Oliver Twist - Charles Dickens (1838)

Typisch Dickens: langdradig drama dat er wel heel dick bovenop ligt. Uitermate moraliserend. Zwart-wit.
Ook typisch Dickens: humorvolle beschrijvingen, varierend van lichte ironie tot bijtende spot. Scherpe maatschappijkritiek. Eén brok emotie.
eRCee's Salomonsoordeel: 3*.

Oliver Twist kende ik altijd alleen als de hoofdpersonage uit die tekenfilmserie uit mijn jeugd. Een hond die allerlei avonturen beleefd in een stad, die achteraf dus Londen blijkt te zijn. In die tekenfilm zijn alle personages dieren, en wordt het verhaal maar heel losjes gevolgd. De naam Charles Dickens had ik weleens gehoord, maar ik besefte pas heel laat dat het Oliver Twist een boek was, geschreven door Dickens, dat niet over een hond ging, en ook niet voor kinderen was, maar juist heel serieus.

Hier in een klein winkeltje verkochten ze een paar jaar terug een aantal collecties van tien boeken bij elkaar, in een bepaald thema, voor bijna niks, meer dan twintig euro was het zeker niet, wellicht zelfs tien euro. Echt heel weinig. Eén was in het thema russische schrijvers, nog één was tien boeken van Louis Couperus, en een ander was tien boeken van Charles Dicken bij elkaar. Ik heb ze alledrie, en eigenlijk nog veel te weinig van gelezen. Hoe dan ook, zo stuitte ik op Oliver Twist, en die besloot ik dus te gaan lezen. En eigenlijk vanaf de eerste pagina beviel het me tot mijn verbazing meteen ontzettend goed, geweldige schrijfstijl, het lag me helemaal.

Oliver Twist dus, over een wees die ontsnapt uit het weeshuis, naar Londen gaat, en daar precies op een aantal criminelen stuit. Zo beleeft ie van alles in het Londen van de negentiende eeuw, waar een hoop armoede heerst. Dickens heeft een prachtig verhaal geschreven over wat de kleine Oliver allemaal meemaakt, waarbij hij in verschillende milieus en bij allerlei soorten mensen terechtkomt. Charles Dickens weet zelfs in zo'n (grotendeels) triest verhaal toch nog een hoop humor te verwerken, zonder dat het misplaatst is, en dat vind ik knap. Zijn humor ligt me ontzettend, de gevatte opmerkingen als verteller van het verhaal. Dickens is erg scherp in zijn rol als verteller.

Het verhaal zelf wist me wel te raken, en er zaten genoeg interessante wendingen in om het boeiend te houden. Sentimenteel? Mwah, vond ik wel meevallen, het is nou eenmaal een heftig verhaal. Karikaturaal? Ja, een beetje wel, maar dat werkt juist goed in dit boek. Daarbij geeft Dickens een mooi beeld van het Londen, zoals het toen was, met de nodige maatschappijkritiek erin verweven. Ja, het is vrij zwart-wit. Kon me er echter niet aan storen. Mooi boek.

Het begin is wat mij betreft het sterkst: met heerlijk sarcasme (startpunt van de typisch Engelse humor?) zet Dickens het weeshuisbeleid en de ambtenaren, zoals Mr. Bumble, neer.

Het verdere verloop van het verhaal kent weinig grijstinten, maar dat is ook wel wat je verwacht als je Dickens gaat lezen. Het heeft ook een zekere charme.

Ook leuk vond ik om alle echt bestaande locaties te lezen. Ik kan me zo voorstellen dat er legio wandelroutes met dit boek als thema bestaan in Londen.

Veel mensen denken dat ze Oliver Twist kennen, maar de vele adaptaties zijn slechts een afkooksel van dit originele meesterwerk. De eerste hoofdstukken sluiten aan bij de traditie van de schelmroman, waarin iemand arm geboren wordt en opgroeit met een opeenvolging van jobs, incidenten en ontmoetingen. Oliver zelf is de vleesgeworden onschuld, maar het lot slingert hem heen en weer tussen contrasterende sociale milieus. In het werkhuis krijgt hij gruel voorgeschoteld, een soort havermoutpap. Bij meneer Brownlow - het paradijs op aarde - krijgt hij broth of bouillon. Enkele van de smerigste plaatsen in en rond het victoriaanse Londen komen erin voor.

Tot de verbeelding spreken de personages met verdorven eigenschappen in verschillende gradaties. Meneer Bumble is een komisch nevenpersonage met kleine kantjes. Als beadle of parochiefunctionaris waant hij zichzelf heel belangrijk, maar later komt hij onder de plak te zitten. Voor vingervlugge zakkenrollers als The Artful Dodger en Charley Bates kun je als lezer sympathie koesteren, net als voor Nancy, die in een slechte omgeving opgegroeid is maar een goed hart heeft. Voor Fagin kun je aanvankelijk een sprankeltje sympathie voelen omdat hij Oliver onderdak biedt en een theaterstukje opvoert, maar dat eindigt wanneer hij Bill Sykes aanzet tot de moord op Nancy. Bill is een echte bruut. Het hoofdstuk net na de moord, waarin hij met z'n geweten worstelt, is meesterlijk geschreven.

Olivers levensstadia worden chronologisch afgehandeld, maar tegelijk is het een soort detectiveverhaal waarin de afkomst van de jongen beetje bij beetje ontsluierd wordt. Elementen daarin zijn een gestolen medaillon, een bekentenis op een sterfbed, een portret met een opvallende gelijkenis en een mysterieuze, ziekelijke halfbroer met de schuilnaam Monks.

Het taalgebruik en de verteltechniek van Dickens zijn pluspunten. De alwetende verteller gebruikt een bloemrijke woordenschat en kabbelende volzinnen. Ironisch is de aankondiging van Fagin als een merry old gentleman. In de directe rede komen verschillende sociolecten voor. De bedienden spreken met een plat accent. The Artful Dodger gebruikt slangtermen als peaching (klikken), trap (politieman), wipes (zakdoeken) en tickers (horloges). Er is een naadloze afwisseling tussen komische en ernstige passages. Onder de schalkse belevenissen gaat een felle aanklacht schuil tegen de New Poor Law van 1834. Kortom, dit boek is veel meer dan die paar scènes en oneliners die tot het collectieve geheugen behoren.