Jacques le Fataliste et Son Maître - Denis Diderot (1796)

À la Candide van Voltaire een satire op de filosofische discussies van zijn tijd, waarbij dit werk een moderne indruk maakt. De titelpersonages (met, ongewoon voor de tijd, de nadruk op de knecht ipv de meester) poging doen op hun doelloze reis verhalen te vertellen, maar voortdurend worden onderbroken door gebeurtenissen, andere verhalen, of de schrijver die intervenieert. Diderot haalde de mosterd voor een deel bij het beroemdere Tristram Shandy van Laurence Sterne, terwijl het in absurdisme wel vergeleken wordt met Samuel Beckett. Inderdaad heeft het in doelloosheid en nietszeggend gewauwel veel weg van een En Attendant Godot. Maar het is vooral de zelfbewuste rol van de schrijver die het zo modern doet aanvoelen. Op de onbeheersbare chaos die het geheel is, lijkt zelfs hij geen invloed te kunnen uitoefenen. Het is daardoor een roman over de rol van de schrijver, waarmee het tegelijk aanhaakt bij de discussie over determinisme die de rode lijn vormt. Iets té chaotisch naar mijn smaak, met teveel van hetzelfde als de point eenmaal duidelijk is.

Leuke, moderne roman. Nieuwsgierig geworden als ik was door de lof van Milan Kundera (onder andere in De kunst van de roman) dit boek maar eens opgezocht. Naast de experimentele kant van 'Jacques de fatalist', zich uitend in dingen als interrupties van de verteller (die zelfs in discussie gaat met de lezer) en het ontmaskeren van de werkelijkheidsillusie die de gemiddelde roman oproept, is het ook nog gewoon een komisch, vlot lezend verhaal, vol spitse dialogen en grappige voorvallen. Het overkoepelende liefdesverhaal dat Jacques vertelt aan zijn meester krijgt aanvankelijk geen einde, hoewel Diderot dat uiteindelijk toch niet over zijn hart kan verkrijgen, tenminste, zo komt het over. Maar eigenlijk gaat het om alle zijverhalen, overigens een techniek die bijvoorbeeld Wim Helsen ook toepast in zijn show 'Het uur van de prutser'. Behoorlijk leuk boek dus, deels ook invloedrijk, hoewel er in die tijd meer geëxperimenteerd werd met de romanvorm, zoals ook Raskolnikov al aangeeft. Om af te sluiten een dialoog, die plaatsvindt nadat Jacques heeft beschreven hoe hij een jaratelle heeft aangetrokken bij zijn grote liefde Denise:

[...] zijn meester zei: 'Kom, laten we afstijgen en hier een pauze houden.'
'Waarom?'
'Omdat alles erop duidt dat je bijna aan het einde van je liefdesverhaal bent gekomen.'
'Niet helemaal.'
'Als je eenmaal bij de knie bent, is het einddoel niet ver meer.'
'Denise had langere bovenbenen dan andere vrouwen, meester.'

Ietsje te springerig voor mij. Jacques en zijn meester trekken op weg naar nergens, en onderbreken voortdurend elkaars verhalen. Waar ik wel Diderots anti-roman stijl kan waarderen, zijn de schuine verhalen die tussendoor verteld worden vaak zeer oninteressant, op het relaas van Madam de Pommeraye na. Dit was niet mijn ding, vrees ik. 2.5*