Sofies Verden - Jostein Gaarder (1991)

Vreselijk interessant boek en mijn eerste echte kennismaking met het fenomeen filosofie.

Een erg belangrijk boek, ik ben ervan overtuigd dat heel veel mensen langs deze weg voor het eerst met filosofie in aanraking gekomen zijn, mezelf incluis. Ik wou het onlangs nog eens herlezen en toen stak het me al direct tegen, het is toch wel erg stijf geschreven, en die dialoogstijl komt soms heel geforceerd over, maar kom, het is een knap verhaal waarin heel veel aan bod komt en er zijn weinig boeken waarin zoveel interessante en gevarieerde gedachten staan als dit .

Tsja, begin was heel aardig en ik was benieuwd wat er zou gebeuren, wat het werd vond ik en ver gezocht en te surrealistisch. Het einde was daarentegen wel weer goed en maakte het middenstuk (vanaf het onweer) meer begrijpelijk. Toch maar 3,5 ster.
De filosofische vond ik er net iets te dik bovenop liggen maar het was wel duidelijk en verhelderend uiteengezet.

Veel mensen wijzen op het feit dat Gaarder de filosofie zo makkelijk weet uit te leggen. Daarin hebben ze weliswaar gelijk, maar anderzijds zijn er vele inleidingen in de filosofie die dat net zo vlot doen en niet als topboek worden erkend. De meerwaarde van Gaarder, het verhaaltje die de lessen aan elkaar plakt, is van een heel bedenkelijk niveau, waardoor het boek in z'n geheel toch wel erg overschat wordt. Vind ik.

Het is eens te meer bewezen: wie “filosofie for dummies” hoort mag in vertwijfeling de wenkbrauwen fronsen. Jostein Gaarder mag dan wel de bekendste inleiding tot het Westerse denken op zijn conto hebben staan, uit ‘De wereld van Sofie’ valt in elk geval niet op te maken waarom. Augustus als filosofie-maand is bij deze barslecht begonnen.

Waar ik me eerst en vooral mateloos aan ergerde was hoe eindeloos debiel het karakter van Sofie wel is. Op een dag staat dit kleine meisje op, stelt ze vast dat ze eigenlijk nog nooit het leven in vraag heeft gesteld, is alles wat ze op school leert plots “stom” en wordt ze op haar vijftiende door jan en alleman absurd genoeg tot "volwassen" gekroond. Kon Jostein Gaarder dan echt niet vermoeden dat hij een publiek voor zich heeft dat ernstige literatuur wil, en geen stijlloze, opstel-achtige “Sofie ging weer naar het Hol”-zinnentjes voor kleuters. Want meer dan tot de oprechte ‘denkers’ onder ons richt Gaarder zich tot een achterhoede, ongetwijfeld minder in aantal. Of ik zou me al sterk moeten vergissen...

En waar haalt de auteur bovendien zijn gigantische ego vandaan? Ten eerste is er Sofie, die zich tussen Alberto’s stukken ofwel overgeeft aan dwaze one-liners, ofwel als een pretentieus mormel om meer uitleg vraagt. Weg, laatste greintje sympathie voor het centrale personage. Om nog maar te zwijgen van de dunk die Gaarder van zichzelf heeft: waar haalt hij het recht vandaan om diegenen die niet "denken" als ‘inferieuren’ te beschouwen, als blinde individuen waarvoor elke moeite er één te veel is? Er zijn genoeg intellectuelen die bewust een anti-filosofische houding aan nemen - waarom zou dat niet mogen? Een quote van Goethe uit zijn context rukken is in die zin wel erg gemakkelijk, denk ik zo...

En laten we het dan even over de vorm hebben. Gaarder creëert niet alleen een oninteressant Sofie-figuur, maar gooit er ergens midden de roman ook nog een Hilde bij, kwestie van het boek meer vermeende diepte te geven. Alleen zijn Gaarders gladde tricks zo eenvoudig te doorzien dat het onmogelijk werken kan. Ook dàt personage zit meteen fout getypeerd, wat in de absurde finale alleen maar duidelijker wordt.

En wat dan tussen al die irritatie door? Juist ja, een interessant overzicht van de Westerse filosofie. De auteur mag dan noch van schrijven, noch van plot-ontwikkeling veel kaas gegeten hebben, de behandelde materie begrijpt hij wel goed – de geslaagde voorbeelden nemen we hem dan ook in dank af. Helaas mis ik meer actuele filosofen: heeft Nietschze niet meer verdiend dan 5 lijntjes; en waar zijn Wittgenstein, Popper en Schopenhauer nou helemaal gebleven?

Goed, er zijn vast en zeker betere inleidingen geschreven, maar wie het louter om "de materie an sich" doet, zal hier alsnog wat aan hebben. En zo wordt mijn fikse onvoldoende een nipte buis.
2*

Opzich wel aardig, maar het heeft wat teveel minpunten om echt goed te zijn. Sofie is inderdaad eens schaap. De dialogen met Alberto waren erg slecht en Sofie kwam dan ook niet veel verder dan 'ik begrijp het', 'kun je daar een voorbeeld van geven' en 'nu snap ik het'. Ik vind het jammer dat Gaarder niet wat meer een discussievorm gebruikte om filosofische ideeen te verkennen. Verder is dit als overzicht nogal incompleet. Met name de moderne filosofie komt er wel erg bekaaid vanaf. Frege tot Quine krijgen ongeveer een regeltje. Verder stoorde ik me ook aan het belerende toontje. Eco-filosofie . Verder doet het boek wel aardig wat het moet doen en werd het verhaaltje aan het einde steeds leuker.

Drie sterren.

Ik kan me goed vinden in de eerste reacties die hier werden geplaatst. Het boek bestaat uit twee verhalen die halverwege samenkomen, maar (ook daarna) grotendeels gescheiden verteld worden. Van deze twee verhalen is de filosofiecursus veruit het meest interessant, en maar goed dat dit dan ook op de voorgrond staat. Er worden in korte tijd enorm veel uiteenlopende en intrigerende gedachten behandeld, en na bijna ieder hoofdstuk dacht ik: "ja, daar zit wat in, met deze filosoof ben ik het volgens mij wel eens" - dus óók bij het hoofdstuk erna, dat een thema maar al te vaak vanuit een hele andere filosoof en mening belichtte.

4*