Radetzkymarsch - Joseph Roth (1932)

Nostalgie in pure vorm: de ondergang van een wereld.

Ik wist zelfs niet dat je nostalgisch kon worden over een tijd die je nooit hebt meegemaakt. Roth krijgt het voor elkaar, mede dankzij dit soort prachtige beschrijvingen:

"De keizer was een oude man. Hij was de oudste keizer van de wereld. Rondom hem liep de dood, in een kring, in een kring en maaide en maaide. De gehele akker was reeds leeg, alleen de keizer stond er nog en wachte, als een vergeten zilveren halm. Zijn lichte harde ogen keken reeds vele jaren verloren in een verloren verte. Zijn schedel was kaal, een gewelfde woestijn. Zijn bakkebaarden waren wit, als een vleugelpaar van sneeuw. De rimpels in zijn gezicht waren een warrig struikgewas, daarin huisden de jaren. Zijn lichaam was mager, zijn rug een weinig gebogen."

Vaak erg mooi geschreven dus, de ondergang van het Habsburgse rijk in drie generaties. Het verhaal had iets interessanter en de personages wat intenser mogen zijn. Aan de andere kant was Roth er dan waarschijnlijk niet in geslaagd het gevoel op te wekken dat hij nu opwekt, de weemoed en sfeer van zijn zinnen zou wellicht verloren zijn gaan.
Een aanrader.

Mooi inderdaad, die sfeer van nostalgie en tragiek is me ook altijd bijgebleven.

Sowieso is dit fragment de opening van het mooist geschreven hoofdstuk dat ik ooit gelezen heb.

Prachtig geschreven roman waar de val van het Keizerrijk ook de neergang van een familie symboliseert.
Drie generaties eenzaten met elk een eigen levensweg en telkens een bijzondere onderlinge relatie. Ongetwijfeld ook door de zeer sterke Nederlandse vertaling voelt het boek allerminst verouderd aan. De kans is reëel dat ik het nog eens later zal herlezen, specifiek omwille van de prachtige omschrijvingen van mens en omgeving.

Bij elke lezing vallen andere zaken mij op in dit boek. Dit keer was het de dubbelzinnigheid tussen enerzijds de venijnige spot met de leegheid, de verstarring, de corruptie, het autoritaire van het keizerrijk in zijn laatste jaren, anderzijds het gevoel van gemis, de angst voor het verlies. Het rijk is al zoveel eeuwen oud, het omvat zo een enorm, gevarieerd gebied met zo een rijke traditie (die Weense sacramentsdagprocessie!) en je voelt zo dat het op instorten staat. Hier verdwijnt meer dan zomaar een staat. Het leven van Trotta is gewoon zinloos geweest en als hij het dan uiteindelijk in eigen handen gaat nemen, sterft hij bij zijn eerste uiting van menselijkheid.

heheh, dit had ik nodig. Na wat mindere boeken nog eens onversneden top'literatuur'. Net in begonnen en nu al helemaal verslingerd.
Pagina's die zich langzaam laten lezen, ideaal voor een trage lezer als ik. Subliem hoe de oudste, eerste 'baron' herleid wordt tot één simpel geschilderd portret waarop voorhoofd en haren ook al vervagen in de donkere schaduw van de houten lambrisering. Effectieve metafoor voor herinneringen die langzaam verzinken en oplossen in de geschiedenis… Het ontglippen van een verleden, heel tastbaar gemaakt. Dat belooft…

Grandioos! Laat ik maar gul zijn met het cijfer want dit bevat alles wat ik van een boek verhoop.
En dan vooral de prachtige taal waardoor ik vele stukken van dit boek zonder overdrijven, tijdens het lezen zelf, soms al tot 2 keer toe herlezen heb. En nu blader ik er nog steeds opnieuw door. Je voelt de stem van de schrijver heel nadrukkelijk, maar dat stoort niet, integendeel. Net omdat die stem zo apart en trefzeker is.

Mistroostig, melancholisch verhaal van 3 eenzaten. De 'held van Solferino' wordt bijna tegen zijn zin in de adelstand verheven. Onwennig staart hij in de spiegel 'Alsof zijn leven was verruild voor een vreemd, nieuw, in een werkplaats verruild leven.' Hij krijgt één zoon, die ook weer één zoon krijgt. Geen broers of zussen, zelfs moeders zijn er niet… Vrienden zijn er nauwelijks. Eenzame buitenstaanders. Als kleinzoon Carl Joseph toch bevriend wordt, is het met een andere buitenstaander, dokter Demant.
Hun ontmoeting is schitterend. Als het gezelschap van officieren waarbij ze vertoeven, beslist plots naar de hoeren te gaan, raken ze vanzelf bevriend. 'Gaat u mee?' ' Het zal wel moeten.'… 'Ze spraken niet met elkaar. Beiden voelden dat de gefluisterde vraag en het gefluisterde antwoord hen verbond, daar viel niets meer aan te doen. Ze waren allebei gescheiden van de rest van het regiment. En ze kenden elkaar pas een halfuur.' Ik denk daar dan een uitroepteken achter.
Prachtig ook die laatste uren die met elkaar doorbrengen, onbekwaam om het noodlot af te wenden.


Tja… zo kan ik nog wel uren doorgaan. Het boek leest als een heel mooie, trieste film, ook door de fantastische sfeer die Trotta in zijn beschrijvingen weet te leggen. Ogen oren worden verwend. Bij een bezoek aan een het kerkhof: 'Verloren floot een onbekende vogel.'…het regent ook 'eeuwig en altijd dat gearceerde, natte grijs'. Je hoort en ziet alles! Wielen 'murmelen over het steengruis', namiddagzon golft 'als bladgoud over de daken…' Een film. Beter dan een film.

En in alle bladzijden die melancholie over een wereld die voor altijd verloren is. 'Zo was het toen! Alles wat groeide had tijd nodig om te groeien en alles wat ten onder ging had veel tijd nodig om vergeten te worden. Maar alles wat wat ooit aanwezig was geweest, had zijn sporen achtergelaten en men leefde toentertijd van de herinneringen, zoals men nu leeft van de van de vaardigheid om snel en nadrukkelijk te vergeten.'

Genieten. En nagenieten. En dank voor de prachtige Nederlandse vertaling. Bijzondere taal, maar nergens gekunsteld. Grandioos.

Prachtig boek, met een zweem van nostalgie en weemoed. Ook de schrijfstijl, erudiet, doet verlangen naar zo'n tijd van vroeger. Vooral in de rake beschrijvingen excelleert Roth, of dat nu de beschrijving van een stadje is of de beschrijving van alle gerechten aan de ontbijttafel. Het boek drukt mij als lezer ook in een soort van rust en ook dat helpt mee in dat gevoel van vroeger. Ook op vlak van karakterbeschrijving is dit op momenten werelds.

Inhoudelijk, zeker op het vlak waar het verval van het Habsburgse Rijk wordt verteld, vond ik minder geslaagd. Want echt voelen dat het om een wereld gaat die ten einde loopt, dat vind ik nergens aanwezig. Het is eerder in de ratio aanwezig, door enkele expliciete hoofdstukken en doordat je als lezer de geschiedenis kent. Maar op gevoelsniveau totaal niet, waar het boek op andere vlakken dat gevoel wel weet te geven. 4,0*.

Ik denk dat je dat ook niet echt kán voelen. Wij ploeteren voort, zonder echt te weten wat ons boven het hoofd hangt. In Oorlog en Terpentijn van Stefan Hertmans wordt schokkend beschreven hoe een wereld, periode in één seconde aan flarden geschoten kan worden. Alleen achteraf kan je aan die periode terugdenken als 'vooravond'. Met weemoed.

Nee allicht niet hoor. Maar vaak genoeg weten schrijvers een gevoel van weemoed, nostalgie of verval wel te laten voelen.

Joseph Roth was een joodse schrijver uit Galicië. Tegenwoordig ligt die landstreek in Oekraïne, maar toen behoorde ze tot het machtige Oostenrijk-Hongarije. Franz Joseph I, de voorlaatste Habsburgse keizer, regeerde achtenzestig jaar lang vanuit het imposante paleis Schönbrunn in Wenen. Over de teloorgang van die glorie gaat deze roman.

De leden van de familie Trotta dragen keizerlijke voornamen: Joseph, Franz en Carl Joseph. Twee geschilderde portretten illustreren dit: één van Joseph, baron von Trotta und Sipolje, en één van de keizer, allebei met bakkebaarden en militaire onderscheidingen. Joseph werd geadeld na z’n heldendaad in de Slag bij Solferino.

Z'n zoon Franz, die de adellijke titel erft, behoort nog tot een generatie met een bepaalde opvatting van eer. Na een belediging volgt een duel; speelschulden moeten altijd terugbetaald worden. Mensen kennen hun plaats in de standenmaatschappij. De Radetzkymars van Johann Strauss sr. wordt gespeeld op militaire parades.

De jonge Carl Joseph wordt luitenant in Galicië. Hij wordt naar beneden getrokken door de decadentie van de jonge generatie. Speelzucht, drankzucht en ontucht zijn tekenen des tijds. Een pianist speelt de Radetzkymars om soldaten in een bordeel te verwelkomen. De ondergang van de familie Trotta verloopt parallel met die van de keizerlijke familie. Het is het einde van een tijdperk.