menu

Der Process - Franz Kafka (1925)

Alternatieve titels: Het Proces | Der Prozess | Der Prozeß | Der Proceß

mijn stem
4,23 (369)
369 stemmen

Duits
Psychologisch

411 pagina's
Eerste druk: Die Schmiede, Berlijn (Duitsland)

Op een morgen wordt Josef K, klaarblijkelijk zonder enige reden, gearresteerd. Dat is het begin van een vreemde, ellendige procesgang waar zelfs een gedisciplineerd en evenwichtig procuratiehouder als Josef K. aan ten onder moet gaan. K. wordt ondergedompeld in een vreemde wereld: armoedige griffieburelen in afgelegen buitenwijken, grote, onverlichte ruimten waarin plotseling advocaten, rechters van instructie, aalmoezeniers en hoeren opduiken, brutale ranselaars in gewelven, in keurige bewoordingen gevatte chicanes.

zoeken in:
avatar van Kafka
5,0
Interessant interpretatie RealTom

4,5
Zeker een interessante en sterke interpretatie, en gezien het feit dat een boek, ondanks dat het 'grotere' betekenissen kan krijgen door het publiek of het verhaal zelf, altijd voortkomt uit de emoties van de schrijver en zijn persoonlijke situatie en ervaring, zal er een grote kern van waarheid in zitten. Feit is wel dat Kafka gewoon ook los van zijn ziekte een ongelukkig mens was. Hij verfoeide zijn lichaam en uiterlijk en ook daar komt een groot deel van zijn zelfhaat vandaan denk ik (zie Metamorfose). Ik denk inderdaad dat zijn verhalen één groot afweermechanisme zijn. Wellicht dat daar ook de ambiguïteit van zijn verhalen vandaan komt. Het lijkt wel alsof hij gewoon zelf niet tot de kern van zaken of aanvaarding kan komen, er wel naartoe wil gaan, maar vervolgens weer door zijn eigen afweermechanismen even zo hard de andere richting op gekatapulteerd wordt. Het komt sterk tot uitdrukking in zijn taal- en zinsgebruik dat echt boordevol tegenstrijdigheden zit. De tegenstrijdigheden zijn zo krachtig en contrasteren zo hard, ondanks het zeer verfijnde taalgebruik, dat ze gewoon niet met elkaar in balans kunnen zijn. Er zijn tegenstrijdigheden die wel een zeker evenwicht kunnen hebben, maar die van kafka sluiten elkaar per definitie uit. Het duidt op een zwaar en uitputtend conflict in zichzelf. Terugkomend op zijn ziekte: er zijn mensen die een zware ziekte of zelfs een vroegtijdige dood aanvaarden. Het duidt erop dat Kafka onder meer dat feit absoluut niet kon aanvaarden. Onder andere daaruit is zijn prachtige kunst ontstaan, maar ook de filosofie, het absurdisme. Je kunt zeggen dat zijn geluk werd opgeofferd voor een zekere waarheid, een waarheid die Camus iets meer dan twee decennia later in de algemene filosofie van het absurdisme werd gegoten.


hij was immers meer bezig met allerlei mensen te benaderen dan dat hij zich echt op zijn proces/genezing heeft gericht..


Hij kon niet genezen volgens mij, hij had tbc en toentertijd bestond er geen antibiotica. Hij was ten dode opgeschreven, het was geen keus. Toch denk ik, zoals ik eerder schreef, dat Kafka als hij niet ziek was geweest, alsnog doodongelukkig zou zijn geweest. Veel mensen die weten dat ze doodgaan worden juist, hoe gek het ook klinkt, gelukkiger. Kafka werd alleen maar ongelukkiger. Dat wijst erop dat er iets in hem zat dat los van zijn ziekte stond.

avatar van metalfist
2,5
We schrijven ergens begin juni 2010 en een bijna 10 jaar jongere Metalfist kocht in de Kringloopwinkel een boxset met 5 boeken van Franz Kafka. Een koopje, want de box had de spotprijs van 2.5 euro dus uiteraard meteen meegenomen. Ik had echter altijd schrik om aan deze klassieker te beginnen en het was pas dit jaar dat ik besloot om eindelijk eens werk te maken van een aantal grote titels die ik in huis had liggen. Lord of the Flies en The Silmarillion bevielen me goed, nu eens kijken wat Kafka me ging brengen.

Een teleurstelling, dat is de samenvatting. Hetgeen me het meeste tegensteekt is de schrijfstijl van Kafka. Geen idee of dit aan de vertaling van mijn versie ligt, maar het gebruik van komma's en ellenlange zinnen irriteerde me namelijk vanaf de eerste seconde. Een irritatie die op den duur wel eens sporadisch verdween omdat Kafka een aantal erg leuke stukken schrijft (de deurwachter en de wet!) maar verder is dit een boek dat maar wat voortkabbelt zonder echt naar een einde te gaan. Sowieso voelt dit enorm fragmentarisch aan doordat hij een aantal personages introduceert waar verder niets meer mee gedaan wordt en het is uiteindelijk enkel en alleen het idee an sich dat de film zijn klassiekerstatus nog rechtvaardigt. Je mag namelijk zeggen wat je wilt over dit boek, het is wel duidelijk dat Kafka iets neerschreef dat zijn tijd vooruit was. De manier waarop hij de draak steekt met bureaucratie.. Het is bij vlagen erg herkenbare materie. Dat neemt echter niet weg dat dit een toch bijzonder taai boek is geworden waarbij je je de ene keer moet voortsleuren van pagina naar pagina en vijf minuten later het boek amper kunt wegleggen.

Toegegeven, Kafka beloont je wel wanneer je naar het einde bent gesparteld. Het laatste hoofdstuk is misschien wel het beste in heel het boek en de manier waarop K. evolueert van een krachtige man naar een mak lammetje is interessant om te zien. Een mooie afsluiter waarmee ik misschien (nog meer) tegen de schenen stamp: de film van Orson Welles is beter.

2.5*

4,0
Volgens mij mag je dit werk echt niet reduceren tot een aanklacht tegen of persiflage van de bureaucratie, metalfist. Dat aspect is hoogstens een neveneffect, dat er eerder "toevallig" voor zorgt dat het "zijn tijd zo vooruit was". Vanuit die reducerende "a posteriori" interpretatie begrijp ik jouw reactie, maar ze doet Kafka onrecht aan. Kafka's werk gaat volgens mij over zijn obsessieve worsteling met existentiële psychologische en filosofische levensvragen. En daar is zijn stijl ook een weerslag van.

avatar van Donkerwoud
En Kafka was ook een enorm talige schrijver die speelde met intertekstuele verwijzingen en verschillende vertellagen aanbracht.

avatar van metalfist
2,5
Je kan hier nog zoveel mooipraterij rond bouwen zoals je wilt, ThomasVV en Donkerwoud, het is in ieder geval een stijl die me blijkbaar helemaal niet ligt. Deed me bij vlagen zelfs wat denken aan een Dostojevski (maar dan een stuk minder aantrekkelijk qua zinsbouw) en voor mij is dit vooral een boek dat je dankbaar mag zijn omdat er zoveel moois uit is voort gegroeid. Een film als Brazil sluit hier enorm dicht aan (opnieuw een aanklacht tegen bureaucratie, kan dus zijn dat jullie deze link niet correct vinden) en had volgens mij niet gemaakt kunnen worden mocht Kafka nooit Het Proces hebben geschreven.


...stilte...
de box had de spotprijs van 2.5 euro

2,5 euro voor 2,5 ster...toch nog een kat in de zak.

avatar van metalfist
2,5
...stilte... schreef:
2,5 euro voor 2,5 ster...toch nog een kat in de zak.
Valt nog mee hoor, volgende boeken zitten ook nog in de box:
Das Schloss - Franz Kafka (1926)
Der Verschollene - Franz Kafka (1927)
Ein Hungerkünstler - Franz Kafka (1924)
en iets dat 'De Chinese muur en andere verhalen' heet.

Ik vermoed dat die laatste Beim Bau der Chinesischen Mauer - Franz Kafka (1931) is maar moet het thuis nog eens dubbelchecken

...stilte...
Ik vermoed dat die laatste Beim Bau der Chinesischen Mauer - Franz Kafka (1931) is maar moet het thuis nog eens dubbelchecken


Dat zijn de verhalen die postuum zijn uitgebracht.
In De Hongerkunstenaar staan de verhalen die tijdens zijn leven zijn verschenen.
En dan de drie romans nog.

Dan heb jij vast de mooie uitgave met die verschillende kleurtjes van Querido. Het enige nadeel is dat ze nog al kwetsbaar zijn en uit elkaar vallen. Later zijn ze in een verbeterde vertaling en gebonden opnieuw uitgebracht, maar die boekomslagen spreken minder tot mijn verbeelding.
Mocht je er van af willen dan heb ik er zo 5 euro voor over

avatar van metalfist
2,5
Klopt volgens mij! Zijn inderdaad kleurrijke omslagen en ergens in het midden was de rug van Het Proces wat losser. Omslagtekeningen zijn van Kafka zelf ook dacht ik gelezen te hebben.

...stilte...
Dan heeft je voorganger Het Proces helaas stukgelezen.

Ja, de tekeningen van Kafka komen prachtig tot hun recht op die stofomslagen, vooral omdat er geen titels en andere letters op staan...kaler en soberder kan je het niet krijgen.
Je gaat Kafka vast nog wel meer waarderen nu je dit in huis hebt. Veel plezier ermee!

avatar van misterfool
5,0
Voor het recht, of beter gezegd de rechtvaardigheid, staat een wachter! Hoezeer Josef K. ook aandringt, de poort van het recht zal uiteindelijk voor zijn ogen worden gesloten. De wachter is echter geen persoon, maar een kluwen aan bureaucratische regels. Gedurende het boek zal K. proberen zijn gelijk te halen. De daadwerkelijke schuld en onschuld blijken echter niet langer van belang. 'Het Proces' is namelijk een surrealistische nachtmerrierit, waarin men vergelijkingen kan zien met totalitaire regimes, of wellicht kosmisch onrecht. Met die laatste term doel ik -door het bericht van Realtom- onder andere op ziektes, of het gevoel dat men krijgt wanneer een auto regenwater in een vloedgolf transformeert. De schuld ontbreekt als domme kans de rechter vervangt. De straf komt evenzeer hard aan!

Erg indrukwekkend hoe Franz Kafka een gevoel van onrecht en onmacht zo intens doch welhaast poëtisch weet te verwoorden. En ik maar denken dat er geen boek bestaat dat indrukwekkender is dan Misdaad en Straf..... overduidelijk zat ik fout. 5*

avatar van eRCee
5,0
Die laatste zin kost je een like, misterfool!

Ted Kerkjes
Kafka heeft de gave om op een prettige manier met de deur in huis te vallen. Zowel de openingszin van 'De gedaanteverwisseling' als die van 'Het proces' introduceren direct de hoofdpersoon, "het probleem van de roman" en de sfeer van het boek. Je zou met die zin de hele roman samen kunnen vatten. Heel knap. Over films wordt overigens ook vaak gezegd dat een goede openingsshot het einde al in zicht draagt.
In de openingszin van 'Het proces' wordt K. op een ochtend (misschien "nadat hij uit onrustige dromen ontwaakte"?) gearresteerd. Hierin zit al de machteloosheid en het overgeleverd zijn aan een vage hogere macht zonder de oorzaak te weten en die zaken blijven de hele roman een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, rol spelen. Ook het existentialisme van het boek zit al in de zin verstopt, want K. is natuurlijk een vage naam, en daarmee een vaag mens: wie of wat is "K."? Zelfs het bed-motief, dat overal in Kafka's werk op schijnt te duiken, is in de openingszin aanwezig, al is het impliciet. In bed en vooral op de bedrand gebeuren in Kafka's boeken veel belangrijke dingen, waardoor Roberto Calasso in zijn essay K. het bed in Kafka's werk 'de drempel naar een andere wereld' noemde. Overigens viel mij in 'Het proces' op dat K. heel vaak uit het raam kijkt. Een soort raam-motief, dus. Dan lijkt het raam te staat voor escapisme en is het raam de poort naar een andere, allicht mooiere wereld. (Het raam-motief in dit boek zal trouwens ongetwijfeld eerder door iemand anders ontdekt zijn.)
Eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik de schrijfstijl in 'Het proces' minder aansprekend vond dan in 'De gedaanteverwisseling'. In het laatstgenoemde boek schrijft Kafka veel kernachtiger, korter, maar 'Het proces' is aanzienlijk langdradiger, vooral in de dialogen. Ik houd heel erg veel van dialogen in boeken (in films trouwens ook - en in het echt), omdat vaak in de dialogen de personages worden uitgediept, of beter gezegd: zichzelf uitdiepen. Dit is in dit boek ook zeker wel het geval, maar deze dialogen zijn niet echt menselijk te noemen: het klinkt allemaal te bedacht en te veel als schrijfstijl, naar mijn smaak. Zo praten mensen niet - zeker niet in zulke situaties. Nu zal dit ongetwijfeld ook aan de leeftijd van het boek liggen, maar dat maakt het niet minder storend. De taal van de dialogen maakt de personages minder "mensen", waardoor het hele boek minder leefde voor mij. (Paradoxaal genoeg vond ik wat dat betreft 'De gedaanteverwisseling' veel menselijker.)
Een ander minpuntje is ook een 'vormdingetje'. De structuur van het verhaal ovnd ik namelijk ook niet zo heel sterk. Het "verhaal" voelt namelijk een beetje als een kapstok waar Kafka zijn ideeën aan op wil hangen. K. gaat van het ene figuur naar het andere om met degene te praten en via die personage leert K. en de lezer weer iets nieuws over het dystopische labyrint van de bureaucratie. (Wat die structuur betreft, heeft 'Het proces' wel wat weg van 'Alice's adventures in Wonderland' van Lewis Carroll.) Helaas voelt 'Het proces' hierdoor wat minder als een echt verhaal.
Het boek is echter wel zeer rijk: het barst van de interessante vragen, ideeën en constructies. Ook zijn er vele prachtige scènes: de geselscène, de scène in de dom en het geweldige einde.
Dat de roman onvoltooid is, is overigens niet echt een probleem. Ik vraag me ook wel af wat Kafka nog allemaal kwijt had gewild. Van mij had het nog wel wat korter en bondiger gekund dan dit.
Misschien lijk ik nu een beetje negatief, maar dat ben ik toch zeker niet: 'Het proces' sleept hier en daar wat, maar het blijft zeker zeer boeiend. En het geweldige einde maakt dat de lezer het boek ontgoocheld dichtslaat.

4,0
Heb je mijn reactie van 6 maart gelezen, Ted Kerkjes?
Je zegt dat Het proces hier en daar wat sleept, maar volgens mij is dat net een essentieel aspect van de thematiek.
Heb je trouwens Het slot gelezen? Dat vond ik eigenlijk nog sterker, nog... beklemmender...

Ted Kerkjes
ThomasVV schreef:
Heb je mijn reactie van 6 maart gelezen, Ted Kerkjes?
Je zegt dat Het proces hier en daar wat sleept, maar volgens mij is dat net een essentieel aspect van de thematiek.
Ja, die reactie heb ik gelezen, ja! Erg interessant allemaal daarboven.
Nog even voor de duidelijkheid: ik vond met name de ellenlange dialogen slepend op een vervelende manier. Bij de rest van het boek vond ik dat ietwat slepende niet vervelend, maar juist effectief.
Die slepende stijl zou inderdaad een weerslag kunnen zijn van de worsteling met existentiële psychologische en filosofische levensvragen, maar ik vind die weerslag in de dialogen niet helemaal uit de verf komen. Die "overdreven welbespraaktheid", die je wel vaker in "oude boeken" vindt, vond ik hier en daar wat jammer. K. en alle andere personages spreken met langdradige uitweidingen en lange bijzinnen, en daarmee maakt Kafka zijn personages wat onmenselijk. Ik denk dat de worsteling met levensvragen beter zijn weerslag zou vinden in menselijke onzekerheid dan in onmenselijke welbespraaktheid. Ik had dus veel liever een onzekere K. gezien, als je begrijpt wat ik bedoel.
ThomasVV schreef:
Heb je trouwens Het slot gelezen? Dat vond ik eigenlijk nog sterker, nog... beklemmender...
Ik heb 'Het slot' bijna uit. Daarna ben ik van plan om meer korte verhalen van Kafka te lezen, omdat 'De gedaanteverwisseling' mij zo goed beviel.

4,5
Het mooie aan dit boek is dat als je alles analyseert, er helemaal niets gezegd wordt. Kafka maakt eigenlijk heel de tijd gebruik van de drang of neiging - of eigenlijk zwakte - van de mens om houvast te vinden in de brei aan onlogica, waardoor hij/zij zich heel de tijd allerlei vragen gaat stellen, waar hij nooit een bevredigend antwoord op krijgt. Maar als je alles, de zinnen, inhoudelijk bekijkt, zeggen de personages niks, ondanks sommige monologen van meer dan twee pagina's en het fantastische 'zwaarwichtige' taalgebruik. Het is voor 90 procent leegheid, terwijl de indruk wordt gewekt dat er enorm belangrijke zaken worden verteld. Kafka brengt daarmee de kern van het absurdisme of de absurdistische filosofie superdicht bij de lezer, zo dicht dat hij het hem zelfs laat ervaren. Het is een trucje van Kafka, naast dat het een verhaal is. Hij fopt de lezer met woorden, en de lezer trapt er telkens in, vanwege zijn eigen gebrekkige aard.

4,5
Het proces' sleept hier en daar wat, maar het blijft zeker zeer boeiend. En het geweldige einde maakt dat de lezer het boek ontgoocheld dichtslaat.


Iedereen heeft het over het geweldige einde, maar ik vond het einde juist minder sterk dan de rest. Er lijkt ook een soort van stijlbreuk te zijn met overige hoofdstukken, waardoor ik me afvraag of het einde misschien deels door Max Brod of iemand anders is geschreven. In tegenstelling tot andere hoofdstukken, waarbij passages en dergelijke worden uitgerekt, gaat Kafka imo aan het slot te snel naar de executie toe. Ik weet zelf ook niet precies hoe het einde dan wel had moeten eindigen, maar ik had het gevoel dat Kafka het boek snel wilde afronden.


Het eerste hoofdstuk van Het Proces vond ik het beste hoofdstuk. Vooral toen hij plots die overburen opmerkte lag ik dubbel. Die plotse irritatie van de hoofdpersoon, waarbij je eigenlijk zou denken 'nare vent', maar door zijn onschuld kun je hem eigenlijk niet echt iets kwalijk nemen.


Wat ik me schrijftechnisch afvraag is in hoeverre Kafka bewust dingen opschreef of zaken herschreef om ze te verfijnen, of dat hij aan één stuk door het boek heeft afgerond, in een soort roes. Ik vraag me ook af of het boek ooit één geheel was en of er hoofdstukken zijn weggevallen, of dat hij gewoon de boel vrij fragmentarisch heeft opgeschreven.

avatar van eRCee
5,0
Volgens mij was Kafka veel bezig met schaven. Er zijn ook in diverse uitgaves allerlei onvoltooide hoofdstukken en geschrapte fragmenten te vinden (die vaak erg de moeite zijn). Bij Amerika zie je dat ook sterk: na het voltooide deel van het verhaal komen een paar losse hoofdstukken waartussen grote tijdssprongen zitten en allerlei zaken ontbreken.

De 'snelheid' van het einde past in mijn optiek trouwens naadloos bij de acceptatie van K. en de bureaucratische onverschilligheid van het systeem, had dus niet beter kunnen zijn.

Ted Kerkjes
firebird schreef:
Iedereen heeft het over het geweldige einde, maar ik vond het einde juist minder sterk dan de rest. (...) In tegenstelling tot andere hoofdstukken, waarbij passages en dergelijke worden uitgerekt, gaat Kafka imo aan het slot te snel naar de executie toe.
De stijlbreuk die jij aanstipt, vind ik juist zo sterk aan het einde. (Een stijlbreuk hoeft immers helemaal niet een "fout" te zijn: deze kan Kafka heel goed bewust hebben aangebracht.) Het rechtssysteem handelt aan het einde nog even het proces af op een slordige, onhandige manier. Dat contrast is in mijn ogen juist goed.
eRCee schreef:
De 'snelheid' van het einde past in mijn optiek trouwens naadloos bij de acceptatie van K. en de bureaucratische onverschilligheid van het systeem, had dus niet beter kunnen zijn.
Hier sluit ik mij bij aan.

...stilte...
Ik sluit me er ook bij aan. Het einde komt vaak abrupt, onverwachts en banaal.

4,5
eRCee schreef:
Volgens mij was Kafka veel bezig met schaven. Er zijn ook in diverse uitgaves allerlei onvoltooide hoofdstukken en geschrapte fragmenten te vinden (die vaak erg de moeite zijn). Bij Amerika zie je dat ook sterk: na het voltooide deel van het verhaal komen een paar losse hoofdstukken waartussen grote tijdssprongen zitten en allerlei zaken ontbreken.

De 'snelheid' van het einde past in mijn optiek trouwens naadloos bij de acceptatie van K. en de bureaucratische onverschilligheid van het systeem, had dus niet beter kunnen zijn.


Ik las ergens dat Kafka juist in een roes aan één stuk door schreef, maar dan blijkt dat dus niet zo te zijn.

3,5
firebird schreef:
(quote)


Ik las ergens dat Kafka juist in een roes aan één stuk door schreef, maar dan blijkt dat dus niet zo te zijn.


Aanvankelijk vorderde hij heel snel met dit boek, binnen een paar maanden had hij 200 bladzijden op papier. Maar uiteindelijk kwam de klad erin en begon Kafka te twijfelen over zijn eigen werk. Zijn vriend Max Brod heeft het postuum uit laten geven.

avatar van ZAP!
Dit boek heb ik kado gekregen van mijn neef J., het leek wel in ruil voor mijn 'kado' 'Het Slot' (een boek dat ik nooit helemaal uitgelezen heb) aan hem, even daarvoor.

Een beangstigend boek was het, en ik heb het nooit weer durven inkijken. De ervaring was er niet minder om. Ik ga het ook niet nog eens lezen, maar het is me altijd bijgebleven. Met min of meer dank aan J.. Het ga je goed, kerel,.

5*.

2,5
Dit vond ik een saai boek - het verhaal was voor mij zo onlogisch, dat ik er bijna van in slaap viel. Heb het overigens twee maal gelezen, de eerste maal zo'n 10 jaar geleden. En dat terwijl ik andere werken van Kafka erg kon waarderen. "Die Verwandlung" bijvoorbeeld, dat vond ik prachtig, al blijft het natuurlijk een raar verhaal. Misschien moet ik eerst maar eens een goede, kritische biografie lezen om de mens achter de schrijver beter te begrijpen. Wie heeft er een tip?

avatar van ZAP!
heartofsoul - misschien A Friend of Kafka and Other Stories (ik mag nog geen links plaatsen, maar gewoon hier op BM te vinden)? Ben ik zelf wel benieuwd naar, maar vooral omdat het van I.B. Singer is.

Maar als je hier de beklemming niet in voelt, en zelfs saaiheid ervaart, zou ik eigenlijk zeggen: lekker laten liggen. Zoals gezegd, het is lang geleden dat ik deze las en ik ben ook niet van plan hem weer te lezen.

avatar van eRCee
5,0
heartofsoul schreef:
Misschien moet ik eerst maar eens een goede, kritische biografie lezen om de mens achter de schrijver beter te begrijpen.

Welnee, dat moet je nu juist niet doen. Deze roman van Kafka leeft voor los van zijn maker en de maker heeft alles wat nodig is om de roman te begrijpen en waarderen ín de roman zelf gestopt.

De enige tip aan secundaire lectuur over Kafka die ik je wil geven is het hoofdstuk 'De castrerende schaduw van de heilige Garta' uit de essaybundel Verraden testamenten van Milan Kundera.

avatar van ZAP!
Kwam ik ook nog tegen: Kafka's Last Trial: The Case of a Literary Legacy - Benjamin Balint (2018) en Brief an den Vater - Franz Kafka (1952).

2,5
Bedankt voor jullie reacties en tips. Ben wel benieuwd naar het genoemde boek van Isaac Bashevis Singer, ook omdat ik diverse titels van hem gelezen heb en alle met veel genoegen. Brief an den Vater heb ik eental jaren geleden gelezen, en dat vond ik onthutsend, maar wel schitterend geschreven.
Van het werk waar het hier omgaat, "Der Prozess" dus, bestaan overigens diverse interpretaties, niet slechts psychologisch, maar zelfs een marxistische. Maar tot een juiste interpretatie kan men volgens mij alleen komen als de levensfeiten bekend zijn. Ik ga eerst maar eens de biografie van Ronald Hayman ("K: A Biography of Kafka", 1981) lezen. Het lezen van biografieën vind ik wel vaker vruchtbaar. Over bijvoorbeeld August Strindberg en Hermann Hesse zijn bijvoorbeeld goede biografieën geschreven, en die waren in bepaalde opzichten beslist verhelderend.

Gast
geplaatst: vandaag om 05:42 uur

geplaatst: vandaag om 05:42 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.