Montyn - Dirk Ayelt Kooiman (1982)

net uit en wel een onderhoudend boek. Leest lekker weg

Zeer goed boek.. Erg meeslepend.. Heel interessant ook om te lezen wat een oorlog met iemand doet.

Ik vond het een goed boek. Verschillende factoren speelden hierin een rol: onder andere het opzoeken van spanning door de hoofdpersoon en vooral het van de ene in de andere gebeurtenis rollen. Hier geen lering uit trekken, weer een nieuw avontuur opzoeken en ga zo maar door. Nergens in dit boek is iets rustigs, elk ogenblik dat rustig lijkt mondt weer uit in een berg problemen. Maar toch zitten er ook stukken in waar oneindig lang omgevingen worden omschreven die verder geen betrekking hebben tot het verhaal, dat vind ik zelf dan weer wat minder. Voor de rest, leuk en informatief om te lezen.
4,0*

Waar gebeurd is natuurlijk een relatief begrip. Het is de versie van de schilder Montyn verteld door Kooiman. En die heeft er een roman van gemaakt en geen biografie. Gelukkig maar, want het verhaal zoals hier verteld is al mooi genoeg. het voordeel van deze constructie is ook dat Kooiman geen waardeoordeel hoeft uit te spreken over de daden van Montyn (de goede en de slechte).
Valt me nu pas op dat er een belangrijke overeenkomst is met Irving's "Bidden wij voor Owen Meany", wat ook al hoog in mijn top 10 staat.

Montyn is een boek dat ook "de andere zijde" van de Tweede Wereldoorlog belicht. Deed wat dat betreft een beetje denken aan Het Stenen Bruidsbed van Harry Mulisch en Slaughterhouse Five van Kurt Vonnegut. Het eerste deel van Montyn vond ik adembenemend, naar het einde toe vond ik het verhaal af en toe een beetje warrig worden. Een tikkeltje overschat op Boekmeter naar mijn mening. Maar hoe dan ook bijzonder, zeker omdat het op feiten gebaseerd is.

Prachtig. Bijna in één ruk uitgelezen. Fantastisch, vreselijk, claustrofobisch, schitterend en hartverscheurend tegelijk.

Wilde Verhoeven hier ooit niet een film van maken?

Wat een verhaal, wat een ontberingen, wat een lijden.

Goed voorbeeld hoe oorlog je mentaal kan veranderen en vervreemden van de wereld.

Bij de Kringloop heb ik dit boek weggekaapt, had er nog nooit van gehoord, maar gezien de status op deze site toch maar snel aan begonnen. Boeiende leeservaring.

Weet nog wel dat ik dit boek moest lezen voor Nederlands. Opdracht; een hoofdstuk per week. Niet gelukt want ik had het binnen een week uit. Zeer goed verhaal.

prachtig boek, vooral de eerste helft 5 sterren, later kakt het wat in daarom 4 sterren.

Het eerste gedeelte is indrukwekkend, meeslepend en absoluut fenomenaal te noemen. Daarna in het tweede gedeelte verliest het verhaal in mijn ogen aan kracht door de hoeveelheid aan gebeurtenissen die te vluchtig beschreven worden. De schrijver had er beter aan gedaan om deze uitvoeriger te beschrijven. Al bij al een prachtig en bijna ongeloofwaardig verhaal waarin de lezer wordt mee genomen langs de diverse afschuwelijke gebeurtenissen in de 20e eeuw.

Nu Corona het dagelijkse leven ruw verlamt, en zelfs de bibliotheek haar deuren deed sluiten, werd ik enkele weken geleden ik weer eens naar mijn eigen boekenkast gelokt. En daar kwam ik Montyn tegen. Ik had het boek jaren geleden gekocht en ik had het vaker in de hand gehad, maar ik was nog niet eerder in de verleiding gebracht om er ook echt in te beginnen. Een zonde, zou ik bijna zeggen nadat ik het boek nu heb gelezen. Zo een juweeltje mag niet ongelezen in een boekenkast staan.

Het is een biografie, een beschrijving van het leven van kunstenaar Jan Montyn. Maar wat deze biografie zo bijzonder maakt is dat het geen opsomming is van feiten en verhalen, nee, Kooiman heeft het, in de traditie van Capote, literair gemaakt. Het boek is gebaseerd op waargebeurde feiten, maar het leest als een roman. We leren niet alleen iets over het leven van Montyn, we kruipen onzer zijn huid, we voelen met hem mee.

Grootste thema in het leven van Jan Montyn is de steeds maar terugkerende oorlog. Hij vocht als tiener in de Tweede Wereldoorlog mee voor Nazi Duitsland. Dat is amper voor te stellen als je vanuit onze kant van de geschiedenis naar de oorlog kijkt. Voor Montyn was het eerder een vlucht dan een bestemming. Het zal ook niet zijn laatste oorlog zijn en het tekent zijn leven, zijn dromen, zijn nachtmerries.

“Ik lig, ik hoef niet meer. Doe alles maar. Dan zak ik weer weg in dromen. Vier uur op, twee uur af. Precies dat ritme. Angstbeelden flitsen op, in een bezeten ijltempo.”

En dan volgt het zinnetje dat me doet huiveren.

“Alles is er nog.”

Alles is er nog. Hoeveel kunnen vier woorden zeggen? Hoe lang kun je weg zijn uit de verschrikkingen van een oorlog? Nooit lang genoeg kennelijk. Dan gaat hij verder.

“Ik lig weer in het besneeuwde niemandsland, in het oogverblindend schijnsel van de Russische lichtkogels, roerloos weggedoken achter een minieme terreinverhoging die even later een stijfbevroren, onder de sneeuw gestoven menselijk lichaam zal blijken.”

Soms komt hij iemand tegen die ook heeft gevochten. Aan één blik hebben ze genoeg. Of, zoals Kooiman het geweldig verwoordt:

“Ze herkennen elkaar. Ooit hebben ze over de rand van het bestaan gekeken. En ze hebben het overleefd.”

De manier waarop Kooiman literaire technieken gebruikt om het leven van Montyn invoelbaar te maken is geweldig. De passages van de beklemmende jeugd in een streng gereformeerd gezin zijn pijnlijk, maar door de pen van de schrijver tegelijk ook schitterend.

“Want in den beginne was er angst, en die angst was alles overheersend. Vooral wanneer het donker was op zolder en de dakpannen klepperden in de wind. Dag zag ik in iedere beweging van de gordijnen, in iedere schaduw, een grijzende duivel.”

Montyn moet ontsnappen uit die benauwde omgeving, maar hij is nog te jong. Hij kan nog niet vertrekken. Gelukkig ontdekt hij de racefiets.

“Ik had een fiets gekregen voor mijn verjaardag, weliswaar een afdankertje van mijn oom uit Apeldoorn, maar niettemin… Het was een echte Raleigh, een herenfiets met knijpremmen. Geen van de jongens had er zo een. Uren was ik bezig hem te schuren, tot er geen spatje verf meer zat op het blanke metaal, en daarna lakte ik hem, laag na laag, tot hij diepzwart glansde alsof hij nieuw gemoffeld was. – En ik trok de polders in, alleen… Achter de horizon lokte het onbekende. Vrijheid heette dat onbekende.”

Dan gaat het van kwaad tot erger. Jan bevindt zich op de snelweg naar de hel.

“De volgende stap was dat ik, wanneer het mooi weer was, eenvoudigweg de fiets pakte en er op uittrok, de polder in. Dat was ongekend… De fiets! Op zondag! En dat voor een zoon van een ouderling! Er werd geschreeuwd en gedreigd, er werd geweend en er klonk tandengeknars, maar het mocht niet baten. En het eindigde ermee dat ik ronduit weigerde nog langer naar de kerk te gaan. Ik hield het niet uit tissen die vier muren. Die somberheid, die bleke gezichten boven ’t zwart. En die zondvloed van woorden die me absoluut niets te vertellen hadden… - Dan maar naar de hel.”

Jan heeft in zijn hoofd allang afscheid genomen van God, van de kerk. Hij is al mijlenver weg. Maar vader zal nog hoop hebben gehad. Maar dan is er het moment waarop Jan zegt dat hij niet naar de kerk zal gaan vandaag.

“’Ik ga niet naar de kerk. Ik ga straks zeilen met Pim…’ Stilte. Alles en iedereen, moeder, de zusjes, de mussen in de dakgoot, tot de pendule op de schoorsteenmantel toe, houdt de adem in. Maar dan opeens een schrille kreet en een opeenvolging van wilde bewegingen, in zo’n razend tempo dat het lijkt of de tijd, die even heeft stilgestaan, de schade in wil halen. Mijn vader is opgesprongen uit zijn stoel, met uitpuilende ogen. Zijn vest is grijs van de as. En hij vertrapt iets, zomaar op het vloerkleed. Mijn vader heeft zijn kostelijke zondagse sigaar verkeerd om in de mond genomen… En hij heeft gevloekt! Mijn vader heeft gevloekt!”

Is het nog steeds zo verwonderlijk dat Jan uiteindelijk de oorlog in is gevlucht? Kooiman brengt het leven van Montyn ook veertig jaar na het schrijven van het boek dichtbij. Zowel de schrijver als de kunstenaar zijn inmiddels overleden. De verhalen blijven overeind. Een doorsnee biografie over het leven van Montyn had de tijd misschien niet overleefd. Deze biografie is tijdloos.

Enige achtergrondinformatie over de onstaansgeschiedenis van dit boek is te vinden in Penta Pockets 1994-1995. Supplement - Guus Houtzager e.a. (1994) - BoekMeter.nl .

Destijds in klas 6 aangeraden door de leraar Nederlands. Het mooie van het boek is dat de vaart er goed in zit en het waargebeurd is. Waar bij veel boeken die wel aan de literaire conventies voldoen juist een gebrek aan verhaal is, heb je in dit boek bijna geen adempauze als lezer (laat staan de aan ptss lijdende protagonist). Ongelooflijk hoeveel een mens kan meemaken en lijden en dan nog de respectabele leeftijd van 90 kan bereiken.