Detstvo - Maxim Gorki (1914)

Maxim Gorki, zijn echte naam was trouwens Aleksej Maksimovitsj Pesjkov, is erin geslaagd om zijn meestentijds zeer miserabel verlopen jeugdjaren magistraal aan het papier toe te vertrouwen. Wat een treurigheid en bittere ellende heeft hij moeten doorstaan. Gelukkig kent het boek ook zijn - prachtig beschreven - lichtpuntjes.

Ongelooflijk hoe het er vroeger aan toe ging, mooi is dan ook dat Pesjkov dan zijn afschuw over een dergelijke 'opvoeding' openlijk uitspreekt en oproept tot verbetering. En dat in een tijd (1913) waarin, zoals hij zelf ook aangeeft, de jeugd van menig (Russisch) kind nog net zo in- en intriest is als de periode waarin Pesjkov zelf opgroeide.

Een waar meesterwerk, 4,5

Gorki beschrijft zijn jeugdjaren en noemt zichzelf in dit boek dan ook Pesjkov, zijn echte naam. Maar ondanks het uitzonderlijk hoge gemiddelde vond ik dit niet echt wereldschokkende literatuur. Het is allemaal wel vrij vermakelijk, maar onder de huid kruipen lukt dit boek nooit. Dit deel is net te episodisch gebracht en alle stukjes zijn te kort om echt met Pesjkov mee te gaan. Het blijft allemaal bij een wat klinisch beschrijving waarin er genoeg wordt beschreven, maar waar de sfeer nooit echt naar boven komt. Je leert wel het leven van de ambachtslieden wat meer kennen (wel leuk, na alle edellieden van Tolstoj) maar beeldend wordt het nergens, iets dat ik bij boeken lezen vrij belangrijk vind. Daarnaast ben ik het met mijn bovenbuurman niet eens over de harde jeugd. Ja, de jongen wordt weleens geslagen, maar nooit zomaar, altijd alleen als hij kattenkwaad uithaalt. En of het aan de kwaliteiten van Gorki ligt of aan het feit dat die harde opvoeding wel meevalt (ik denk een beetje van beide),ik kon er gewoon geen bittere ellende in zien. Daardoor blijft dus dus een werk met zijn kwaliteiten en een zeker leesplezier, maar het is ook niet meer dan dat. 3,5*.

n.b. Wel een pluim voor de vertaler in dezen. Hij kiest ervoor alle eigennamen te voorzien van accenttekens zodat je weet waar de klemtoon ligt. Zo leer je dat het Tolstój is bijvoorbeeld (ik legde de nadruk altijd op de eerst o). Zuiver is allicht het niet om die accenten te plaatsen, maar wel verdomde handig en

Een mooi en ontroerend boek.

Als ik dit boek tien jaar geleden had gelezen, zou het best hebben gekund dat ik er weinig bijzonders in had gezien. Maar ik verbeeld me iets sensitiever te zijn geworden als lezer en dat heb je nodig bij Gorki's jeugdherinneringen, waarvan het nog niet zo gemakkelijk is om aan te wijzen waar precies de kwaliteit zit.

Daarom eerst maar een stukje citeren uit het eerste hoofdstuk:

Ik sta vreselijke angsten uit; ze wentelen heen en weer over de vloer waar mijn vader ligt, stoten kermend en schreeuwend tegen hem aan en hij ligt daar doodstil en net alsof hij lacht. Het duurde heel lang, dit bewegen over de vloer; herhaaldelijk kwam mijn moeder overeind om opnieuw neer te vallen; grootmoeder rolde de kamer uit als een grote, zwarte bal; maar toen, opeens, klonk in het duister het huilen van een baby.
'Heer, ik zeg u dank,' zei grootmoeder. 'Het is een jongen.'
En ze ontstak een kaars.
Ik ben waarschijnlijk in mijn hoekje in slaap gevallen, want ik herinner mij verder niets meer.
Het volgende beeld dat in mijn geheugen gegrift staat, is een regenachtige dag op een kale hoek op een kerkhof; ik sta met mijn voeten op een glibberige hoop kleverige aarde, starend in een kuil waarin de kist van mijn vader is neergelaten; op de bodem zie ik een laagje water en daarin zitten kikkers, twee ervan zijn al op het gelige deksel van de kist geklommen.

Wat ik zo mooi vind is de natuurlijke manier waarop Gorki de blik van een jong kind weergeeft, die niet alles begrijpt maar wel zeer gevoelig is voor indrukken. Totaal ongekunsteld en heel beeldend, dat is voor mij kenmerkend voor de stijl van dit boek. Daarnaast is de roman inhoudelijk heel aansprekend, omdat je beleeft hoe het rechtvaardigheidsgevoel en het oog voor schoonheid in een jong kind langzaam wordt verstikt door de volwassenenwereld. Ik ben het dan ook niet eens met mjk87 hierboven: de diepe tragiek van het boek zit hem in de manier waarop de familieleden van de jonge Maxim met elkaar om gaan en bovenal wat dit in zijn ziel teweeg brengt.

Maar het blijft niet bij alleen een persoonlijk relaas, Gorki zoekt soms ook het grotere perspectief (In de eindeloze sleur van het dagelijks leven is zowel een feestdag als een uitslaande brand een reden tot vermaak, zoals op een onbeduidend, leeg gezicht een schram een versiering kan zijn). Uiteindelijk kan je zelfs de geëxalteerde personages van Dostojewski beter begrijpen dankzij de sociaal-realistische schets van de Russische maatschappij die hier wordt gegeven door de schrijver met de bijnaam "de Bittere".

Wat ik wel jammer vond is dat het gaandeweg een beetje veel van hetzelfde wordt en dat Kinderjaren daardoor geleidelijk aan kracht inboet. Gorki heeft hier zelf ook over nagedacht, en vraagt zich op een gegeven moment af of hij deze zaken wel moet optekenen, maar hij concludeert:

En er is een ander, meer positief motief dat mij dwingt deze laagheden te beschrijven. Hoe weerzinwekkend die ook zijn, hoezeer die zijn ingeburgerd en talloze prachtige zielen het leven vrijwel onmogelijk maken, zeker is de Russische mens ondanks dat zo sterk en jong van geest dat hij ze kan, en zeker ook zál, overwinnen.

Deel twee van deze jeugdherinneringen zal binnenkort volgen. Prachtige literatuur.