De Stille Kracht - Louis Couperus (1900)

Ik weet nog dat ik dit een ongelooflijk saai boek vond. 1*

Dit boek staat trouwens in zijn geheel op internet.
Op de site van de digitale bibliotheek van de nederlandse letteren.
Hier staan nog meer titels van boeken uit de 20e eeuw die in zijn geheel op internet staan.
Zo kan je voor elke nederlandse periode boeken in zijn geheel op het internet lezen.

Dit vond en vind ik juist een zeer mooi geschreven sfeervol boek. Juist uit het boek van Couperus herkende ik de sfeer uit Indonesië toen ik er voor het eerst kwam. Inmiddels ben ik al vaak in Indonesië geweest. Maar het is toch razend knap dat iemand zoiets op kan schrijven en dat je het later ongeveer zo ziet en proeft als Couperus in 1900 deed. Dikke 5*

Ben hier vanmiddag in begonnen. Deed me een beetje denk aan een Jiskefet sketch, qua overdreven taalgebruik dan. En dat bevalt me helemaal niet eigenlijk, die overdreven, gekunstelde volzinnen. Denk dat ik er maar mee stop binnenkort, misschien heb ik te weinig kennis van de politieke toestan in Idonesië toentertijd, of te weinig literaire kennis, of ben ik gewoon wat te jong. In ieder geval kan ik het niet waarderen, wat ik nu tot nu toe gelezen heb.

Ik ben er nu ook een weekje in bezig, maar ik vind in tegenstelling tot de meningen van de meeste mensen hier op boekmeter, 't een zeer sfeervol en prachtig verhaal.
In het begin moest ik een beetje wennen aan het taalgebruik, maar later zit je er helemaal in, net zo als bij a clockwork orange eigenlijk.
Vooral de beschrijvingen van wat er door de personages heen gaat is werkelijk op een van de beste manieren gedaan die ik ooit heb gelezen tot nu toe.
Ik heb het boek nu bijna uit en ik denk dat deze dicht bij een 5,0 gaat komen!

Couperus is in den beginne kauwen, en later merk je dat je aan het lezen bent.

Paul Verhoeven liet weten in "Zomergasten" dat hij aan een verfilming van dit boek werkt. Ben benieuwd

Een zeer aangename kennismaking met Couperus. Als een schrijver van een eeuw geleden je nog zo kan boeien, dan heb je terecht met iets wonderlijks te maken. De Stille Kracht neemt een zeer trage start, kent een enorm sterk middenstuk dat zeer filmisch aandoet, en eindigt met een aardige epiloog. Ik ben toch benieuwd hoe Verhoeven dit werk om zal zetten naar het witte doek.

Van de beeldende schrijfstijl van Couperus ben ik erg gecharmeerd. Als je haast hebt is het wellicht wat vervelend om bladzijdenlange beschrijvingen van bijvoorbeeld een zonsopgang te moeten lezen, maar die beschrijvingen zijn wel stuk voor stuk ongelofelijk knap geschreven. Ik weet echter nog niet helemaal zeker wat ik van de paranormalerige plotelementen vind. Misschien ben ik teveel een Van Oudijck om erg overtuigd te zijn door die spiritistische praktijken

De uitvoerige, beeldende taal van Couperus is taai, ofschoon de doorzetter het wel zal doorgronden. Je krijgt er immers veel voor terug. 'De Stille Kracht' is een interessant dramaverhaal. Zo contrasteert de uitvoerig beschreven decadentie mooi met de poëtische natuurbeschrijvingen, hetgeen indicatief lijkt voor het spanningsveld tussen de geordende maar krampachtige nederindo's en de spirituele, inheemse bevolking. De paranormale gebeurtenissen voegen daarenboven een subtiel horrorelement toe. Verder vormt dit boek een aanval op het kolonialisme, aangezien de Europees gekleurde cultuur - zelfs door het Indonesische landschap- steeds meer wordt verworpen. Een onderstroom die in de realiteit een goede veertig jaar later tot uitbarsting zou komen. Het voegt een alleraardigste dubbele laag aan het verhaal toe.

Mijn eerste Couperus is om voornoemde redenen goed bevallen. Het zal zeker niet het laatste boek zijn dat ik van 'm lees. 4*

Dit schreef ik ongeveer twee weken geleden op de (helaas nog wat schier obscure) pagina ‘Het dit of dat-spel’. En eigenlijk vat die zin wel zo’n beetje mijn gevoel ten opzichte van ‘De stille kracht’ samen. Couperus’ stijl leunt wat mij betreft veel te veel op mooischrijverij die voor mij totaal niet werkt. Ik ben al niet zo’n fan van beschrijvingen, maar bij Couperus vind ik de beschrijvingen èn niet mooi (want ik vind het taalgebruik ronduit lelijk en vervelend) èn niet effectief (want het beschrevene gaat voor mij niet leven). Dus tja, dan blijft er gewoon weinig over. Het was voor mij echt een bevalling om mij door die brei van oubollig, kitscherig taalgebruik heen te worstelen en ik was dolblij toen ik van het boek af was. "Het taalgebruik is moeilijk/taai" hoor ik vaak, maar dat impliceert een beetje dat je het gewoon niet begrepen hebt als je het niet waardeert. Maar ik vond het gewoon lelijk.
Om heel eerlijk te zijn, verbaas ik mij er wel over dat dit werk zo hoog gewaardeerd wordt. Blijkbaar kunnen veel mensen deze schrijfstijl wel waarderen. Ik voel me bijna een beetje een cultuurbarbaar dat ik in de lach schiet bij zinnen als *proest*
Ik ben bijna aan mezelf gaan twijfelen. Ik dacht: 'Ben ik een oppervlakkige, cultureel afgestompte millennial die door whatsapp en YouTube een hopeloos verslapte concentratieboog heeft gekregen en daardoor niet meer in staat is klassieke meesterwerken, vol weelderige, barokke, eloquente bijzinnen, die op hun beurt weer vol staan met pompeuze adjectieven, op waarde te schatten?'
Maar nee, het is gewoon mijn smaak niet. Verder heb ik ook niet per se iets tegen oude boeken, maar wel tegen boeken die ik ouderwets vind. En dit boek vind ik ouderwets.
Misschien dat ik in de toekomst nog een sprookje van Couperus probeer, want ik kan me zo voorstellen dat zijn stijl daar wel wat beter bij past.

Couperus schrijft inderdaad behoorlijk bloemig. Ik kan heel goed snappen dat zo'n schrijfstijl je ding niet kan zijn. Daarentegen vind ik zelf de toon goed passen bij enerzijds de mystieke sfeer en anderzijds bij de holle franje van de Hollanders op Java. Het zorgt voor een cynische, humoristische onderstroom die mij erg aan Oscar Wilde deed denken.

Grappig! (Volgens mij waren Wilde en Couperus ook bevriend.) Zelf voelde ik in dit boek die humor en dat cynisme niet zo. (Ik moest wel lachen, maar ik had niet de indruk dat dat de bedoeling was.) Bij Frederik van Eeden vond ik dat bloemrijke wel weer werken, en ook precies op de manier die jij beschrijft.

Op dit moment lees ik Engel en Kinnari van Dido Michielsen, waarin tot nu toe naast Bogoriana later in het boek ‘De stille kracht’ van Couperus voorkomt. Ik heb alleen Psyche van hem gelezen en me totaal niet gestoord aan de stijl of het taalgebruik, ik zie het in de tijd.
Ik denk dat ik dit jaar eindelijk eens aan ‘De Stille Kracht’ begin, van de televisiebewerking uit 1974 werd ik alleen maar bang, dan zat ik met stijf dichtgeknepen ogen en handen voor mijn oren te wachten tot ‘het’ voorbij was en werd me dringend gevraagd of normaal te doen of naar mijn kamer te gaan.
Tja, sommigen moeten voor ‘De stille kracht’ ouder zijn

Ik zag altijd erg op tegen Nederlandse romans van rond de eeuwwisseling, en ondanks een leugentje op mijn 'boekenlijst' van de middelbare school dat ik Van Oude Menschen... zou hebben gelezen (kreeg geen vragen, aanrader dus! ) was dit dus mijn eerste Couperus.

Wat een schitterende, klassieke roman. Mede afgaande op de berichten hierboven snap ik enigszins dat het als scholier niet gemakkelijk te lezen en/of te begrijpen is. De trage beschrijvingen van karakters en sfeerzetting, ook nog eens in oudhollands taalgebruik en met gebruik van vreemde zinsconstructies en Indonesische termen (steeds naar de verklarende woordenlijst moeten bladeren...) spreken weinig tot de verbeelding als je het niet gewend bent. Bovendien is de psychologische verdieping wellicht niet makkelijk te volgen en op waarde te schatten voor een scholier. Maar ik zou zeggen: hou vol en ga ervoor. De traagheid van de sfeerbeschrijving zet bijvoorbeeld de toon voor de roman en verklaart het kernthema, de broeiende onrust, en de essentie van het koloniale probleem.

De Stille Kracht is bovendien een erg klassiek geschreven roman, die met enige moeite prachtig te ontwarren valt. De opbouw is zonder meer traag en beschrijft veel omgeving en sfeer, maar introduceert tegelijk het sluimerende conflict dat broeit onder de oppervlakte. Waar een 'stille kracht' in de koloniën het wat gezapige leven van de 'Rezident' en zijn familie bedreigt, vormen blindheid voor lokale tradities en 'individuele schakeringen' (inclusief binnen de eigen familie) enerzijds, en onverschilligheid voor het leven in de koloniën en de 'Ander' die daar leeft anderzijds, het eigenlijk gevaar dat hun teloorgang veroorzaakt. Beide eigenschappen vormen wellicht de echte 'stille kracht' en worden belichaamd door de Rezident en Leonie, zijn vrouw. Hun gedrag dat eruit voortkomt voedt de afkeer van de 'inheemse' bevolking ten aanzien van de indringers, en de zogenaamd mysterieuze, onverklaarbare gebeurtenissen blijken - zij het nog altijd voorzichtig benoemd - toch echt in de reële wereld plaats te vinden.

Couperus bouwt zijn roman zo mooi op, dat het je bewust maakt van de krampachtige manier waarop hedendaagse literatuur soms probeert af te wijken van begaande paden. Na de rustige maar broeierige introductie bevat De Stille Kracht een schoolvoorbeeld van een sleutelhoofdstuk, en een mooie apotheose. In het sleutelhoofdstuk (IV.2) bolt Couperus het conflict samen en brengt hij expliciet en toch verbloemd de stille kracht onder woorden. Hij doet dit met schitterend taalgebruik en mooie metaforen (de koloniale mens die aan de voet van de vulkaan leeft), en beschrijft uiterst trefzeker de protagonisten van het conflict. Enerzijds is er het 'overheerschte ras', dat diep in zijn ziel, nooit overheerscht, hoewel zich, voornaam minachtend glimlachend, schikkend, lenig neervlijende onder zijn noodlot; diep in zijn ziel, trots een in het stof kruipenden eerbied, vrij levend een eigen mysterie-leven, verborgen voor den Westerschen blik [...], buigzaam toegevende, hoffelijk schijnbaar naderende- maar diep in zich heilig zeker van eigen meening, en zoo wijd verwijderd van alle overheerschers-gedachte, overheerschers-beschaving.... Deze staat tegenover de Westerling, prat op zijn macht, op zijn kracht, op zijn beschaving, humaniteit, troont hoog, blind, egoïst, eigendachtig tusschen al de ingewikkelde raderen van zijn autoriteit, die hij uurwerkzeker laat grijpen in elkaar, controle op iedere wenteling, tot voor vreemden, buitenaf, een meesterwerk, wereldschepping, schijnt te zijn die overheersching der zichtbare dingen: kolonizatie van den bloedvreemden, zielvreemden grond.

Met deze haarscherpe literaire en psychologische duiding is dit een fenomenale 'post-koloniale' roman, nog vóór de term werd uitgevonden, met thematiek die ondanks het oude taalgebruik van alle tijden is. Het doet denken aan films die ik recent zag, zoals Fitzcarraldo en Tourment sur les Îles/ Pacifiction, waarin hoogmoedige protagonisten grip proberen te krijgen op een hun vreemde omgeving, of die grip juist verliezen. De blindheid en onverschilligheid van de Rezident en de mensen om hem heen en voor de situatie staan scherp en expliciet symbool voor de Hollandse houding ten aanzien van de koloniën, en worden door Couperus zó schitterend verwoord dat het onvermijdelijk toepasbaar is in deze tijd. Hij legt bovendien enorme psychologische verdieping aan de dag en kan zich prachtig invoelen in de principes, ideeën en de 'individuele schakeringen' van zijn personages.

Door de literair zeer overtuigende aantijging van Couperus tegen de koloniale Hollandse houding is het daarom ook des te schrijnender om het voorwoord te lezen van Martien de Jong. Die presteert het om één van de inheemse mysterieuze krachten die in het boek voorkomen, maar zeker niet de voornaamste, namelijk de opkomst van de Islam in Indonesië rond 1900, te extrapoleren naar de opkomst van de militante Islam anno 2016, om met de vinger naar extremisten te wijzen als komen die precies voort uit de sluimerende kracht van een eeuw geleden. Hij schreef de inleiding enkele dagen na de aanslagen in Brussel, benoemt die expliciet, en impliceert zowaar dat Couperus de aanslagen in Parijs en Brussel (expliciet genoemd) in zekere zin voorspelt.

Nu vraagt een politiek geëngageerde roman natuurlijk om enige contextuele duiding, maar dit gaat veel verder. Het is een flagrante miskleun, en ook nog eens een smerige, die De Jong op één lijn stelt met het politieke discours van Geert Wilders. Áls er politieke lessen uit De Stille Kracht te trekken zijn, dan is het dat de arrogantie en desinteresse van een homogene bevolkingsgroep ten aanzien van een Ander tot verdoemenis leidt. Dat geldt zowel wanneer zij de ander koloniseren als wanneer zij die te gast hebben op 'eigen' bodem. Impliceren - in een literair voorwoord! - dat 'de' Islam nu 'ons' koloniseert is een groffe beschuldiging die Couperus compleet vals interpreteert, en een literatuurcriticus onwaardig.

Dat moest er nog even uit.

Topboek dus, op de leeslijst!

Ik heb ‘De Stille Kracht’ gelezen waarvan ik jaren geleden als veertienjarige alleen fragmenten van de verfilmde televisieserie zag omdat ik het geheel te eng vond.

Het boek is in het oudhollands geschreven, dat is even kauwen, soms komt het wat pathetisch over maar al snel merk ik dat ik lees zoals PeterW mooi aangeeft en hoort de taal zelfs heel goed bij het verhaal, het tempo van leven en de tijd waarin deze roman zich afspeelt.
Het boek is doorweven met de koloniale sfeer waarbij de stille kracht zonder special effects voelbaar wordt. Er zijn meerdere verhaallijnen. Arnie heeft al veel treffend weergegeven.
Op mijn e-reader versie ontbreekt het voorwoord van Martien de Jong. Wellicht had men hier beter Marion Valent voor kunnen vragen, zij schreef een doctoraal scriptie over ‘De Stille Kracht’ waarvan dit m.i. goede DBNL artikel een afgeleide is (let op: spoilers).

Allang geen veertienjarige meer ben ik blij dat ik ‘De Stille Kracht’ eindelijk gelezen heb. Met de warme temperaturen hier, het zachte ritselen van de bomen om het huis en krekels, cicaden en andere geluiden ‘s nachts wel overdag en niet als het donker invalt. Voor de zekerheid …

Het viel wel mee, toch?

Zeker, sterker, ik denk dat ik het verhaal zonder de onderliggende en doordringende duistere kracht, veel minder aansprekend zou vinden.
De (inzet van) stille kracht versterkt de overige thema’s in het boek.
Dat had ik van te voren niet bedacht. Wat niet wil zeggen dat ik nu aan jouw favoriete genre ga beginnen …
(Deze uitgezonderd maar die heb ik al gelezen al kan dat best ooit herhaald worden net als De stille kracht)

Er zijn anderen...

Ben blij met het bericht van Ted Kerkjes hierboven en ook met de uitgebreide verantwoording achterin, waardoor het boek ineens al uit was terwijl er nog 40 pagina's te gaan leken.

Want ja, dit was toch wel een grote teleurstelling (of moet ik zeggen: 'eene groote, diep-donkerende teleurstelling donsde aan'). Grotendeels vanwege de gezwollen schrijfstijl. De overdaad waarvan Couperus zich bediend ben ik nog zelden zo tegengekomen. Het is enerzijds pompeus, anderzijds bloemig, en vooral volkomen verouderd. Eventjes een paar zinnen:

De wolken, die, een maand lang, zich al zwellende en zwellende hadden opgetast aan de laagte der kimmen, gordijnden hare watervolle zeilen hooger tegen de uitspansels aan, en scheurden open als met éene razernij van ver uitlichtende electriciteiten, plasten klesstralende neer als daar niet meer omhoog op te houden rijkdommen van regen, nu de te volle zeilen scheurden en al de waterweelde giet-stroomde als uit éen scheur neer.

Dan denk ik; nou, nou Louis, mag het misschien een onsje minder? Hij bedient zich ook rijkelijk van het mij onbekende woord 'donzen', in de zin van 'daar donst iets tussen het gebladerte' en 'het komt aangedonst'. Gezien de frequentie waarin dit woord valt, vooral in de tweede helft, lijkt het alsof Couperus het ook zelf pas net ontdekt heeft. Daarnaast tref je een hoop neologismen en zelfstandig naamwoorden in werkwoordsvorm: 'uurwerkzeker', 'op-diamanten', 'regenboogt'. Beetje pathetisch allemaal.

Verder vond ik het verhaal en de thematiek eigenlijk ook niet zo boeiend, maar het is moeilijk om in te schatten in hoeverre dat toch door de taal komt. De stille kracht is volgens Couperus zelf een 'geheimzinnige vijandschap van Javaanschen grond en sfeer en ziel tegen den Nederlanschen veroveraar. Deze niet verborgen hostiliteit is een mystiek element in het boek'. Tsja, en dat is het dan ook wel zo'n beetje. Veel dieper gaat het niet. De personages zijn allemaal types, vast bewust zo gedaan, maar over de lengte van een roman wreekt zich de eentonigheid. Wéér die verklaring van het karakter van Leonie, dat ze onverschillig is en alleen uit op lichamelijk genot; of dat Van Oudijck Nederlands nuchter is en een man van de praktijk, echt ik snap het hoor Louis. In de vorm van een novelle en met een soberder stijl had het verhaal waarschijnlijk beter tot z'n recht kunnen komen.

Al met al moet ik concluderen dat de serieuzere werken van Couperus me niet liggen. Als hij de luchtige kant op gaat, zoals in Psyche en Het zwevende schaakbord, dan is het een ander verhaal.

Altijd fijn als iemand alle argumenten aanreikt om een boek van het leeshuiswerk te kunnen schrappen….