Het Bureau 4: Het A.P. Beerta Instituut - J.J. Voskuil (1998)
Nederlands
Psychologisch
987 pagina's
Eerste druk: Van Oorschot,
Amsterdam (Nederland)
Het A.P. Beerta-Instituut, het vierde deel van 'Het Bureau' omspant de jaren 1975-1979. Als gevolg van Beerta's uitschakeling komt de verantwoordelijkheid voor de koers van de afdeling geheel bij Maarten Koning te liggen. Met zijn optreden in de voorafgaande jaren heeft hij het zichzelf niet gemakkelijk gemaakt. De Europese Atlas heeft door zijn toedoen op het congres in Hongarije de doodsteek gekregen. En de samenwerking met de Vlaamse redacteuren van Ons Tijdschrift is door zijn kritiek op de opvattingen van Pieters praktisch onmogelijk geworden. De noodzaak om aan het vak een nieuwe grondslag te geven en met een handjevol mensen, zonder hulp van buiten, een tijdschrift te vullen, verhoogt de werkdruk op de afdeling. Dat veroorzaakt spanningen tussen Maarten en zijn medewerkers, maar trekt naarmate de werkdruk toeneemt ook scheuren binnen de afdeling, die hij niet dan met verliezen en met grote moeite weet te krammen. Tegelijkertijd neemt de druk van buiten voelbaar toe. Het hoofd van de afdeling Wetenschapsmanagement van het Departement brengt tot tweemaal toe een bezoek aan het Bureau en een ogenblik ziet het ernaar uit dat het zal worden wegbezuinigd. Het Hoofdbureau probeert zijn greep op het Bureau te verstevigen door steeds hogere eisen te stellen aan de samenwerking tussen de afdelingen en de verantwoording van de werkzaamheden, en door de benoeming van een Wetenschapscommissie die als taak krijgt daarop toe te zien. Als gevolg van het klimmen van zijn jaren steeds meer verantwoordelijkheden op Maarten af. Een aantal tijdrovende bestuursfuncties kan hij niet afslaan, waardoor hij dicht bij de grenzen van zijn incasseringsvermogen komt. Dat het lachen de betrokkenen in dit steeds grimmiger wordend klimaat vaak vergaat, hoeft niet te verbazen. Niettemin zijn er ook ogenblikken van een plotseling opbloeiend saamhorigheidsgevoel, van gewoon menselijk verdriet en van vrolijkheid, terwijl er voor de lezer die gevoelig is voor de absurditeiten in het menselijke verkeer opnieuw veel valt te genieten. Het slot, waarin de afdeling zich bij een uitstapje in Drente nog eenmaal hecht aaneensluit en het hele Bureau zich enkele dagen later onder de nieuwe naam A.P. Beerta-Instituut op een groepsfoto laat vereeuwigen, lijkt zelfs uitzicht te bieden op een zonniger toekomst.
In dit deel zitten opvallend veel komische stukken, vooral de gesprekken tussen Maarten, Ad en Bart zijn vermakelijk. Bart, die te allen tijde overal tegenin gaat en een weerwoord heeft, Ad die het allemaal niets kan interesseren, en ten slotte Maarten die het werk vervolgens weer op zich neemt.
Het is opmerkzaam om te zien dat Maarten langzaam maar zeker 'het spelletje' meespeelt, waarvan hij Beerta altijd betichtte. Hij zegt ineens tegen Ad, Bart en Nicolien dat hij bijvoorbeeld deelname aan de Boerenhuisclub of de oprichting van een eigen tijdschrift (Het Bulletin), niet kan weigeren. Terwijl hij altijd tegen dat gedrag van Beerta geageerd heeft.
De stukjes met Beerta zijn minder interessant en soms is het allemaal heel erg banaal, het is nog net niet dat Voskuil uitlegt dat Maarten Koning een banaan schilt voor hij hem eet. Ook al leest dit allemaal soepel, 150 pagina's hadden er zo uit gekund. Zeker de stukken op thuisfront zijn niet heel bijzonder. Niet dat ze onnodig zijn want ze geven het werk wat context, maar het is niet Voskuils sterkste kant als schrijver.
Wel leuk in het geheel zijn ontwikkelingen van alle personen. Maarten Koning lijkt niet van zijn werk te houden, maar werkt wel hard en lijkt ook goed in zijn vak. Ad Muller is altijd ziek, maar zeer welwillend tegen het einde aan als hij met allerlei klusjes wil helpen. Bart is soms strontvervelend, maar hij is wel nauwkeurig en heeft vaak ook gewoon gelijk. Ook de kleinere rollen gaan steeds meer leven, de meisjes op de afdeling beginnen ook allemaal een eigen smoel te krijgen. En zelfs over Balk lijkt Voskuil (behoorlijk) wat milder gestemd te worden. En gaandeweg krijg je een mooi tijdsbeeld van Nederland toen. 4,0*, maar tot nu het beste deel denk ik.