menu

Montyn - Dirk Ayelt Kooiman (1982)

mijn stem
4,11 (99)
99 stemmen

Nederlands
Oorlog / Waargebeurd

352 pagina's
Eerste druk: De Harmonie, Amsterdam (Nederland)

Het waargebeurde verhaal van kunstenaar Jan Montyn die in 1944 vrijwillig dienst neemt bij de Duitse marine. Vanaf dat moment raakt hij in een maalstroom van oorlog en geweld. Hij meldt zich aan bij het vreemdelingenlegioen en vecht in Korea, Vietnam, Thailand en Cambodja.

zoeken in:
5,0
Prachtig. Bijna in één ruk uitgelezen. Fantastisch, vreselijk, claustrofobisch, schitterend en hartverscheurend tegelijk.

Wilde Verhoeven hier ooit niet een film van maken?

avatar van Theunis
4,0
Nu Corona het dagelijkse leven ruw verlamt, en zelfs de bibliotheek haar deuren deed sluiten, werd ik enkele weken geleden ik weer eens naar mijn eigen boekenkast gelokt. En daar kwam ik Montyn tegen. Ik had het boek jaren geleden gekocht en ik had het vaker in de hand gehad, maar ik was nog niet eerder in de verleiding gebracht om er ook echt in te beginnen. Een zonde, zou ik bijna zeggen nadat ik het boek nu heb gelezen. Zo een juweeltje mag niet ongelezen in een boekenkast staan.

Het is een biografie, een beschrijving van het leven van kunstenaar Jan Montyn. Maar wat deze biografie zo bijzonder maakt is dat het geen opsomming is van feiten en verhalen, nee, Kooiman heeft het, in de traditie van Capote, literair gemaakt. Het boek is gebaseerd op waargebeurde feiten, maar het leest als een roman. We leren niet alleen iets over het leven van Montyn, we kruipen onzer zijn huid, we voelen met hem mee.

Grootste thema in het leven van Jan Montyn is de steeds maar terugkerende oorlog. Hij vocht als tiener in de Tweede Wereldoorlog mee voor Nazi Duitsland. Dat is amper voor te stellen als je vanuit onze kant van de geschiedenis naar de oorlog kijkt. Voor Montyn was het eerder een vlucht dan een bestemming. Het zal ook niet zijn laatste oorlog zijn en het tekent zijn leven, zijn dromen, zijn nachtmerries.

“Ik lig, ik hoef niet meer. Doe alles maar. Dan zak ik weer weg in dromen. Vier uur op, twee uur af. Precies dat ritme. Angstbeelden flitsen op, in een bezeten ijltempo.”

En dan volgt het zinnetje dat me doet huiveren.

“Alles is er nog.”

Alles is er nog. Hoeveel kunnen vier woorden zeggen? Hoe lang kun je weg zijn uit de verschrikkingen van een oorlog? Nooit lang genoeg kennelijk. Dan gaat hij verder.

“Ik lig weer in het besneeuwde niemandsland, in het oogverblindend schijnsel van de Russische lichtkogels, roerloos weggedoken achter een minieme terreinverhoging die even later een stijfbevroren, onder de sneeuw gestoven menselijk lichaam zal blijken.”

Soms komt hij iemand tegen die ook heeft gevochten. Aan één blik hebben ze genoeg. Of, zoals Kooiman het geweldig verwoordt:

“Ze herkennen elkaar. Ooit hebben ze over de rand van het bestaan gekeken. En ze hebben het overleefd.”

De manier waarop Kooiman literaire technieken gebruikt om het leven van Montyn invoelbaar te maken is geweldig. De passages van de beklemmende jeugd in een streng gereformeerd gezin zijn pijnlijk, maar door de pen van de schrijver tegelijk ook schitterend.

“Want in den beginne was er angst, en die angst was alles overheersend. Vooral wanneer het donker was op zolder en de dakpannen klepperden in de wind. Dag zag ik in iedere beweging van de gordijnen, in iedere schaduw, een grijzende duivel.”

Montyn moet ontsnappen uit die benauwde omgeving, maar hij is nog te jong. Hij kan nog niet vertrekken. Gelukkig ontdekt hij de racefiets.

“Ik had een fiets gekregen voor mijn verjaardag, weliswaar een afdankertje van mijn oom uit Apeldoorn, maar niettemin… Het was een echte Raleigh, een herenfiets met knijpremmen. Geen van de jongens had er zo een. Uren was ik bezig hem te schuren, tot er geen spatje verf meer zat op het blanke metaal, en daarna lakte ik hem, laag na laag, tot hij diepzwart glansde alsof hij nieuw gemoffeld was. – En ik trok de polders in, alleen… Achter de horizon lokte het onbekende. Vrijheid heette dat onbekende.”

Dan gaat het van kwaad tot erger. Jan bevindt zich op de snelweg naar de hel.

“De volgende stap was dat ik, wanneer het mooi weer was, eenvoudigweg de fiets pakte en er op uittrok, de polder in. Dat was ongekend… De fiets! Op zondag! En dat voor een zoon van een ouderling! Er werd geschreeuwd en gedreigd, er werd geweend en er klonk tandengeknars, maar het mocht niet baten. En het eindigde ermee dat ik ronduit weigerde nog langer naar de kerk te gaan. Ik hield het niet uit tissen die vier muren. Die somberheid, die bleke gezichten boven ’t zwart. En die zondvloed van woorden die me absoluut niets te vertellen hadden… - Dan maar naar de hel.”

Jan heeft in zijn hoofd allang afscheid genomen van God, van de kerk. Hij is al mijlenver weg. Maar vader zal nog hoop hebben gehad. Maar dan is er het moment waarop Jan zegt dat hij niet naar de kerk zal gaan vandaag.

“’Ik ga niet naar de kerk. Ik ga straks zeilen met Pim…’ Stilte. Alles en iedereen, moeder, de zusjes, de mussen in de dakgoot, tot de pendule op de schoorsteenmantel toe, houdt de adem in. Maar dan opeens een schrille kreet en een opeenvolging van wilde bewegingen, in zo’n razend tempo dat het lijkt of de tijd, die even heeft stilgestaan, de schade in wil halen. Mijn vader is opgesprongen uit zijn stoel, met uitpuilende ogen. Zijn vest is grijs van de as. En hij vertrapt iets, zomaar op het vloerkleed. Mijn vader heeft zijn kostelijke zondagse sigaar verkeerd om in de mond genomen… En hij heeft gevloekt! Mijn vader heeft gevloekt!”

Is het nog steeds zo verwonderlijk dat Jan uiteindelijk de oorlog in is gevlucht? Kooiman brengt het leven van Montyn ook veertig jaar na het schrijven van het boek dichtbij. Zowel de schrijver als de kunstenaar zijn inmiddels overleden. De verhalen blijven overeind. Een doorsnee biografie over het leven van Montyn had de tijd misschien niet overleefd. Deze biografie is tijdloos.

Gast
geplaatst: vandaag om 16:27 uur

geplaatst: vandaag om 16:27 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.