Volgens mij is het praktisch onmogelijk om nog ergens de oorspronkelijke versie te vinden. Bij mij in de bieb hadden ze in ieder geval alleen maar de bewerkte versie van 312 pagina’s. Nu weet ik nog niet of ik het wel of niet fijn vind dat ik de korte versie heb getroffen. Wat ik mij afvraag is namelijk of de langere versie nog (veel) meer van hetzelfde is, of dat ze met het schrappen juist de beste stukken hebben weggelaten.
Van wat ik heb gelezen ben ik in elk geval niet sterk onder de indruk, en al helemaal niet zo veel als je mag verwachten van een boek met zo’n status. De personages deden mij vrij weinig, wat denk ik vooral komt omdat de meeste zo plat en onontwikkeld zijn. Cosette is daarvan het beste voorbeeld; zij is niet meer dan een popje. De enige ontwikkeling die ze doormaakt is van lelijk naar mooi en haar enige doel in het verhaal is in relatie staan tot anderen. Jean Valjean ontwikkelt zich wel, maar dat gaat vrij abrupt: hij is een gewetenloze galeiboef, maar wordt plotseling een compleet ander mens door zijn ontmoeting met de bisschop (een al even ongenuanceerd goed persoon). Als hij weer gesnapt wordt en weer ontsnapt en vervolgens Cosette ontmoet verandert hij opnieuw plotseling in een weekhartige oude man, en zo draait hij nog wel een paar keer meer. Marius was een veelbelovend personage, maar zodra hij Cosette ontmoet blijft er niets van hem over dan een hersenloze, smachtende slappeling. Fantine is niets meer dan een weerloos slachtoffer. Javert is mijns inziens beter gelukt, ik vind het alleen jammer dat we pas op het eind inzicht krijgen in zijn gedachten waardoor er nog niet echt een band met het personage is opgebouwd; het deed me dan ook nauwelijks iets dat
hij ervoor koos zelfmoord te plegen.
De personages die veel beter geslaagd zijn, zijn de échte ellendigen. Thénardier en zijn vrouw zijn als voorbeeld voor de ‘slechte arme’ bijzonder geslaagd. De vroegwijze Gavroche is een sympathiek personage en Eponine is de enige met wie ik echt meeleefde. Zij verandert daadwerkelijk gedurende het verhaal, en ook in positieve richting, zonder dat daar een wonder aan vooraf gaat en zonder dat ze ineens een engel is geworden. Na
haar dood verloor ik steeds meer de interesse in het verhaal, te meer omdat de revolutie/opstand me niet zoveel deed. Hugo heeft prima beschreven in wat voor ellende men verkeert, maar ik heb geen idee wat de opstandelingen proberen te bereiken met hun barricade. Volgens mij is dat typisch Frans, die hang naar gewelddadige opstand; er wordt ook constant verwezen naar eerdere opstanden. Sowieso vind ik het verhaal niet altijd geslaagd. Jean Valjean lijkt de hoofdpersoon maar wordt als dusdanig wel erg matig uitgewerkt. Marius en Cosette hebben nooit een woord met elkaar gewisseld, maar hun Liefde is Echt en Groots. Het lijkt alsof de schrijver het belangrijker vond om zijn punt te maken dan zich te bekommeren om de verhaaltechnische kant van zijn boek.
De opstand brengt me op een belangrijk punt van kritiek: Hugo’s chauvinisme. De opstandelingen worden als helden de hemel in geprezen en zijn nooit te beroerd om een volstrekt nutteloze toespraak te geven. Frankrijk is een onvolprezen, glorieuze natie die blijkbaar het voorbeeld voor de rest van de wereld moet zijn. Bij Waterloo verloren de Fransen misschien, maar het waren allemaal Helden. De glorie van de strijd deed mij meermaals de ogen ten hemel slaan. Geef mij maar Tolstojs beschrijvingen van de chaos van de oorlog in
Oorlog en Vrede. Dit was niet minder dan ergerlijk.
Ook heb ik mij soms geërgerd aan de enorme hoeveelheid namen van personages waar je vervolgens niets meer van te horen krijgt (tenzij ze nog een glorieuze dood sterven, natuurlijk), en de volstrekt onwaarschijnlijke manier waarop de lijntjes aan elkaar geknoopt worden. Onlangs las ik
Great Expectations waarin iets dergelijks wordt gedaan, maar daar heb ik me helemaal niet aan geërgerd omdat dat in dienst was van het verhaal en de ontwikkeling van de personages. Hier is dat veel minder. Aan de andere kant heb ik niets tegen de haast sprookjesachtige/jongensboekachtige verhaalelementen (
ontsnappen via een doodskist, ontsnappen via een riool), in tegendeel. Ik wou dat de rest van het boek me ook zo had kunnen bekoren.
Om kort te gaan, sommige personages deden me niets, aan anderen (Cosette…) ergerde ik me alleen maar, anderen waren weinig geloofwaardig, de dwepende toon van Hugo vond ik onprettig en het verhaal is dramatisch zonder al te veel diepgang. Aan de andere kant is er in mijn uitgave minder overgebleven dan er uit geschrapt is, dus misschien ligt het daar aan. Als er iemand de volledige versie heeft gelezen en daar een heel andere mening over heeft dan ik over deze, dan hoor ik het graag.