Le Père Goriot - Honoré de Balzac (1835)

Zojuist de Nederlandse vertaling van Hans van Pinxteren gelezen. Het verhaal speelt zich af in 1819 in Parijs.

De contrasten zijn groot; onze hoofdpersonen Goriot en de student Eugène de Rastignac wonen in een armoedig pension, terwijl de dochters van Goriot (mede rijk geworden door de enorme bruidsschat van papa en de welgestelde heren waar ze mee getrouwd zijn) zich in de hoogste kringen begeven. Boeken uit deze periode bevallen me over het algemeen wel, en zo ook deze. Alleen de manier waarop deze (nu) arme, oude Goriot zich door zijn op macht en status beluste dochters kaal laat plukken ergerde me op het laatst wel en daarom stel ik mijn beoordeling met 0,5 punt bij en kom dan uit op 3,5.

Al met al toch wel een uitnodiging om meer werken van Balzac te gaan lezen, en weer eens wat dieper in deze periode te duiken!

Altijd in geldnood schreef Balzac als een bezetene, zodat hij een enorm oeuvre achterliet toen hij op 50 jarige leeftijd overleed. Hoeksteen in dat oevre is La Comédie Humaine, een cyclus die een kleine 100 romans bevat. Met enkele duizenden personages schetst deze reeks een dwarsdoorsnede van de Franse samenleving in de 1e helft van de 19e eeuw. Doordat hij niet enkel de hogere klassen portretteerde (tot de 19e eeuw gebruikelijk in de literatuur), maar ook het leven van de gewone man in de straat of op het platteland, is Balzac een van de grondleggers van het realisme geworden. Vergelijkbaar met Charles Dickens wellicht, doordat hij niet schuwde de misère van de laagste klassen te belichten. Balzac heeft daarbij een opvallend oog voor de werking van economie en hoe geldstromen de verhoudingen binnen de samenleving bepalen. Niet gek, want Balzac kampte het grootste deel van zijn leven met schulden door zakelijke mislukkingen. Gierigheid en hebzucht zijn veel voorkomende kenmerken van personages.

Het realisme dat toen vernieuwend was, is zo invloedrijk geweest, dat het nu in zijn beginvorm bijna banaal overkomt. Vader Goriot, zijn meest geroemde roman uit La Comédie Humaine, begint met een beschrijving van een aftands Parijs' pensioen en haar bewoners. Een mikrokosmos zoals die voorheen nooit beschreven is, maar inmiddels zo gewoon, dat het alleen in zijn historische context op waarde te schatten is. Dat is het bredere probleem van deze roman. De personages vormen een schets van de Parijse samenleving, maar blijven archetypen zonder interessante individualiteit. Het verhaal is grofweg King Lear (vaderliefde) meets Room at the Top (jongen uit arbeidersmilieu werkt zich via romances op tot hogere klassen). Maar dan zonder de psychologische brille van beide werken. Balzac laat het verhaal, behalve door 'realistische' details, vooral tot leven komen door een overdosis melodrama. Daar wordt deze roman niet tijdlozer door. Het komt zijn stijl ook niet ten goede. Overdrijvingen (“'O ja,' dacht Eugène, 'fortuin maken tot iedere prijs! Alle schatten van de wereld zijn niet genoeg om deze toewijding te belonen. Ik wou dat ik haar alle geluk kon bezorgen dat er bestaat.”) buitelen over elkaar heen, en tranentrekkende clichés zijn niet van de lucht. Na Eugénie Grandet en Vader Goriot, hou ik het even voor gezien met Balzac. Goed om kennis van te nemen, te zien welke weg de romanvorm heeft afgelegd. Daarin is Balzac ontegenzeggelijk een invloedrijke schakel geweest, maar qua hedendaagse relevantie geef ik de voorkeur aan tijdgenoten als Stendhal of Flaubert.

Volgens mij wou Balzac dan ook een scene schetsen waarin de mensen (met uitzondering van types als Vautrin) vastgeplakt zitten in het spinnenweb dat Parijs heet. Zij zijn gevangen, slaafjes die zich laten leiden door de stadse samenleving van Parijs.

Alleraardigst boek, niet in de laatste plaats omdat de grote Russen me geïnspireerd lijken door Honoré de Balzac. Tolstoj zie je terug wanneer het gedrag van de rijken vilein wordt geportretteerd en Dostojewski in de geëxalteerde goeiigheid van Goriot zelf. Die overigens niet de hoofdpersoon van dit boek is, dat is dan eerder de student Rastignac. Gelukkig maar, want de man werkt behoorlijk op de zenuwen met zijn vaderlijke liefde zonder grens. De overpeinzingen op het sterfbed zijn wel raak: dat de twee dochters wenend bij de stervende hadden gezeten als Goriot zijn rijkdom voor zichzelf had gehouden. Verder een mooie dwarsdoorsnede van de Parijse samenleving, zoals blijkbaar de hele cyclus van 'de menselijke komedie' van Balzac tot doel had. Dat pension is memorabel, vooral de introductie ervan. Aanrader om eens te lezen.

Ik wilde dit boek al lang lezen. In zijn Kapitaal in de 21ste Eeuw benoemt Piketty dit boek meermaals en dan vooral een visie van Vautrin. "Het is beter rijk te trouwen en rente (op rente) te vangen dan hard te werken en elk jaar een bescheiden loon te ontvangen, met dat eerste verdien je meer en ook steeds meer". Dat was ook de basis van de boodschap van Piketty dat geld allereerst meer geld maakt en zag hij al genoemd in een boek van meer dan 150 jaar oud. Maar goed, ik kon geen mooie versie kopen en de bieb had al die jaren dit boek niet te leen. Tot ineens nu wel.

Enfin, het boek zelf dan. Dat begint ijzersterk met de beschrijving van het pension en haar bewoners. Het boek is enorm gehaast, dit is redelijk dezelfde stijl als die Dostojevski later ook zou hanteren en daar houd ik wel van, meestal dan. Want in het begin werkt dit goed, richting het einde werkt dit minder. Dan gaat de focus naar andere punten en komt er vooral meer theatraal drama bij en daar houd ik minder van. Verder wel een leuk sfeertje van Parijs en een prima beeld geschetst van haar samenleving.

Al met al 3,5*.