's boek zijn eenzaten, mensen die al dan niet door eigen toedoen langs de marge van de maatschappij struinen.
Ook meneer H., de directeur van een bedrijf, is voornamelijk alleen te vinden in zijn kantoor. Medewerkers zijn niet veel meer dan passanten. Meneer H. observeert mensen aan de overkant van de straat, zonder dat hij aanstalten neemt die mensen op te zoeken. Wanneer iemand uit zijn bedrijf hem opzoekt, heeft dat even 'fantastische' als fatale gevolgen.
De hoofdpersoon uit het beklemmende 'Ergens aan zee' zoekt wel bewust contact, en wel met de bediende Topsy in een café ergens aan zee - om uiteindelijk gedesillusioneerd in deze ontmoeting te eindigen.
Ook de ontmoeting met de hoofdpersoon en het oude vrouwtje in het aangrijpende 'Hoe laat is het, meneer?' berust op stom toeval, maar er ontstaat iets van een band. Mooi misschien, maar de hoofdpersoon heeft het pas door als het al te laat is.
Dit 'kleine' boek met vier ingetogen, 'bescheiden' verhalen, is eenvoudigweg schitterend in zijn zeggingskracht.