Der Process - Franz Kafka (1925)

Met Der Prozess van Franz Kafka start ik mijn reis door de wereldliteratuur. Uiteraard heb ik in het verleden genoeg andere boeken gelezen, al dan niet verplicht, maar die tel ik in dit geval niet mee.

Het is moeilijk te zeggen in hoeverre mij deze klassieker is bevallen. Natuurlijk is het een taai boek, mede doordat Kafka lang ingaat over schijnbaar niet relevante details. Verder vind ik niet ieder personage even interessant en had ik af en toe last van het verouderde taalgebruik. Daarnaast was ik verrast doordat de beschreven situaties in het boek nogal bizar en extreem zijn. Ik had eerlijk gezegd niet verwacht dat dit boek plaats zou vinden in een wereld die ik eerder zag in de film Brazil van Terry Gilliam. Ook moest ik denken aan Metropolis van Fritz Lang.

Maar er zijn dus ook genoeg positieve punten op te noemen. Het hoofdkarakter Josef K. is niet direct het meest sympathieke personage, maar desondanks vind ik zijn manier van redeneren en zijn soms haastige omgang met andere personen bijzonder intrigerend en soms nogal komisch. Daarnaast is er de nogal nerveuze en beklemmende sfeer en de constante stroom vragen waarmee je als lezer opgezadeld wordt. Dit komt met name tot uiting in het superieure negende hoofdstuk, waarbij het verhaal van de priester het hoogtepunt vormt van het boek.

Wat bedoel je precies, Co Jackso? Ik ken Brazil en Metropolis eigenlijk niet.

Zie Google Het doet mij in ieder geval denken aan een wereld in de nabije toekomst waar niet iedereen een eigen stem heeft en de overheid/rechtbank zonder weerwoord mensen de mond kan snoeren. Ook de aparte personages zoals de advocaat en de pastoor zouden zonder problemen een rol kunnen hebben in Brazil. Overigens vond ik die film, mede door de absurditeit, wat tegenvallen.

Brazil is nu eenmaal echt een kafkaiaanse film

Ik begrijp natuurlijk wel wat je bedoelt, maar ik kan mij toch niet van het gevoel ontdoen dat de kwalificatie "kafkaiaans" vaak ver van Kafka verwijderd is. Maar dat is nu eenmaal de ironie van de menselijke geschiedenis. Als Plato bijvoorbeeld zou weten welk soort liefde er naar hem genoemd wordt...

Mijn eerste Kafka.

Ook eigenlijk mijn eerste echte ervaring met zwaardere literatuur. En het is meteen een zeer goede meevaller. Alleen zijn er een aantal dingetjes die ik wat minder snap. Ook het taalgebruik was niet altijd even simpel maar viel nog goed te doen.

Het verhaal is sterk en bevat een geweldige sfeer. Voor mij was het een bizarre ervaring en vond vele personages en situaties nogal vreemd. Maar dat maakt het juist leuk en origineel.

Nu ga ik toch de verfilming eens zien van Orson Welles. Misschien worden dan een aantal vragen waarmee ik nog zit beantwoord.

Maar zeker een boeiend en interessant boek.

4.5*

@gridgorilla

Misschien leuk als je wat van die vragen hier openbaart. Wie weet levert het wat nieuwe inzichten op. Ik ben in ieder geval benieuwd en willig om er op in te gaan.

Wel uiteindelijk zijn door de film + gesprekken met anderen, heel wat vragen beantwoord.

Ik stelde mij vooral vragen rond: Wat heeft hij nu voor misdaad gedaan, waarvoor wordt hij nu aangeklaagd?
Of waarom iedereen zo vreemd deed tegen hem, waarom elk personage zo absurd was?

Nou, ik ben sinds ik mij op boekmeter heb ingeschreven een enorme fan geworden van Kafka maar uiteindelijk moet iedereen zelf uitmaken wat ze uit een boek halen en waar het nu eigenlijk allemaal om draait. Voor mij draait het aan de ene kant om de vervreemding van het individu tegenover de wereld waarin hij leeft. Joseph K probeert als enige de Westerse waarden te verdedigen in een wereld waar deze waarden al lang niet meer gelden. Zijn gehele zoektocht is dus zijn protest tegen het huidige wereldbestel. Zijn misdaad is dat hij vanwege hoe hij is, zijn aard om de waarheid te vinden, om door middel van (juiste) argumenten zijn doel te bereiken, hij niet langer thuishoort in deze samenleving die draait om de leugen.

Of Jozef K. is schuldig bevonden aan het überhaupt in leven zijn. Men krijgt het leven met direct de doodstraf erbij, maar hoe? En wanneer? Daarnaast is er niets tegen te doen, wat je ook zou willen. welke advocaat je ook hebt. Zo zie ik het meer.

Ja, Er is inderdaad geen mogelijkheid om te ontsnappen. Eigenlijk is het een illusie van K. om te denken dat hij zou kunnen overwinnen. Zijn onzekerheid over alles wat hij waarneemt is de rode draad doorheen zijn hele oeuvre denk ik. Hier even een mooi citaat van de meester zelve over de illusie van het ontsnappen uit de werkelijkheid van zijn vroeger werk.

Want wij zijn als boomstammen in de sneeuw. Schijnbaar staan zij daar zomaar en met een klein duwtje zou je ze kunnen wegschuiven. Neen, dat kun je niet, want ze zijn stevig met de bodem verbonden. Maar kijk, ook dat is slechts schijn.

Fantastisch toch, niet?

Het trieste aan het slot van Het proces is natuurlijk ook dat Jozef K. zich, murw gebeukt, zelf neerlegt, of zelfs aansluit, bij zijn vonnis. Hij gaat vrijwillig mee, alsof hij de daad van zijn beulen goedkeurt. Dus juist de (theoretische) mogelijkheid om wél te kunnen ontsnappen maakt het boek voor mij extra krachtig.

Inderdaad, mens-zijn impliceert eigenlijk... schuldig zijn, en daarvoor aangeklaagd worden. En het schrijnende is, dat we ons dat gewoon zélf aandoen! Dát is (ook) voor mij het thema van Het Proces. Moreel-religieus dus, en niét zozeer maatschappelijk!

Sterk boek. Als het boek niet zoveel incomplete en geschrapte stukken had, was het vast een stuk fijner geweest. Zeker interessant, met soms uiterst bizarre situaties die bijna dromerig (of nightmarish) zijn te noemen.

Het is niet alleen geniaal geschreven, door de originele stijl en de verdraaiing van logica, maar Kafka was er gewoon een meester in om de lezer ook iets te laten voelen bij zijn verhalen. En daar draait het om in de literatuur, of je als lezer iets voelt. En dat is hem verdomd goed gelukt bij bijna al zijn verhalen. Er zit altijd een geweldige absurde humor in, een geweldige sfeer door de beschrijving van de omgeving, en je leeft echt mee met het hoofdpersonage, die soms zacht en lief is, zoals in 'Amerika', 'metamorfose' of het 'oordeel', en soms wat nukkiger en egoïstischer is, zoals bij 'Het Proces' of 'Het Slot'.

Kafka moet enorm hebben geleden gevoelsmatig, anders kun je zoiets niet schrijven, of misschien zou je het dan wel kunnen schrijven, maar zou het nooit zo echt en puur over zijn gekomen. Want zijn verhalen zijn zo vreselijk origineel, authentiek en puur.


Er bestaat gewoon geen maat op Kafka. Hij heeft iedereen gigantisch lopen foppen. Tientallen professoren hebben zich na zijn dood over zijn oeuvre ontfermt om het duiding te geven en te kunnen begrijpen. Maar dat is precies wat Kafka beoogde: je kunt het leven niet begrijpen. Hijzelf wilde het leven zo graag begrijpen, je merkt die frustratie in al zijn verhalen. Hij wilde ook zo graag gelukkig zijn maar om gelukkig te zijn moet je het leven niet rationeel willen snappen en gewoonweg voelen. Hij kon maar niet tot een geluksgevoel komen, zijn neuroticisme heeft hem kapot gemaakt. Hoe wrang is het dat juist zijn neuroticisme van hem een topkunstenaar heeft gemaakt, en hoe wrang is het dat Kafka tijdens zijn leven die erkenning niet of nauwelijks heeft gehad. Misschien juist omdat hij een neuroot en perfectionist was. Hij haatte zichzelf zo erg dat hij zelfs de genialiteit van zijn teksten niet kon zien. Aan de andere kant, misschien wisselde zich dat af, wist Kafka ook wel dat ie een genie was en was hij gefrustreerd dat zijn uitgever hem niet genoeg stimuleerde en erkenning gaf. Dat heeft hem denk ik ook de drijfveer gegeven om boven zichzelf uit te stijgen met 'Het Proces'.

Kafka is niet zomaar een schrijver. Hij is een goochelaar, een illusionist. Hij speelt met de lezer zoals een schrijver dat nog nooit heeft gedaan. Zijn zinnen en teksten gaan verder dan slechts een verhaal, Kafka heeft met de logica, met de werkelijkheid zelve gepeeld.


Over Het Proces: het boek zakt qua spanning helaas halverwege in, omdat het wat langdradig wordt. Bij 'Het Slot' was dat ook al zo. Het Slot is qua begin misschien nog wel genialer en droomachtiger dan 'Het Proces'. Het begin van 'Het Slot' is echt fascinerend bizar en ook zeer humoristisch, net zoals 'Het Proces'. Beiden worden ze zeer filmisch in beeld gebracht, bij 'Het Proces'nog net iets meer. Je ziet de invloed van het realisme met zijn haarscherpe beschrijvingen, alleen heeft Kafka hier een absurde twist aan gegeven door deuren te plaatsen waar ze helemaal niet mogen zijn, bizarre gangen en trappen en weggetjes. Je zou denken dat het door een psychoot geschreven is, maar iemand die jarenlang bij een verzekeringsbureau heeft gewerkt en daar een gewaardeerd kracht is geweest kan niet tegelijkertijd aan zware psychoses lijden lijkt me, of wel? Hooguit paranoia of neuroses misschien.
Het is in ieder geval zo donker, grauw en grijs. Dat zijn de kleuren die ik zie als ik Kafka lees. Als hij een Prozacje had kunnen nemen, had ie waarschijnlijk niet zulke nachtmerrie-achtige verhalen geschreven. Jammer dat hij nooit gelukkig is geweest. Ik had hem een gelukkig huwelijk gegund, of een periode in zijn leven waarin hij geen last had van kwellende gevoelens, want hij heeft de literatuur veel gegeven. Zijn dood moet in ieder geval voor hem een verlossing zijn geweest.

Berichten verplaatst naar Franz Kafka

Sorry, Zelva, maar de opmerkingen over schaamte en schuldgevoel bij Kafka hebben - althans wat mij betreft - in de eerste plaats wel degelijk met Het Proces te maken!

Daar verschillen we dan over van mening. Ik heb nog geen Kafka gelezen, maar zoals ik het las ging het onderhand over heel zijn oeuvre en de persoonlijkheid van Kafka an sich.

Leuk dat onze moderator zich nadrukkelijk aansluit bij mijn standpunt.

Dat heb ik blijkbaar gemist, eRCee...

De eerste keer zal ik me door de verwarrende gebeurtenissen hebben laten leiden, en er vooral een pijnlijke satire op bureaucratie in gezien hebben. Met name de parabel in de kerk geeft wel aan dat zoektocht van Jozef K. impliciet grotere thema's behelst, waar het verhaal beslist niet eenvoudiger op wordt. Zo bekeken is Het Proces, waarin K. rusteloos zoekt naar de reden en het verloop van het tegen hem gestarte proces, een existentiële zoektocht. Een naar antwoorden die niet zullen volgen, net zoals dat geldt voor de grote levensvragen. Het kan heel verlammend werken die weg eindeloos te vervolgen, maar voor Kafka lijkt het duidelijk dat het dat niet waard is om de innerlijke rust van geaccepteerde onwetendheid voor op het spel te zetten. Wellicht projectie van mij voor wat ik graag in Het Proces zou herkennen, maar Het Proces is hoe dan ook veel meer dan alleen een aanklacht tegen bureaucratie of een totalitaire staat. Een boek om te blijven herlezen.

Iets voor de echte fans - als ze er nog geraken natuurlijk: in het Deutsches Literaturarchiv in Marbach (iets ten noorden van Stuttgart), het mekka van al wie in duitstalige literatuur is geïnteresseerd, loopt nog tot 9 februari de tentoonstelling 'Der ganze Prozess', waar je het VOLLEDIGE manuscript van dit boek kan bekijken, blad voor blad uiteengelegd. De catalogus helpt je op weg doorheen de chaos die dat oplevert (Kafka schreef het boek in een 10-tal schriftjes, maar werkte aan veel hoofdstukken tegelijk, en laste af en toe een stuk tekst in voor andere boeken. Soms draaide hij een schriftje om en schreef ondersteboven tussen de lijnen verder. Alles loopt hopeloos door elkaar, bovendien zijn er natuurlijk vele stukken geschrapt en/of verbeterd.), maar het leukste is gewoon het boek erbij te nemen (er liggen exemplaren ter beschikking) en ter plekke trachten het verhaal te reconstrueren. Een echte Kafka-erlebnis!
In ieder geval heeft het me nog eens extra duidelijk gemaakt hoeveel we niet aan Max Brod te danken hebben, Kafka's vriend die niet zoals door hem gevraagd al zijn ongepubliceerd materiaal verbrand heeft, maar zich er een weg doorheen geploegd en o.a. dit boek uit gedistilleerd heeft.

Interessante post, Freud!
Alleen vind ik de verdienste van Brod een beetje dubbelzinnig. Wélke Kafka, en meer bepaald wélk Proces heeft hij ons doorgegeven - en dan nog tegen diens uitdrukkelijke vraag in? Maar goed, dat is en blijft een eindeloze discussie, niet alleen over Kafka, maar over Kunst in het algemeen...

Juist dat kun je dus in Marbach gaan nakijken! Als je wilt, knutsel je er gewoon je eigen proces in elkaar - maar je zult merken dat het allemaal niet zo eenvoudig ligt...

Ongelooflijk.

Toen 'De Broers Karamazov' me zo ontzettend mee viel (ik was bang voor moeilijk taalgebruik en het formaat), het is zelfs mijn favoriete boek geworden, dacht ik dat dit helemaal een eitje zou zijn. Maar ik vind hem taai hoor. Niet moeilijk, maar het pakt me gewoon totaal niet.

"Pakken" is inderdaad misschien het laatste dat een boek van Kafka doet. Eerder het tegendeel: het vervreemdt, en doet je elke grip verliezen...

Heel sterk boek. Behoorlijk surrealistisch, wat inderdaad vervreemdend kan werken, maar toch kon het boek mij zeer zeker ook 'pakken'. Vooral de manier van schrijven vond ik erg sterk, dat me aan Gabriel García Márquez (Honderd Jaar Eenzaamheid) deed denken, maar dan grimmiger: uitgebreide beschrijvingen van situaties, omgevingen en (kleine) handelingen; in combinatie met de surrealistische sfeer - die me overigens vaak aan de nachtmerries uit Gerard Reve's "De Avonden" deed denken.

Door zijn manier van schrijven zet Kafka een heel treffende wereld neer waarin het verloren gevoel en de boosheid van protagonist 'K.' goed voelbaar is.

Net wakker geworden uit een surrealistische akelige nachtmerrie...
Oh nee, Ik heb Het Proces herlezen.

Zoals hierboven al aangegeven is een van de kwaliteiten van Het Proces dat ze zich op meerdere manieren laat lezen. Bij mijn meest recente lezing (tijdens de vier dagen dat ik in Praag was) kwam daar een voor mij nieuwe interpretatie bij: het proces als ziekte (de tuberculose waar Kafka uiteindelijk aan zou bezwijken).

Verschillende opmerkingen en passages wezen mij in die richting. Ten eerste is er de gedachte dat K. pas kan worden geholpen als hij toegeeft dat hij schuldig is. Zeker aan het begin van Het Proces verkeert K. in de ontkenningsfase; hij heeft niets gedaan, hij is onschuldig. Zo kunnen welwillenden (de advocaat, de vrouw van de deurwaarder, en later de schilder en de geestelijke) hem natuurlijk niet helpen. De zieke moet zich eerst overgeven aan de ziekte en pas daarna kan een behandelijk in gang worden gezet (kan de verdediging worden opgebouwd).

De 'arrestatie' verloopt ook zoals een ziekte vaak optreedt; van het ene op het andere moment wordt K. 'ziek' verklaard. Dit heeft hij niet zien aankomen, hij had er ook niets aan kunnen doen. Dat betekent echter niet dat K. direct aan bed is gekluisterd. Hij kan zijn leven leiden, maar zal wel geregeld bij de rechtbank moeten verschijnen.

De schilder speelt hier een belangrijke rol. Hij stelt immers dat er verschillende manieren zijn om met het proces/de ziekte om te gaan. Allereerst is er de absolute vrijspraak, die echter nooit plaatsvindt (behalve misschien in wat legendes), daarnaast kan het proces worden vertraagd of kan er vrijspraak plaatsvinden, waarbij er echter altijd kans is dat het proces opnieuw onder handen wordt genomen door een nieuwe rechter.

In andere woorden: echte genezing van tuberculose bestaat niet, het is echter wel mogelijk om het ziekteproces te vertragen en het kan zelfs voor een periode lijken dat de ziekte is verslagen.

Verder is er nog de oom van K., die voorstelt om de stad uit te trekken. Daar zal de rechtbank hem moeilijker kunnen bereiken, waardoor het proces zich minder snel kan ontwikkelen. Te interpreteren als een verwijzing naar de rijkeren die zich uit de stad verwijderden om in kuuroorden aan hun herstel te werken.

K.'s toch langs allerlei figuren die hem kunnen helpen bij zijn proces zie ik als een (mislukte) poging om te ontsnappen aan de ziekte. Het bezoeken van een advocaat/doktor om genezing te bewerkstelligen, het zoeken van troost bij verschillende vrouwen, en als dat niet blijkt te helpen; een toevlucht naar de kunst en uiteindelijk religie om in het reine te komen met het onvermijdelijk einde. Uiteindelijk tevergeefs, want K. sterft 'als een hond'. Namelijk, zonder precies te weten wat er is gebeurd, omdat hij geen schuld kon bekennen en zich niet aan de behandeling heeft overgegeven - hij was immers meer bezig met allerlei mensen te benaderen dan dat hij zich echt op zijn proces/genezing heeft gericht..

Dit maakt de andere interpretaties uiteraard niet minder waar, ik vond het vooral interessant om Het Proces eens met een andere gedachte in het achterhoofd te lezen.