Onder Professoren - Willem Frederik Hermans (1975)

Hermans toont in Onder Professoren de Nederlandse universiteitscultuur in de jaren 70, op een wijze die alleen hij machtig is. Met prachtige verhaalmotieven als de nobelprijs en de 'baas in eigen reageerbuis'-actie toont hij alle onnodige beslommeringen op de universiteiten aan. De hoofdpersoon -professor Rufus Dingelam- is een pure wetenschapper, die niks met deze beslommeringen te maken wil hebben. Hierdoor raakt hij ook nauwelijks betrokken bij alles wat hem van de pure wetenschap afleidt, maar hij beschouwt wel alles waar Hermans zich tegen afzet. Uiteindelijk kan zelf Rufus Dingelam geen weerstand bieden aan al het gedoe en gaat hij ook ten onder aan de universiteitscultuur waar Hermans zich tegen afzet.
4,5*

Ik meen ook dat dit gebasseerd is op een ruzie die Hermans had met andere lerareren op een universiteit, maar ik weet hier maar weinig van. Iemand anders?

Hij heeft zelf altijd volgehouden dat dit niet het geval is, maar het boek gelezen hebbende is dat eigenlijk niet vol te houden.

Dit is misschien wel interessant, een oude Andere Tijden uitzending over het onderwerp: http://geschiedenis.vpro.nl/programmas/2899536/afleveringen/11388341/

Filmpje doet het jammer genoeg niet. Staan wel een aantal stukken op de site waardoor ik er nu wat meer vanaf weet, dank je.

In het nawoord in mijn editie (Bezige Bij, 2006) laat een professor van de Universiteit Groningen doorschemeren dat dit boek inderdaad een reactie van Hermans was op zijn tijd op die universiteit.
Het mooie is dat Hermans in de tijd dat hij daar een functie bekleedde aan dit boek is begonnen, door op de achterkant van voorgedrukte stencils te schrijven. 'Dit is het bestuur van de Rijksuniversiteit te Groningen niet ontgaan', vervolgt hij, 'en onmiddelijk na Hermans' vertrek heeft het een verordening uigevaardigd dat het papier voortaan aan beide zijden moet worden bestencild.[/i]

Ik heb altijd in de veronderstelling verkeerd dat dat nawoord ook door Hermans geschreven is. Is het door een RuG-prof geschreven?

Door Prof. Dr. B.J.O. Zomerplaag volgens de ondertekening.

Het het dan nu na zoveel jaren toch maar even nagezocht en vond:

‘Onder professoren’ eindigt met een nawoord van “prof. B.J.O Zomerplaag, hoogleraar in de vergelijkende literatuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit te Groningen” – een pseudoniem van Hermans.

Steekwoorden: kneuterig, grunnins, Marcuse, baardige werk/studieschuwe aksievoerende studenten, repressieve tolerantie, roddelende, jaloerse en foute professoren, vergaderen.. eindeloos vergaderen. Hermans weet het mooi te vertellen... de aardappellucht walmt je vanaf elke bladzijde tegemoet. Maar die kneuterigheid, die aardappellucht is heel vaak schijn...

Zouden, ook in de nieuwe wereld die ontstaan moest, de mensen alleen kunnen vermijden elkaar voortdurend te beledigen en pijn te doen, door haast voortdurend te liegen en haast voortdurend een gezicht te zetten alsof je andermans leugens geloofde?

"Op de universiteiten," zei ze, "wordt de wetenschap niet zozeer bedreigd door degenen die luid op hun politieke engagement wijzen, maar eerder door hen die de mond vol hebben van wetenschap en met een beroep op de wetenschap hun heimelijke politieke bedoelingen doordrijven."
"Verschrikkelijk!" zei Dingelam, "Hoe weet u dat? Het is mij nog nooit opgevallen."
"Enerzijds komt de materialistische dialektiek slechts tot haar recht, zolang de verbondenheid met het historisch onderzoek gehandhaaft wordt, anderzijds zie ik deze dialektiek als de theoretiese uitdrukking van de bevrijdingsstrijd der arbeidersklasse" antwoordde Ziska vlot.
"Maar Ziska" zei Gré archeloos, "dat is orakeltaal voor me. Jullie komen toch eens langs? Echt doen, hoor!"

In het casino, Rufus en Gré:
De nul liet zien waarom hij altijd uitgescholden wordt: Gré won niet.
"Ik zou nu maar kalm aan doen."
"Doe jij het zelf dan, als je het beter weet."
Een golf boze warme lucht steeg uit haar omhoog tot zijn neus.
"Het hindert immers niets," zei hij, "we doen het toch maar voor de grap? Wind je niet op."
Hij legde een fiche op een carré. Hij verloor.
"Ga mee weg, " zei Gré, " 't is zonde van het geld."
Ze hadden nu nog twee fiches over. Hij zette er een à cheval tussen 22 en 23. Nummer 21 kwam uit.
"Dat is ook wat moois, " zei Gré, "hoe kun je nu zo dom wezen die nummers te spelen. Dat balletje is daar al zo dikwijls in de buurt geweest. Jij begrijpt er helemaal niets van."
"Ik ben de enige niet."
"O, aardig zeg, heel aardig."
"Ik bedoel dat niemand er iets van begrijpt, want er is niets aan te begrijpen."
"En al die mensen die wat winnen dan?"
"Laten we er geen ruzie over maken. Hier is de laatste. Speel jij de laatste en dan gaan we weg."

Kortom een boek dat mij regelmatig 'kriebels in beide wangen' bezorgde. Ik blijf echter met één prangende vraag achter:

Is N-Ethyl-8-hydroxytetrahydrochloropheenhydrochloride nu echt de basis van Viagra?

Hee, leuk. Filmpje doet het overigens prima.
Ik ben nog bezig, maar ik vind het boek tot nu toe niet zo sterk. Hermans heeft wel erg veel woorden nodig om zijn punt te maken en de karakters zijn erg karikaturiaal. Maar wel vermakelijk moet ik zeggen.

Als ik het uit heb meer.

Dat de karakters karikaturaal zijn is met opzet, daar het hele boek een karikatuur is van de gang van zaken op de universiteit van Groningen en deels ook van het 'provinciale kleinburgerlijke' Groningen zelf.

Ja, dat snap ik, maar of het daardoor als lijvige roman nu zo geslaagd is, ben ik nog niet helemaal over uit.

OK. Dat is inderdaad iets totaal anders.

Ha, uit nu. Ik moet zeggen dat het boek me toch steeds beter is gaan bevallen en dat ik het met erg veel plezier gelezen heb. Misschien dat eindelijk de droge humor van Hermans bij me is aangekomen.

De bereiding van de reerug staat me nog levendig voor de geest.
Het illustreert dat het echtpaar Dingelam met beide benen op de grond staat.

Ik vond het een erg flauw, onboeiend boek. Zijn serieuze werk is veel beter.

Mijn tweede Hermans en opnieuw vind ik het maar tegenvallen. Waarom Hermans bij de grote drie gerekend wordt zie ik eigenlijk niet (of ik moet de verkeerde boeken gelezen hebben). Het is allemaal wel grappig en zo, maar echt goed wordt het vrijwel nergens. 3*

Ik zit met dezelfde kater, had een boek verwacht van het niveau van Mulisch en mijn oom en deze website beloofden een humoristisch boek... Maar beiden werden helaas niet waargemaakt. Saai, simpel, hoop uitstapjes waar ik me niet voor interesseerde... Nee, jammer. Het was vooral een 'fuck you' naar professoren, waarbij ik er maar een beetje ongemakkelijk bijsta. Ik vind't zelfs nogal lullig dat hij zo een boek uitbrengt om zijn voormalige collega's belachelijk te maken. (op wikipedia staan een aantal professoren die zich herkennen in de personages die in dit boek voorkomen)

Bij herlezing blijkt Onder Professoren niet meer een van mijn favoriete romans. Gedateerd als weinig andere boeken uit die tijd, maar wat wil je ook, van een roman uit 1975 die eind jaren 60 speelt en niet nalaat die tijd weg te zetten als een achterhaalde historische curiositeit. Bijna hypergedetailleerd in zijn weergave van het dagelijkse leven; de bezoekjes aan de supermarkt, de prijzen van producten, de reclameslogans, de auto's; beeldender is die tijd waarschijnlijk zelden beschreven. Charmant, maar daarmee misschien wel meer verbonden met zijn tijd dan goed is. Ook viel me nu de traagheid van de roman op. De traagheid van het pre-internettijdperk, waarin een professor nog een Nobelprijs toegewezen kan krijgen zonder dat de hele wereld gelijk voor zijn deur staat.

Het overgrote deel van de roman bestaat uit het weekend waarop Dingelam een Nobelprijs wint en vóór de week op zijn universiteit zal losbarsten met een bezetting door marxistische studenten. De stilte voor de storm dus, maar Hermans kan als geen ander van niets iets maken. Geweldig is een 70 pagina's durende dialoog tussen 3 echtparen, waarin à la een film van Robert Altman gesprekken door elkaar heen lopen; associatief, ongestructureerd, levendig. Het is niet diepgaand, maar het is Hermans als dialoogschrijver in topvorm. Dit zijn voor mij de krenten in de pap, en de voornaamste reden waarom ik weinig romans met zoveel plezier heb gelezen als deze.

Onder Professoren is natuurlijk ook een satirische weergave van een milieu dat Hermans verafschuwde: de universitaire wereld, waarin vriendjespolitiek, vergaderen en kromme regeltjes belangrijker zijn dan wetenschappelijk onderzoek en studenten kennis bijbrengen. Over die studenten is Hermans trouwens ook niet mals. Toch leest het nu volkomen achterhaald. Studenten die rechten forceren, kom daar nu nog eens op... Hoewel Dingelam iets sukkeligs heeft, lijkt dit toch het personage waar Hermans zich het meest mee identificeert. Een genie, dat zich staande moet houden in een poel van banaliteit. In een van de slothoofdstukken komt hij eindelijk een personage tegen waar hij een normaal gesprek mee kan voeren. Jawel, ook een Nobelprijswinnaar... Zo is Onder Professoren een roman over de banaliteit van het dagelijkse leven en het onvermogen dat te overstijgen. Ook al heb je het bestanddeel voor Viagra uitgevonden...

Leuk. Tegenwoordig is dit allemaal niet zo schokkend meer (professoren zijn ook maar mensen) maar nog altijd is het wel bijzonder vermakelijk. Hermans pakt inderdaad alle banale zaken erbij. Zowel het roddelen als de lichamelijke ongemakken, maar ook beschrijft hij rustig het eten en koken en boodschappen doen. Schitterend hoe men meer bezig is met elkaar (geroddel, heimelijke liefdes, elkaar niet mogen, et cetera) dan met hun werk. Want nergens wordt het werk zelf op de universiteit beschreven in dik 400 pagina's. Zoals het soms ook gaat: men is drukker bezig met randzaken dan met hoofdzaken.

Enfin, ik zie dit werkje dan ook vooral als een klucht met een aantal heerlijke scènes (ook hierboven al besproken) en niet zozeer als een aanklacht. Ja, zijdelings wordt dit wel genoemd, maar het viel uiteindelijk wel mee. Het gaat vooral over de hoogleraren die heel erg menselijk zijn met al hun onhebbelijkheden. Dat is ergens wel jammer dat er niet zoveel kritiek inzit want je merkt wel dat Hermans ermee bezig is, alleen al in zijn briljant nawoord. (blijft geweldig, een voorwoord of nawoord door de auteur zelf, zoals ook Nabokov dat deed in Lolita). Maar goed, het boek is vooral vermakelijk en leest soepel weg. 4,0*.

Eigenlijk een doorsnee boek van 1 van de ooit grote 3. Of 13 in een dozijn.