Ljuset - Torgny Lindgren (1987)
Alternatieve titel: Het Licht
Zweeds
Psychologisch / Sprookje
375 pagina's
Eerste druk: Norsteds Förlag,
Stockholm (Zweden)
Een jonge boer uit Kadis gaat naar de stad om daar de vrouw uit zijn dromen te zoeken. Omdat zij niet blijkt te bestaan, neemt hij een drachtig konijn mee terug. De boer sterft nog dezelfde dag; het konijn is besmet met de pest. Slechts zes dorpsbewoners overleven de epidemie die vervolgens in het dorp uitbreekt. En dan begint de ellende pas goed in Kadis. Want hoe moeten de bezittingen van de talloze doden verdeeld worden? Elke overlevende heeft goede gronden de nalatenschap van deze of gene op te eisen, en als hij die gronden niet heeft, verzint hij ze wel. Zo ontstaat er in Kadis een nieuwe ordening die geheel gebaseerd is op leugens en bedrog. De chaos gaat op de natuurlijke orde lijken en alle wetten en vanzelfsprekendheden verkeren in volstrekte willekeur. De waarheid bestaat eenvoudigweg niet meer en alles is mogelijk geworden. Vandaar dat er ook steeds wonderlijker gebeurtenissen gaan plaatsvinden in het dorp.
Het Licht maakt de verwachtingen helemaal waar, eigenlijk vanaf de eerste letter. Ik ken weinig boeken die zo met de deur in huis vallen als deze. De nuchtere schrijfstijl, soms haast meer spreektaal, contrasteert met de ernst van het vertelde. Bitter-ironisch verzacht de grondtoon van de roman op die manier de rauwheid van de gebeurtenissen. Dankzij het hoge tempo leest dit boek daarnaast heerlijk door.
Het verhaal is huiveringwekkend, bizar en grotesk maar nooit echt zwaar. Een soort sprookje, vergelijkbaar met Marquez ('maar dan kouder' aldus Bernlef), terwijl ik ook moest denken aan Saramago. Ondanks de beperkte plaats van handeling zakt het boek nergens in, voortdurend gebeurt er weer iets nieuws, iets boeiends. Mooiste passage vond ik het gevecht tussen Konik en Onde.
Inhoudelijk is de roman wat lastig te plaatsen. Gedachten over recht, orde en vanzelfsprekendheid tegenover chaos, onrecht (en konijnen) en ook over de motieven van mensen, hun handelingswijze wanneer het gezag wegvalt, worden wel opgezet maar nauwelijks uitgewerkt. Ik kreeg ook de indruk dat dit niet echt relevant was, Torgny heeft geen boodschap zo lijkt het. Daardoor wordt dit boek helaas nooit meer dan een fantastische vertelling en een heerlijk sprookje. Dat is waarschijnlijk mijn voornaamste kritiekpunt; het had met wat meer inhoud een meesterwerk kunnen zijn.
Maar goed, Het Licht is een geweldig boek. Weer een Scandinavische schrijver waar ik nog wel het een en ander van wil lezen. Met dank aan aslan. Dikke 4*.
Onder dat verhaal zitten vele complexe thema's verscholen. Die thema's geven Ljuset een diepgang die je op basis van de eenvoudige premisse niet zou verwachten. Het belangrijkste thema is de behoefte van de mens aan een metafysisch stelsel dat hem de morele ankers verschaft waarop hij zijn handelingen kan baseren of afschuiven. Als in Ljuset dat stelsel wordt vernietigd (de priester overlijdt en ook de oude 'wijze' mannen) komt het dorp in een morele chaos terecht waar opportunisme en eigenbelang hoogtij vieren. Pas als hoofdpersoon Konik 'ontwaakt' (d.w.z. de wereld ziet zoals een redelijk mens hem ziet) komt alles weer in orde. Hiermee lijkt Ljuset vooral een oproep aan de mens om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor zijn acties en deze niet af te schuiven op een hoger orgaan (staat of kerk) of op het ontbreken van zo'n hoger orgaan.
Buiten dit belangrijkste thema knalt de roman haast uit zijn verschoning van de ideeen, motieven en addertjes onder het gras. Zo komen we er pas op het eind achter wie de vertelinstantie hier is, en dat plaatst de gebeurtenissen in het boek weer in een heel nieuw licht.
Ook is Ljuset een verontrustend werk. De akelige dingen die hier gebeuren kun je uiteraard niet goedkeuren maar helaas wel begrijpen zoals de massale slachtpartij van konijnen en vee. Ook laat Lindgren sommige zaken onbeantwoord die je als lezer nog tot laat in het boek achtervolgen Zo lijkt het duidelijk dat Avar geen zelfmoord heeft gepleegd maar is vermoord, maar een bewijs hiervoor krijg je niet.
Ljuset is kortom een rijk en diep boek dat ook nog eens is geschreven in een toegankelijke, quasi naieve stijl. Een boek ook dat erom vraagt om meerdere malen gelezen te worden, want hier is zoveel uit te halen dat het bij een eerste lezing nooit helemaal lukt. Een meesterwerkje dus.
5* Met dank aan aslan en eRCee
5* Met dank aan aslan en eRCee
Ha, ik wist het!
Vond het juist andersom: op basis van de ideaal gecreeerde setting had ik wat meer diepgang verwacht. Je ziet vooral dingen/handelingen/acties gebeuren en verbindt daar dan zelf een moreel oordeel aan, de roman (en de personages binnen de roman) doen dat niet of nauwelijks.
Daarnaast zag ik in de ontknoping niet echt een eenduidige boodschap, laat staan een oproep. Dat ontwaken van Konik bijvoorbeeld, het voorkomt wellicht een hoop ellende maar het verhindert ook dat er recht plaatsvindt. Toch?
Vond het juist andersom: op basis van de ideaal gecreeerde setting had ik wat meer diepgang verwacht. Je ziet vooral dingen/handelingen/acties gebeuren en verbindt daar dan zelf een moreel oordeel aan, de roman (en de personages binnen de roman) doen dat niet of nauwelijks.
Maar dat is nou juist het belangrijkste thema van het boek. Wat wij zelf vaak vergeten is dat onze morele oordelen geen enkele absolute geldigheid hebben maar zijn gefundeerd op allesbehalve wetenschappelijke ideeen uit de verlichting (of op voorschriften van religieuze snit). Bij de hoofdpersonages uit Ljuset, wier morele oordeel is gebaseerd op wat de priesters en de ouderen hen vertellen, is dat fundament weggevallen. Één van de dingen waar Konik steeds mee aankomt is dat hij wil dat de dingen 'juist' zijn maar dat hij zelf niet meer weet wat dat 'juist' dan inhoudt.
Wel ben ik het met je eens dat de boodschap zeker niet eenduidig is. Volgens mij kun je dit boek ook twintig keer lezen en er dan nog nieuwe dingen uitpeuren.
Wat wij zelf vaak vergeten is dat onze morele oordelen geen enkele absolute geldigheid hebben maar zijn gefundeerd op allesbehalve wetenschappelijke ideeen uit de verlichting (of op voorschriften van religieuze snit).
Mwoah. Moraliteit is volgens mij ten diepste een ervaring die losstaat van regels en voorschriften. Het heeft te maken met geweten. Ongetwijfeld kan een hoop daarvan worden aangeleerd maar ik geloof stiekem ook in universele morele waarden.
Daarbij is moraliteit dus iets persoonlijks. Het is een ethische reflectie op je eigen handelen en dat van anderen. Ook zonder gezag, zonder wet en straf weet je wat 'goed' is en wat 'niet goed'.
Vergelijk bijvoorbeeld met De Stad der Blinden waar dat besef dacht ik meer aanwezig blijft, of juist radicaal wordt ontkent.
Ligt eraan wat je onder zin verstaat. Je kunt straf geven om een samenleving leefbaar te houden (preventief), uit wraak of genoegdoening. Dat heeft in Ljuset inderdaad weinig zin.
Maar bovenal gaat het er mijns inziens om dat er 'recht' gedaan wordt. Mensen moeten verantwoordelijk worden gehouden voor hun daden, juist omdat ze morele wezens zijn.
Mwoah. Moraliteit is volgens mij ten diepste een ervaring die losstaat van regels en voorschriften. Het heeft te maken met geweten. Ongetwijfeld kan een hoop daarvan worden aangeleerd maar ik geloof stiekem ook in universele morele waarden.
In dat geval zullen we hierover wel van mening blijven verschillen. Ik geloof zelf niet zo in een aangeboren geweten. Maar die discussie is teveel off topic en daarbij lastig te voeren, aangezien het hierbij eerder om geloof dan om feitelijkheid gaat.
Maar bovenal gaat het er mijns inziens om dat er 'recht' gedaan wordt. Mensen moeten verantwoordelijk worden gehouden voor hun daden, juist omdat ze morele wezens zijn.
Zie hierboven. Ik ben het op zich wel met je eens dat een maatschappij rechtspraak nodig heeft. Maar in het geval van Ljuset werden de misdaden gepleegd terwijl er een soort moreel vacuum was. Om in Koniks woorden te spreken: Niemand wist meer wat juist was.
Daarbij blijft ook de vraag wie er in dit geval mee gediend is. Mocht er werkelijk recht worden gesproken in het dorp dan blijft bijna niemand buiten schot. En recht omwille van het recht is mij iets te rigide.
Maar ook deze kwestie is naar mijn idee iets teveel off topic.
Maar in het geval van Ljuset werden de misdaden gepleegd terwijl er een soort moreel vacuum was.
Daar geloof ik dus niet in, in een moreel vacuum. Maar waarschijnlijk verklaart dit precies dat jij wel veel inhoud ziet in dit boek en ik niet.
[Overigens denk ik dat je met sociologisch gegevens en gedachtenexperimenten wel wat zinnigs kan zeggen over het al dan niet bestaan van universele moraliteit.]
Is verder inderdaad wat off-topic maar het 'bewijst' weer de waarde van inhoud in literatuur, heh.
Dankzij het hoge tempo leest dit boek daarnaast heerlijk door.
Het verhaal is huiveringwekkend, bizar en grotesk maar nooit echt zwaar
Volgens mij kun je dit boek ook twintig keer lezen en er dan nog nieuwe dingen uitpeuren.
Ik ben nu op éenderde van het boek dat inderdaad heerlijk rap leest. Tegelijkertijd ligt hier schat ik nu al in een vreselijke valkuil namelijk dat heel veel aan de lezer voorbijgaat. Ik vermoed dat het allemaal veel minder oppervlakkig is dan het over kan komen.
Al lezende word ik van de één in de andere gebeurtenis gesleurd, en pasant maak ik de meest fantastische incidenten mee terwijl mij het gevoel bekruipt ja maarre wat is en was hier of ginder of daar nu aan de hand ...
Ik heb dus nog tweederde te gaan en ben heel benieuwd naar het vervolg. Waarschijnlijk zal ik Het Licht keer op keer moeten herlezen om het verhaal goed te doorgronden. Die diepgang zit er zeker wel, dat voel ik aan mijn water, ergens in het boek wordt hier zelfs iets over beweerd maar door de snelheid van het verhaal en nieuwe voorvallen die mijn aandacht opeisen ben ik het kwijt ...
Vond het juist andersom: op basis van de ideaal gecreeerde setting had ik wat meer diepgang verwacht. Je ziet vooral dingen/handelingen/acties gebeuren en verbindt daar dan zelf een moreel oordeel aan, de roman (en de personages binnen de roman) doen dat niet of nauwelijks.
Ik heb met belangstelling jouw discussie met Dutch2 gelezen.
Ik vraag me af of in dit boek het mogelijk is er meer diepgang in te brengen, zo ja hoe dan. Dit los van de vraag of het Lindgrens bedoeling was.
Er zit zoals we het met elkaar wel eens kunnen zijn zoveel in dit boek verstopt, dat het niet zomaar éénduidig te interpreteren is. Het slot roept bij mij ook wel vragen op, bepaalde symbolen worden op verschillende manieren gebruikt (de rol en betekenis van konijnen bijvoorbeeld, let op het zwarte pluimpje op het oor van het eerste drachtige konijn dat Jaspar meebracht en het witte pluimpje op het oor van een drachtig konijn aan het eind. Gebracht door de Maria waarnaar Jaspar op zoek was...).
Er zitten veel mooie passages in het boek, zelf werd ik geraakt door de naamgeving van Kare, het ontstaan ervan nadat bij iedere naam die Eira en Könik konden bedenken deze verbonden was aan een gestorvene.
Wat mij betreft schrijft Lindgren nergens 'zomaar' iets en mogen wij lezers zelf over de diepgang gaan nadenken waarbij moraliteit m.i. inderdaad niet alleen te maken heeft met maatschappelijke regels en wetten, zeker ook met persoonlijk geweten. Daarom ook al niet zo éenduidig te benoemen. Wanneer Lindgren ons die diepgang cadeau zou doen ontneemt hij ons lezers geweldige discussies
Ja, dit boek is zeker het herlezen en herlezen waard.
5*
De wet(ten) en religie bevatten (volgens mij) de regels die een neerslag zijn van de wijze waarop een gemeenschap (op enig moment) functioneert. Als er geen gemeenschap meer is (of de situatie is drastisch gewijzigd), zijn die (of een deel van die) wetten en regels niet meer nodig.
Blijven doen wat je voorheen moest doen en niet doen wat je voorheen niet mocht, is zinloos geworden....
Prachtig om te lezen hoe iedereen steeds weer in staat is om recht te maken (praten) wat krom is om dat wat gezegd/gedaan wordt te rechtvaardigen .. voor zichzelf en voor de anderen. Om even later het tegenovergestelde op dezelfde manier te rechtvaardigen . En dan het droomtoestand'excuus' dat voor iedereen geldt, behalve voor Blasius..
Nog niet aan de orde geweest ... en daarom toch maar even genoemd is de rol van de vrouwen. Zij hebben geen 'tekens', niet genomen en niet 'gekregen'... ze staan bij de ingang van de kapel, als toeschouwers... wat doen ze eigenlijk? Welke rol hebben zij?
Er valt nog veel meer over te vertellen, nog veel meer om (jezelf) vragen over te stellen, nog veel meer om over na te denken, nog veel meer om over te gniffelen. Maar ik besluit met te concluderen dat dit een erg verwonderingswaardig boek is.
Er zit zoals we het met elkaar wel eens kunnen zijn zoveel in dit boek verstopt, dat het niet zomaar éénduidig te interpreteren is. Het slot roept bij mij ook wel vragen op, bepaalde symbolen worden op verschillende manieren gebruikt (de rol en betekenis van konijnen bijvoorbeeld, let op het zwarte pluimpje op het oor van het eerste drachtige konijn dat Jaspar meebracht en het witte pluimpje op het oor van een drachtig konijn aan het eind. Gebracht door de Maria waarnaar Jaspar op zoek was...).
Mooie allegorie was dat ja, maar ik moet zeggen dat Lindgren af en toe wel een beetje uit de bocht vloog wat de dosering van dergelijke symbolen betreft (wéér dat beest!.... ). Het was wel weer prachtig toegepast op het einde, waarbij je zou kunnen stellen dat de konijnen van Kadis een animalisering zijn van de menselijke ethiek. Het is een ongrijpbaar verschijnsel dat ons te vriend kan zijn maar ons ook genadeloos te gronde kan richten. Net als de konijnen is ethiek in staat ons alles te verschaffen wat we nodig hebben en kan het tegelijkertijd uitgroeien tot een oncontroleerbare, destructieve plaag. Een klassieke haat/liefde-verhouding. Waarschijnlijk is het ook heel significant dat het besmette konijn wordt geïntroduceerd wordt door een inwoner van Kadis zelf, en een 'schoon' drachtig konijn door iemand van buiten.
Verder was dit een zeer mooi, donker, verontrustend boek waar ik weer veel te snel doorheen gesjeesd ben. Zeer knap hoe Lindgren met zo'n sobere taal zoveel leven heeft weten te scheppen. Het deed me allemaal sterk denken aan Bergmans Det Sjunde Inseglet, qua sfeer maar zeker ook qua filosofische aard. Zowel Lindgren als Bergman lljken geinteresseerd in dezelfde soort vragen des Levens, alleen worden ze in Ljuset meer seculier benaderd.
Op de een of andere manier had ik wel verwacht wat meer van de spreekwoordelijke stoel geblazen te worden, daarom voor nu 'slechts' vier sterren. Hij gaat zeker op de herlezen-en-dan-wat-langzamer-stapel, wellicht dat-ie dan hoger uitkomt.
Voor nu was het zoet, maar vullend. (....)
Torgny heeft geen boodschap zo lijkt het. Daardoor wordt dit boek helaas nooit meer dan een fantastische vertelling en een heerlijk sprookje.
Dit gevoel krijg ik het ook heel erg bij het lezen van 'Het Licht'; er zit een heerlijke vaart in, het is sterk geschreven (inderdaad veel spreektaal), maar naarmate het einde dichterbij kwam, begon dit me steeds meer te storen. Want waar ging het nou allemaal heen? En wat werd er nou gezegd? Het is absoluut niet zo dat ieder verhaal voor mij een duidelijke moraal moet hebben, maar als ik in een paar regels zou moeten samenvatten waar deze roman nu eigenlijk om ging, zou ik waarschijnlijk met mijn mond vol tanden staan. Dat is toch jammer, want verder is het - zoals eRCee - eveneens al zegt een bijzonder verfrissend en sterk boek.