Alleen Maar Nette Mensen - Robert Vuijsje (2008)

Vlot geschreven en bij vlagen uitermate geestig. Hier en daar wellicht net wat veel ruis om écht te raken.

3,5*

Zuid botst op Zuidoost in vaardige cultuurschets

David heeft pech. Hij is een keurige joodse jongen uit Amsterdam-Zuid, maar ziet er met zijn zwarte haar uit als een Marokkaan. Als hij niet door zijn vrienden Daan en Bas wordt vergezeld, komt hij moeilijker discotheken binnen en krijgt hij kritische blikken in winkels.

Deze cultuurclash overkomt David, en ten onrechte. Een andere clash zoekt hij zelf op. Hij heeft al jaren een relatie met zijn vriendinnetje Naomi, ook een keurig meisje van het Barlaeus, maar hij voelt zich opgesloten in zijn milieu. Eigenlijk is hij meer aangetrokken door rijkgevormde zwarte meisjes. En dus gaat hij op zoektocht in Amsterdam-Zuidoost, op locaties waar doorgaans geen bakra te vinden is.

Robert Vuijsje beschrijft dit cultuurcontrast in zijn debuut Alleen maar nette mensen, veelvuldig bewierookt en genomineerd voor literatuurprijzen. Deels terecht, want Vuijsje heeft een vaardige pen. Hij sleurt je moeiteloos door zijn verhaal heen met zijn rake observaties en geestige beschrijvingen. Hij stapelt karikatuur op karikatuur, maar weet ondertussen toch een behoorlijke schets te geven, een schets van culturen en een schets van de tijd.

Op een handige manier gebruikt hij de stijlfiguur van het cliché en de herhaling. Hij komt er mee weg omdat de witte, elitaire cultuur clichématig over de zwarte, achterstandscultuur van Zuidoost denkt, en vice versa. Blanken zijn dus bakra's, beter te vertrouwen dan de liegmannen die Davids eerste zwarte vriendin voordien altijd had. Allochtonen zijn in de woorden van Vuijsje de mensen die ze allochtonen noemen, waardoor hij duidt en beschouwt tegelijk. De tafel van Davids ouders heet consequent de Jan des Bouvrietafel, een van de huisvrienden heet consequent de beroemde columnist. Het zijn stijlmiddelen om een sfeer te beschrijven én die op de hak te nemen.

Alle roem die Vuijsje nu ten deel valt, is me een beetje te veel van het goede. Alleen maar nette mensen is een vermakelijk boek, het is een rake beschrijving, maar ook niet meer dan dat. Vuijsje overtreft een gemiddelde Herman Brusselmans (niet in humor overigens), maar raakt niet aan het niveau van Arnon Grunberg. Ik noem deze twee auteurs bewust, omdat Vuijsje wat betreft stijl en onderwerpen een beetje tussen deze twee instaat.

Maar helaas ontstijgt Vuijsje het verhaalniveau niet, zoals Grunberg tot grotere hoogtes komt dan louter een vaardig verteld verhaal. Het boek vertelt wat het te vertellen heeft, en meer niet. Geen diepere gedachten, geen bespiegelingen, geen literaire vondsten - of het zou moeten zijn de introductie van msn in een roman.

Uit een interview bij De Wereld Draait Door bleek dat Vuijsje voor een belangrijk deel zijn eigen zoektocht naar de intellectuele negerin heeft beschreven. Hij voelde zich vervreemd van de witte cultuur waarin hij opgroeide en zet zich in dit boek daarvan af. Ook heeft hij ervaring met de poging zich onder te dompelen in een andere cultuur, waar hij overduidelijk niet thuis hoort. Ik ben zeer benieuwd of Vuijsje, nu hij dit autobiografische gegeven eenmaal heeft gebruikt, ook in een volgend boek nog veel te vertellen heeft.

Ik heb me best vermaakt, tot mijn grote verassing.
Want wanneer ik de achterkant van Vuijsje's debuut lees, wordt ik minder geprikkeld.


Beetje onnodige uitleg is dat. Want ik begreep de link eigenlijk meteen. Zo waren er meer overbodige dingen in geschreven. Er wordt bijvoorbeeld drie keer opnieuw uitgelegd wat men met een 'bounty' bedoelt. Had Vuijsje niet van te voren kunnen doorlezen of er nog wat dubbele dingen in het boekje stonden. Erg jammer, maar al bij al toch een leuk inkijkje tussen twee milieus: Dat vreselijke intellectuele hoopje Amsterdammers, en het buitenlandse "tuig" uit de Bijlmer.

Vergeet niet dat dit zijn éérste fictieve verhaal is. Dus toch nog knap geschreven...

3,5 Vooral het allereerste hoofdstuk blijft bij mij hangen.

Het uitgangspunt van "Alleen maar nette mensen" is wel interessant. Het biedt een bijwijlen hilarische schets van een niet zo gekende grootsteedse zwarte subcultuur in contrast met een "elitair" milieu. Al vanaf de eerste bladzijden rekent Vuijsje af met hoe xenofoob iedereen met iedereen omgaat en dat blijft een rode draad doorheen het boek. Daarnaast gaat het over hoe onoverbrugbaar een cultuurverschil kan zijn en hoe hard we onze opvoeding en de omgeving waarin we opgroeien met ons meedragen.

Vuijsje beschrijft dit alles met een klinische taal die maakt dat sommige dingen extra grappig en andere sarcastisch en hard aankomen. Over het algemeen zit er misschien wat teveel ballast in het verhaal, maar daar heeft de lezer geen last van omdat het zo snel leest.

Het grote drama is echter afwezig, er komt geen omwenteling of climax, het geheel blijft vlak en gaat te weinig ergens naartoe. Vuijsje probeert wel turbulentie te brengen op het einde, maar slaagt daar te weinig in. De "filosofie" van het hoofdpersonage over de "intellectuele negerin" komt zelfs belachelijk over: alsof we dat zelf niet hadden afgeleid uit de voorgaande bladzijden...

Ook de stereotypie van de zwarten die hij neerzet is soms problematisch: hoe grotesker de karikatuur, hoe beter de boodschap overkomt en hoe komischer het wordt, maar zo ondergraaft Vuijsje ook de psychologie van zijn eigen hoofdpersonage. Dat personage wordt dan gereduceerd van "vervreemd van zijn eigen cultuur" tot "bezeten door de zwarte cultuur".

Al bij al een goed boek, waarin de elementen om het meer gewicht te geven helaas ontbreken.

Nu pas uitgelezen omdat hij niet meeging op vakantie. Het was een interessant ding om te lezen. Vooral hetgeen wat verteld werd over zijn kijk op de verschillende culturen in Nederland vond ik interessant. Ook de vele dingen die uitgelegd worden over de Surinaamse/Antiliaanse cultuur vond ik erg leerzaam. Echter, het verhaal deed me niet zo heel veel meer na een tijdje. De personages zijn ook niet echt interessant of tot de verbeelding sprekend. Veel interessante of humoristische dialogen kom ik ook niet tegen. Het is allemaal wel heel erg simpel en gevoelloos neergepend. Nogmaals dus een interessant kijkje in twee culturen waar ik totaal niet bekend mee ben (Joden in Oud-Zuid en Antis in de Bijlmer) maar als roman toch niet overtuigend genoeg.

Een boek dat vlot leest maar na een tijdje toch wel erg begint te vervelen door de eindeloze herhalingen. Soms slaagt Vuijsje er wel in om op wel erg pijnlijke wijze de multi-culturele samenleving bloot te leggen maar toch blijf je op je honger zitten. Ik heb eigenlijk niets gelezen dat ik nog niet wist (buiten een aantal uitdrukkingen) en daarom voor mij niet echt een boeiend boek. Het verwondert mij toch wel een beetje dat dit boek de 'gouden uil' heeft gewonnen.

Heb me goed vermaakt met dit boek.

Zitten toch wel goede dingen zoals de hoofdpersoon die Nederlands is maar op een Marokkaan lijkt en zodoende zich niet thuis voelt bij de autochtonen en allochtonen.
Het beste van dit boek is de schijnheiligheid van de Nederlanders die hier naar boven komt en waar voor de rest niemand over praat zoals: Henk en Rita in het vliegveld, de vrouw in de supermarkt die denkt dat David bagels heeft gestolen en hoe Nederlanders hun blik afwenden als ze allochtonen tegenkomen.
Voor mij is het niet nieuw maar er wordt niet over gepraat en dat doet Robert Vuistje wel.

Voor de rest heeft dit boek totaal geen stijl, geen een zin die eigenlijk de moeite waard is.
Simpele zinnen en simpel taalgebruik.

Het had allemaal stukken harder gekund, het boek voelt toch soft aan.

De enige reden die ik kan bedenken waarom het zo gehypet is, is dat het een duidelijk geval is van ''in het land der blinden is eenoog koning''. De problematiek rond de multiculturele samenleving blijft verrassend weinig besproken onder Nederlandse schrijvers en dan al helemaal niet vanuit het perspectief van iemand die het gevoel heeft dat hij zijn eigen identiteit kwijt is in het huidige Nederland. Robert Vuijsje levert hiermee dan ook spitsvondige kritiek op een Nederland waar veel mensen uit de linkse hoek zich zorgen om maken.

Maar is het ook echt een goed boek? Nou ja, bij vlagen komt Vuijsje met geniale passages op de proppen; zo zal ik de uitmuntende proloog over dat iedere bevolkingsgroep wel neerkijkt op een andere bevolkingsgroep niet meer zo snel vergeten. Deze passages zitten echter verstopt in een schrijfstijl van eindeloze herhaling en grof geschetste karikaturen, die mij op den duur tegen gingen staan. Het boek mist net de subtiliteit om dieper op mij in te werken. Daarbij heeft Vuisje ook een nogal karige schrijfstijl, waarbij het niet gaat om de mooie zinnen. Voor een debuut is het echter bovengemiddeld en ik ga ook zeker meer boeken van hem lezen.

Zowel de hype als de film zijn me compleet ontgaan. Vond 'Alleen Maar Nette Mensen' een zeer vermakelijk boek, dat ook nog eens bijzonder vlot geschreven is. Aanrader.